BALIKESİR ÇEVRESİNDE GELENEKSEL KIRSAL AVLU PEYZAJI VE DEĞİŞİMİ

Yıl 2007, Cilt: 12 Sayı: 18, 7 - 38, 12.09.2011

Abdullah Köse

Öz

Peyzaj kültürü yansıtır. Bundan dolayı peyzaj incelemeleri
kültürü açıklamada önemlidir. Geleneksel kırsal Türk evi avlu içinde
kurulmuştur. Bu özellik, Türkiye’nin geleneksel kırsal peyzajını
biçimlendiren temel unsurlardan biridir.
Bu çalışmada Balıkesir çevresindeki geleneksel kırsal avlu
mekanının anlamı, işlevi ve değişimi ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Balıkesir çevresindeki yedi kırsal yerleşme birimi örneklem olarak
belirlenmiştir. Popüler kültür yayılması ve geleneksel kırsal avlu
mekanının değişiminde mesafenin rolünü ortaya koymak için örnek
kırsal yerleşmeler Balıkesir ovası ve çevresindeki dağlık-tepelik alandan
seçilmiştir. Buradan hareketle Türkiye’nin geleneksel kırsal avlu mekanı
ile ilgili genel sonuçlara ulaşılmaya çalışılmıştır. Bu sonuçlara göre
geleneksel kırsal avlu mekanı özel mekan (ev) ile genel mekan (sokak)
arasındaki geçiş alanıdır. Geleneksel dünya görüşü ve hayat tarzına
bağlı olarak günlük hayatın büyük bölümü avluda geçirilir. Tarımsal
üretim, depolama ve savunma işlevine sahiptir. Mahremiyet sağlar.
Daha çok kadın mekanı özelliği taşır. Dağlık-tepelik alanlarda uzaklık
nedeniyle geleneksel kırsal avlu mekanı orijinal yapısını büyük ölçüde
korurken, popüler kültürün çok daha hızlı ve kolay yayıldığı şehre yakın
alanlarda geleneksel kırsal avlu mekanı değişmeye ve bozulmaya
başlamıştır

