TARİHTE ÖNEMİ AZALAN YERLEŞMELERE BİR ÖRNEK: KİĞI

Yıl 2007, Cilt: 12 Sayı: 17, 87 - 110, 11.09.2011

Hasbi Soylu

Öz

Yerleşmeler biyolojik canlılar gibi doğar, büyür, gelişir
ve sonuçta yok olurlar. Bunların yerlerine yenileri kurulur veya
doğal ve beşeri faktörlerin de etkisiyle yerleri değiştirilerek yeni
yerleşmelere dönüşürler.
Geçmişte yerleşme yerleri seçilirken öncelikle güvenlik
endişesi nedeniyle savunulması kolay yüksek yerler özellikle tepe
üstleri seçilmiştir. Bunların çok önemli olanları ise surlar
içerisine alınmıştır. Zamanla sahra toplarının icadı kalelerin
savunma fonksiyonunu ortadan kaldırmıştır. Kalelerin önemlerini
kaybetmesi ve güvenlik ortamının büyük ölçüde sağlanması ile bu
gibi yerleşmelerin daha alçak yerlere taşınmasına veya
işlevlerinin değişmesine neden olmuştur.
Doğu Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Fırat Bölümü
içerisinde yer alan Kiğı, Cumhuriyet devri öncesinde etki bölgesi
geniş olan, ulaşım, ticaret, sanayi, eğitim ve yönetim gibi çeşitli
işlevleri gelişmiş, önemli bir yerleşme merkezi idi. Yerleşmenin
bu işlevsel özelliği, uğradığı istila ve savaşlar nedeniyle, yirminci
yüzyılın ilk yarsından itibaren azalmış, bu işlevsel özelliklerini
kaybetmiş ve Cumhuriyetin ilk yıllarında bir köy yerleşmesine
dönüşmüştür.
Başlangıçta bir kale yerleşmesi olan Kiğı’nın öncelikle
yeri değiştirilmiş ve sonraki yıllarda Kiğı’nın gelişebilmesi için,
büyük ölçüde çaba harcanmış ise de istenilen düzeyde başarı
sağlanamamıştır. Nitekim 1935’de nüfusu sadece 1041 olan Kiğı,
1980 yılında 6267’ye yükselmiş, 1990’da ise 4566’ye düşmüştür.
Bugün (2000 yılı) ise 4684 nüfuslu bir kasaba yerleşmesi
durumundadır.

