CUMHURİYETTEN GÜNÜMÜZE EKONOMİ POLİTİKALARI BAĞLAMINDA TÜRK DIŞ TİCARETİNİN GELİŞİMİ - Turkish Foreign Trade Development In the Context of Economical Policies from The Foundation of Turkish Republic to Today

Yıl 2016, Cilt: 21 Sayı: 35, 149 - 174, 04.08.2016

Ünal Özdemir , Güzin Kantürk Yiğit , Muhammed Oral

https://doi.org/10.17295/dcd.23130

Cited By: 10

Öz

 

Türk dış ticaretinin tarihsel arka planı Osmanlı ekonomisinin ilk dışa açılma girişimi olan Balta Limanı Anlaşmasıyla başlamış ancak anlaşma Osmanlı Devleti için ulusüstü ekonomik entegrasyondan çok bir yarı bağımlılık süreci getirmiştir. Devlet düzenindeki çözülmeler ve savaşlar sonucu ekonomisi bozulan ve 1854 yılından itibaren borç almaya başlayan Osmanlı Devleti yabancılara tanıdığı ekonomik imtiyazların da etkisiyle ekonomik çöküş dönemine girmiştir. Bu süre zarfında Osmanlı Devleti başta İngiltere olmak üzere sanayileşmekte olan batılı devletlere çeşitli hammadde sağlayacısı olmuştur.Lozan anlaşması gereği Osmanlı Devletinden kalan yabancılara tanınan ekonomik imtiyazlar 1929 yılına kadar kaldırılamamıştır. Bu durum yeni bir devlet olan Türkiye Cumhuriyeti ekonomisine olumsuz yansımış ve dış ticaretimize zarar vermiştir.

Türkiye, cumhuriyetin kuruluşundan 1980 yılına kadar dış ticaret hacminin artırılması için pek çok kez girişimlerde bulunmuş bu çerçevede yasal düzenlemeler ve uluslararası kuruluşlarla anlaşmalar yapılmıştır. 1980 yılındaki 24 Ocak Kararlarıyla birlikte ise dışa açılma gayretleri daha ileri boyutlara taşınmış ihracata dayalı bir ekonomik büyüme modeli benimsenirken dış ticaret liberalleşerek yabancı sermayeye yatırım kolaylıkları sağlanmıştır. Ancak her ne kadar olumlu gelişmeler kaydedilse de dış ticaret açıklarımız devam etmiştir. Bu durumun oluşmasındaki en büyük pay enerji ithalatı ve imalat sanayindeki orta yüksek teknoloji ile yüksek teknoloji ürünleri ithalatıdır. Özellikle elektrik enerjisi maliyetlerinin azalması küresel rekabet için hayati bir anlam taşır ve enerjide sürdürülebilir politikalar ve üretimde inovatif olabilmek bu yüzden çok önemlidir. 

Çalışma, Türkiye’nin ekonomi politikalarını ve Cumhuriyetten itibaren başlayan ve günümüze kadar olan Türk dış ticaretini belli periyotlar şeklinde betimsel bir yolla ele almaktadır.

ABSTRACT

Turkey attempts to open the first foreign trade of the historical background of the Ottoman economy, which began with the Treaty of Balta Liman but supranational agreement for the Ottoman Empire brought a lot of semi-dependence of the economic integration process.

Thaw in the state order and the economy deteriorated as a result of war and the Ottoman Empire started to debt since 1854 has entered the period of economic downturn and impact of giving rights to foreign. During this period, Ottoman Empire became the first providers of various raw materials  to industrialized western countries, mainly England. Due to the Treaty of Lausanne granted to foreign economic privileges inherited from the Ottoman Empire could not be removed until 1929.  This case the had an unfavorable effect on the Republic of Turkey which a new state has damaged our economy and foreign trade.  Turkey, the republic's establishment until 1980, has made efforts to increase the trade volume many times and in this regard was made legal arrangements and agreements with international organizations.

The opening up efforts with January 24 Decisions in 1980 moved to further size  and export-oriented economic growth model of adopting, foreign trade liberalizing to foreign capital investment facilities are provided. However, although positive developments have happened, the whole foreign trade deficit have continued. This situation’s occurs is the largest share that energy import.and the middle of advanced technology products and advanced technology products  import. So it is especially important reduction of electricity costs is vital significance for global competitiveness and ıt’s very important to sustainable policies and to be innovative in energy production. This study address that Turkey's economic policies began from the republic to present and Turkish foreign trade in the form of a descriptive way.

Key Words: Balta Liman Agreement, Turkısh Economy, Turkısh Foreign Trade, January 24th Decisions