Anahtar Kelimeler

avlu, mekan, peyzaj, geleneksel Türk evi, kültürel yayılma

Kaynakça

• Altaş, N ve Diğerleri, 2006, Domaniç’te Kır Meskenleri. Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı: 16, Erzurum, s.63-88.
• Arı, Y., 2005, Amerikan Kültürel Coğrafyasında Peyzaj Kavramı. Doğu Coğrafya Dergisi, Haziran 2005, Sayı: 13, Erzurum, s. 311-339‟den Lewis, Pierce F., 1979, Axioms for Reading the Landscape, The Interpretation of Ordinary Landscapes: Geographical Essays. Oxford University Press, New York, Oxford.
• Asatekin, G., 1994, Anadolu’daki Geleneksel Konut Mimarisinin Biçimlenmesinde Aile- Konut Karşılıklı İlişkilerinin Rolü. Kent Planlama, Politik, Sanat. Tarık Okyay Anısına Yazılar, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını, Ankara. s.65-87.
• Can, Y., 1995, İslam Şehirlerinin Fizikî Yapısı. Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 169, Ankara.
• Doğanay, H., 1989, Ordu‟da Bazı Oba-Yayla Yerleşmeleri ve Yaylacılık. Coğrafya Makaleleri. Atatürk Üniv. Fen-Edebiyat Fak. Yay. No: 55, Erzurum, s.304-325.
• Doğanay, H., 1997, Türkiye Beşeri Coğrafyası. MEB Yay.: 2982, Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi: 877, Eğitim Serisi: 10, İstanbul.
• Eldem, S. H., 1955, Türk Evi Plan Tipleri. İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yay., İstanbul. Eliade,….
• Gruber, P. and Herbig, U., 2006, Reaserch of Environmental Adaptation of Traditional Building Constructions and Techniques in Nias. www.iva- icra.org/bilder/download/nias_turin_finalklein.pdf, 27.03.2006.
• Gümüştepe, F.,1994, Konya Ovası’nda Geçici Kır Yerleşmeleri ve Yayla Yaşamı. Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 29, İstanbul, s.243-256
• Günay, R., 1981, Geleneksel Safranbolu Evleri ve Oluşumu. Kültür Bakanlığı Yay.:456, Kültür Eserleri Dizisi: 8, Ankara.
• Heikkila, J., 2006, Learning from the past-designing timber multi-story aparment buldings on the basis of the timber construction heritage. Department of Architecture, University of Oulu.
• http://timber.ce.wsu.edu/Resources/papers/P32.pdf, 26.03.2006.
• Hong, Hyung-Ock and et al, 2001, A Study of the Ecological Perspectives in Traditional Korean Homes. Journal of Korean Home Economics Association English Edition: Vol 2, No. 1, December 2001. www.khea.or.kr/InternationalJournal/2001/8.PDF, 20.02.2006.
• Işık, Ş., 1992, Ezine-Bayramiç Çevresinde Kır Meskenleri. Ege coğrafya Dergisi, Sayı: 6, İzmir, s.101-117
• İlkin, F. and et al, 2004, Sustainability of Traditional Housing Environment for the New Millenium: Kormakiti Village-Cyprus. Paper to be Presented at the ENHR Conference July 2nd-6th 2004, University of Cambridge, Cambridge. www.enhr2004.org/files/papers/Ilkin,%20F.%20et%20al.pdf, 27.03.2006
• Jordan-Bychkov and Domosh, 2003‟dan Spain, Daphne. 1992, Gendered Spaces. Chapel Hill: University of North Carolina Press.
• Jordan-Bychkov, T. G. and Domosh, M., 2003, The Human Mosaic, A Thematic Introduction to Cultural Geography. Ninth Edition, W.H.Freeman and Company, New York.
• Jurkow, G., 2000, Rediscovering and Recovering the Front Yard: A Study of Garden Yard Meaning and Owner Attitudes. A Thesis Submitted to the Faculty of Graduate Studies in Partial Fulfillment of the Requirernents for the degree o f Master of Landscape Architecture, National Library of Canada, Ottawa, www.collectionscanada.ca/obj/s4/f2/dsk2/ftp01/MQ53164.pdf, 24.03.2006.
• Jurkow, Gillian, 2000, Rediscovering and Recovering the Front Yard: A Study of Garden Yard Meaning and Owner Attitudes‟dan, Quayle. M. and TC. Driessen van der Lieck. 1997. Growing community A case for hybrid landscapes. Lumhcupr uttd Urbatr Planning. Vol. 39 pp. 99- 107.
• Jurkow, Gillian, 2000, Rediscovering and Recovering the Front Yard: A Study of Garden Yard Meaning and Owner Attitudes‟dan Girling, C. L. and K. 1. Helphand. 1994. Yard. Street. Park: The Design o f Suburban Open Space. Wiley, New York, N.Y.
• Kafesçioğlu, R., 1955. Kuzeybatı Anadolu‟da Ahşap Ev Yapıları.İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Doçentlik Çalışması. Pulhan Matbaası, İstanbul.
• Karkikawening, D., 2001, Public Space Dynamic in Minangkabau Rural Area, Indonesia. Master of Community Planning Program University of Cincinnati OH, www.asu.edu/caed/proceedings02/S-KARTI/s-karti.pdf, 19.02.2006
• Kazmaoğlu, M. ve Tanyeli, U., 1979, Anadolu Konut Mimarisinde Bölgesel Farklılıklar. Yapı: 33, 1979/13, İsanbul, s.29-41.
• Keković, A., 2001, The House of Pastrovici: Universal in Traditional. Series: Architecture and Civil Engineering Vol. 2, Nº 3, p.193-208. http://facta.junis.ni.ac.yu/facta/aace/aace2001/aace2001-03.pdf, 12.02.2006