Kaynakça

• AKBULUT, Y., (1995), Bingöl Tarihi T.C. Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi, Ankara.
• AKKAN, E., (1971), “Bingöl’ün Yer Değiştirmesinde Rol Oynayan Jeomorfolojik Etkenler.” Jeomorfoloji Dergisi, Sayı: 3, Nisan 1971, Ankara. (s.38–44).
• ARINÇ, K., (1995), Geçmişteki Önemi Azalmış Kent Yerleşmelerine Bir Örnek: Bitlis. Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı:1, Atatürk Üniv. K.K.E.F. Coğrafya Eğitimi Bölümü, Erzurum, (s.67–95).
• AVCI, S., (1992), “Türkiye’de Şehir ve Şehirli Nüfusun Dağılışı.” Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 28, İstanbul, (s.249–269).
• CUINET, V., (1892), La Turquie D’Asie. Geographie Administrative. Ernsest Leroux, Editeour, Cilt:II, Paris.
• DOĞANAY, H., (1997), Türkiye Beşerî Coğrafyası, M.E.B. Yayınları: 2982. Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi: 877, Eğitim Dizisi: 10, İstanbul.
• DARKOT, B., (1993), İslam Ansiklopedisi Cilt: 2, M.E. Basımevi İstanbul, (s.627- 628).
• DİE, 1935, 1940, 1945, 1950, 1955, 1960, 1965, 1970, 1975, 1980, 1985, 1990, 2000 Genel Nüfus Sayımı, Ankara.
• ERZEN, A., (1986), Doğu Anadolu ve Urartular. Türk Tarih Kurumu Yayınları. XX. Dizi-Sayı:8, Ankara.
• GÖNEY, S., (1984), Şehir Coğrafyası I. İstanbul Üniv. Edebiyat Fak. Yay. No:2274, Coğrafya Enst. Yay: 91, İstanbul.
• GÜRSOY, C.R., (1974), “Türkiye'nin Tabii Yolları.”Türk Coğrafya Dergisi, Yıl: XXII-XXIII, Sayı:26, Ankara.
• GÜNALTAY, Ş., (1946), Anadolu. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• HARRİS, C.D., (1945), “Şehirlerin Doğası” Son Yarım Yüzyıl İçinde Şehir Coğrafyası”. (Çev. KARABULUT, Y., 1999) Türkiye Coğrafyası, Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 7, Ankara, (s.121-145).
• HONIGMANN, E., (1970), Bizans Devletinin Doğu Sınırı. (trc. IŞILTAN, F.,), İstanbul.
• HONIGMANN, E., (1990), G. Le Strange, The Londs of the Estern Caliphate, London (Anadolu'da İslam-Bizans Mücadelesi. (trc. UÇAR, Ş.), İstanbul.
• KALELİOĞLU, E., (1980), Şehir Coğrafyası Bakımından VAN. (Basılmamış Doçentlik Tezi), Ankara.
• KARABORAN, H.H., (1989), “Şehir Coğrafyası ve Şehirsel Fonksiyonlar.” Fırat Üniv. Dergisi, Sosyal Bilimler, Cilt: 3, Sayı: 1, Elazığ, (s.81–118).
• KAYA, F., (2002), Türkiye’de Yeri Değiştirilen Şehirlere Bir Örnek: Doğubayazıt. Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı:7, Çizgi Kitabevi, Konya, (s.68–88).
• KOÇAK, A., (1976),Van Gölü ve Fırat Nehri Çevresinde Yaşayan Türkler. Ankara, s. 25.
• KONUKÇU, E., (1987), Köroğlu’na Kadar Bingöl. Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları No: 27, Akara.
• KÖSE, A., (1996), Fonksiyonel Özellikleri Yönünden İvrindi. Atatürk Üniversitesi Yay. No: 831, K.K.E. Fakültesi Yay. No: 74, Araştırma Serisi No: 16., Erzurum.
• KIRZIOĞLU, M.F., (1953), Kars Tarihi. Işık Matbaası, İstanbul.
• KIRZIOĞLU, M.F., (1976), Osmanlıların Kafkas Ellerinin Fethi(1451-1590). Ankara.
• KÜÇÜK, C., (1977), Tanzimat Devrinde Erzurum’un Nüfus Durumu. İstanbul Üniv. Edebiyat Fak. Tarih Enstitüsü Dergisi, Edebiyat Fak. Matbaası, İstanbul, (s.185–224).
• LYNC, H.F.B., (1901), Armania. Travels and Studies. London.
• ORAK, H., (1946) Türkiye Kılavuzu, İbrahim Horoz Basımevi, Ankara.
• ÖZÇAĞLAR, A., (1997), Türkiye’de Belediye Örgütlü Yerleşmeler (Kasabalar Şehirler). Ekol Yayınevi, Ankara.
• ÖZGÜÇ, N., (1976), “Şehirsel Merkeziyetin Gelişimi.”(J, Gottman’dan Çevri), İstanbul Üniv. Coğrafya Enst. Yay. No:80, İstanbul.
• POLANYALI SIMEON Seyahatnamesi(1608–1619), (Çevr. H. Andreasyan), İstanbul.
• ŞAHİN, T.E., (1987), Erzincan Tarihi II. Erzincan Hayra Hizmet ve Dayanışma Vakfı Yay. No: 1, Erzincan.
• ŞESEDDİN SAMİ, (1888), Kamus-ul Alam. Kaşgar Meşriyet Cilt: 5, İstanbul.
• TOLUN-DENKER, B., (1977), Yerleşme Coğrafyası (Kır Yerleşmeleri) İstanbul Üniv. Yay. No:2275, Coğrafya Enstitüsü Yay. No: 93, İstanbul.
• TONBUL, S., (1990), “Bingöl Ovası ve Çevresinin İklimi.” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 1, Elazığ, (s.347–374).
• TUNCEL, M., (1992), İslam Ansiklopedisi, “BİNGÖL” Maddesi, Cilt: 6, İstanbul.
• TUNCEL, M., (1977), “Türkiye’de Yer Değiştiren Şehirler Hakkında Bir İlk Not”. İstanbul Üniv. Coğr. Enst. Dergisi, Sayı:20–21, İstanbul, (s.119–128).
• TUNCEL, M., (1991), Türkiye’de Yer Değiştiren Şehirler ve Gümüşhane Örneği. (Geçmişte ve Günümüzde Gümüşhane Sempozyumu 13–17 Haziran 1990) Gümüşhane Valiliği, Ankara.
• TUNÇDİLEK, N., (1967), Türkiye İskan Coğrafyası, Kır İskânı. Yay. No: 1283, Coğrafya Enst. Yay. No:49, İstanbul.
• TURAN, O., (1971), Selçuklular Zamanında Türkiye, Turan Neşriyat Yurdu. Umumi Seri No:10, İlmi Seri No:5, İstanbul.
• TÜMERTEKİN, E., (1969), Sanayi Coğrafyası, İstanbul Üniv. Yay. No: 751, Coğrafya Enst. No: 22, İstanbul.
• TÜMERTEKİN, E., (1973), Türkiye'de Şehirleşme ve Şehirsel Fonksiyonlar. İstanbul Üniv. Yay. No:1840, Coğrafya Enst. Yay. No:72, İstanbul.
• TÜMERTEKİN, E.,&ÖZGÜÇ, N., (1997), Beşerî Coğrafya (İnsan-Kültür-Mekan). Çantay Kitabevi, İstanbul.
• YAZICI, H., (1998), Cumhuriyetin 75. Yılında Tercan(Coğrafya). Önder Matbaacılık, Ankara, (s.265–309).
• YÜCEL, T., (1960), “Türkiye’de Şehirleşme Hareketleri.” Türk Coğrafya Dergisi, Sayı:21, İstanbul. (s.31–44).
• YILMAZÇELİK, İ., (1995), XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840). Türk Tarih Kurumu Yayınları XIV. Dizi-Sayı: 21, Ankara.
• YİĞİTBAŞ, M.S., (1949), Kiğı ve Folkloru. Cemal Azmi Matbaası, İstanbul.