Anahtar Kelimeler

Balta Limanı Anlaşması, Türkiye Ekonomisi, Türk Dış

Kaynakça

• Akyıldız, H. , Eroğlu, Ö. (2004) ‘’Türkiye Cumhuriyeti Dönemi Uygulanan İktisat Politikaları’’, Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayı 1, s. 43-62.
• Alpaydın, Y. , Tunalı, H. (2011) 2000 Sonrası Türkiye İktisadının Değişimi, İstanbul Ticaret Odası Yayını, İstanbul.
• Anbar, A. (2009) ‘’Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’yla Finansal Entegrasyonu: 1800-1914’’, Maliye Finans Yazıları, Sayı:84, s.17-37.
• Atik, A.H. (1998) Serbest Bölge ve Türkiye’de Serbest Bölgeler, Türkiye Kalkınma Bankası Yayını, Ankara.
• Babacan, M. (2010) Whither Axis Shift: A Perspective from Turkey’s Foreign Trade, Policy Report, Foundation for Political, Economic and Social Research (SETA), Ankara.
• Baksoy, B., Coşkun, M., (2004), Türkiye’nin Yakın Dönem Dış Ticaretindeki Değişmeler. Gazi Eğitim Fak.Der.Cilt:24. Sayı:3. Ankara.
• Doğanay, H., 2011, Türkiye Ekonomik Coğrafyası. Pegem Akademi. Ankara.
• Durhan, İ. (2002) ‘’1838 Tarihli Osmanlı-İngiliz Ticaret Sözleşmesi ve Sonuçları’’, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi (AÜEHFD), Cilt 6, s. 1-2.
• Erkan, H. (2007) http://kisi.deu.edu.tr/husnu.erkan/cumhuriyet.html, Erişim: 18.11.2014.
• Gerni, C. , Emsen, Ö.S. ve Değer, M.K. ‘’İthalata Dayalı İhracat Ve Ekonomik Büyüme: 1980-2006 Türkiye Deneyimi’’, 2. Ulusal İktisat Kongresi, 20-22 Şubat 2008, İzmir.
• Kanca, O.C., 2012, 1950-1960 Arası Uygulanan Sosyo-Ekonomik Politikalar. Mustafa Kemal Üniversitesi Sos.Bil.Ens.Der.Cilt:9, Sayı:19. Hatay.
• Karagöl, E.T. (2013) ‘’Ak Parti Dönemi Türkiye Ekonomisi’’, Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı (SETA), Ankara.
• Kundak, S. (2015) Türkiye’de İmalat Sanayinin İthalata Bağımlılığının Analizi, Doktora Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon.
• Özcan, B. ve Özçelebi, O. (2013) ‘’İhracata Dayalı Büyüme Hipotezi Türkiye İçin Geçerli Mi?’’, Yönetim ve Ekonomi Dergisi, Cilt:20, Sayı:1, s.1-14.
• Özcan, H.A. (1998) ‘’Dünden Bugüne Dış Ticaretimizdeki Gelişmeler’’, Dış Ticaret Dergisi, Sayı: Özel Sayı, 41-76.
• Özel, H.A., (2011), Türkiye’de Ticari Serbestleşmenin Tarihi Gelişimi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniv. Girişimcilik ve Kalkınma Der. Sayı:6.Çanakkale.
• Özertan, G. (2013) ‘’Türkiye Tarım Sektörü’nde Yapısal Dönüşüm ve Teknoloji Kullanımının Rolü’’, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
• Öztürk, S. ve Özyakışır, D. (2005) ‘'Türkiye Ekonomisinde 1980 Sonrası Yaşanan Yapısal Dönüşümlerin GSMH, Dış Ticaret ve Dış Borçlar Bağlamında Teorik Bir Değerlendirmesi’’, Mevzuat Dergisi, Sayı:94, s.1-20.
• Savrul, B.K. , Özel, H.A. , Kılıç, C. (2013) ‘’Osmanlı’nın Son Döneminden Günümüze Türkiye’de Dış Ticaretin Gelişimi’’, Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, Cilt:8, Sayı:1, s.55-78.
• Şahin, N.G. (2013) Türkiye Kimya Sektörü Strateji Belgesi Adım Adım Uygulanıyor, https://anahtar.sanayi.gov.tr/tr/news/turkiye-kimya-sektoru-strateji-belgesi adim%20adim%20uygulaniyor/571, Erişim: 10.03.2015.
• http://www.gumrukkontrolor.org.tr/Yayinlar/Dergiler/62/07pdf.pdf. Erişim: 07.03.2015.
• Takım, A. (2011) ‘’Türkiye’de 1960-1980 Yılları Arasında Uygulanan Kalkınma Planlarında Maliye Politikaları’’, Maliye Dergisi, Sayı 160, S.154-176.
• Taş, M. (2004) ‘’Menderes Döneminin Ekonomi Politiği ve 1958 İstikrar Programı’’, Mevzuat Dergisi, Sayı:76, s.1-16.
• T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, 2013, Küresel ve Ulusal Dış Ticaret Gelişmeleri. Ankara.
• Tekeli, İ. (2010) Sanayi Toplumu İçin Sanayi Yazıları, Tarih Yurt Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Tesbi, M.A. (2001) http://www.tarim.gen.tr/tesbi/79.htm, Erişim: 18.11.2014.
• Topçu, E. ve Ekmen A.E. , http://www.deu.edu.tr/userweb/pinar.emirhan/dosyalar/dis%20ticaret.ppt. Erişim: 07.03.2015.
• TÜİK (2012) İstatistik Göstergeler (1923-2011), TÜİK Yayını, Ankara.
• TÜİK (2015) Dış Ticaret İstatistikleri, TÜİK Yayını, Ankara.
• TÜİK (2014) İnternet Haber Bülteni,
• http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=16077, Erişim: 21.11.2014.
• TÜİK (2014) İnternet Haber Bülteni, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=16078, Erişim: 1 Ekim 2014.
• TÜİK (2014) İnternet Haber Bülteni, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=16079, Erişim: 22.11.2014.
• TÜİK (2015) İnternet Haber Bülteni, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=18576, Erişim: 01.03.2015.
• Tümertekin, E. , Özgüç, N. (2007) Ekonomik Coğrafya: Küreselleşme ve Kalkınma, Çantay Kitabevi, İstanbul.
• Türkdoğan, O. (2009) Türk Sanayi Toplumu,Timaş Yayınları, İstanbul.