• Kılıçaslan, A., 1994, Trabzon-Değirmendere Havzası‟nın Beşeri ve Ekonomik Coğrafya Özellikleri. Atatürk Üniv.Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• Köksal, A., 1971, Mevzii Coğrafya Yönünden Kırıkkale, Keskin ve Delice. Coğrafya Araştırmaları Dergisi, A.Ü., D.T.C.F. Coğrafya Araştırmaları Enstitüsü Yayını, Sayı: 3-4, Ankara, s.53-100.
• Köse, A., 1997, İvrindi ve Çevresinin Coğrafi Etüdü. Atatürk Üniv. Yay. No: 837, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Yay. No: 76, Araştırma Serisi No: 17, Erzurum.
• Köse, A., 2005, Türkiye’de Geleneksel Kırsal Konut Planlarında Göçebe Türk Kültürü İzleri. Afyon Kocatepe Üniv. Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: VII, Sayı:2, Aralık 2005, Afyonkarahisar, s.165-200.
• Kuban, D., 1982, Türk Ev Geleneği Üzerine Gözlemler. Türk ve İslam Sanatı Üzerine Denemeler, Arkeoloji ve Sanat yay. İstanbul, s. 195-209.
• Kurter, A., 1960, Istranca Dağlarında Köy Hayatına Dair İlk Müşahedeler. Türk Coğrafya Dergisi, Yıl:XVI, Sayı: 20, Ankara, s. 124-135.
• Küçükerman, Ö., 1991, Kendi Mekanının Arayışı İçinde Türk Evi. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, İstanbul.
• Merter, F., 1990, 1950-1988 Yılları Arasında Köy Ailesinde Meydana Gelen Değişmeler (Malatya Örneği). Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı, İkinci Baskı, Ankara.
• Nevter, Z. and Beser, O., 2003, Sustainability of Gren Network and Built Environment Relation: Case Study: Lefke. SBE‟03 Technology and Management for Sustainable Building CSIR, 26-30 May 2003, www.sustainablesettlement.co.za/event/SBE2003/Proceedings/Nevter_Zafer.pdf, 19.02.2006.
• Orhun, D., 1999, “Türk Evi” mi, Yaşamada Tümleşik Ev mi? Yapı: 217, 1999 Aralık, İstanbul, s. 76-82.
• Ögel, B., 1991, Türk Kültür tarihine Giriş III. Kültür Bakanlığı/638, Kültür Eserleri/46, Ankara.
• Purchase, M. L., 1997, Factors that Affect Teee Adoption of Lawn Alternative Resitential Landscapes. A Thesis Presented to the Faculty of Graduate Studies of The University of Guelph, In partial fulfillment of requirements for the degree of Master of Landscape Architecture, National Library of Canada, Ottawa, www.collectionscanada.ca/obj/s4/f2/dsk2/ftp04/mq24498.pdf, 24.03.2006.
• Rapoport, A., 1969, House Form and Culture. Prentice-Hall, Inc, London.
• Reis, A., 2003, Original and converted social housing: Spatial configurations and resident’ attitudes. Proceeding, 4th International Space Syntax Symposium London 2003, www.spacesyntax.net/symposia/SSS4/fullpapers/40Reispaper.pdf, 11.02.2006.
• Roberts, B. K., 1996, Landscapes of Settlement, prehistory to the present. Routledge, London and New York.
• Sarıkaya, N., 1995, Güdül İlçesinde Yerleşme ve Konut Tipleri.. Ankara Üniv. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 4, Ankara, s. 189-210.
• Senanayake, N., 2002, Small Dwellings and Comfort, Architecture, Energy & Envinonment 2002, HDM, Lund University, Sweeden. www.lchs.lth.se/TRAINING/Postgrad/AEE/Papers/2002/21_AEE2002.pdf, 25.02.2006
• Smith, M. R., 1991, The Front Garden: New Approaches to Landscape Design. Houghton Mifflin Company, Boston.
• Tolun-Denker, B., 1977, Yerleşme Coğrafyası, Kırsal Yerleşmeler. İstanbul Üniv. Yay. No.: 2275, Coğrafya Enst. Yay. No: 93, İstanbul.
• Tunçdilek, N., 1967, Türkiye İskan Coğrafyası, Kır İskanı (Köy-Altı İskan Şekilleri). İstanbul Üniv. Edebiyat Fak. Yay.: 1283, Coğrafya Enst. Yay.: 49, İstanbul.
• Ülken, H. Z., 1982, Türk Tefekkür Tarihi. YKY, İstanbul.
• Winter, L., 1999, Designing a Sense of Community: The Use of Neo-Traditional Design Elements in Public Housing. Blacksburg, Virginia. http://scholar.lib.vt.edu/theses/available/etd-042199-180313/unrestricted/ddd.pdf, 20.02.2006
• Xu, P., 1998, Feng-Shui Models Structured Traditional Beijing Courdyard Houses. Journal Architectural Planning Research, 15:4 (Winter, 1998), 271-282, Locke Science Publishing, Inc., Chicago. www.japr.homestead.com/files/Xu.pdf, 25.02.2006
• Xu, Ping, 1998, Feng-Shui Models Structured Traditional Beijing Courdyard Houses. Journal Architectural Planning Research, 15:4 (Winter, 1998), 271-282, Locke Science Publishing, Inc., Chicago. www.japr.homestead.com/files/Xu.pdf, 25.02.2006
• Yalgın, A. R., 1993, (Hazırlayan Sabahat Emir), Cenupta Türkmen Oymakları I, Kültür Bakanlığı Başvuru Kitapları, , Ankara
• Yürüdür, E., 2006, Yakın Mesafeli Yaylacılık Faaliyetlerine Bir Örnek: Yaylacık Dağı (Tokat)’ında Yaylacılık. Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı:16, Erzurum, s.247-272.
• Cogito, 1999 Yaz, Sayı:18, , “Bir Anatomi Dersi: Ev” özel sayısı, YKY, Ankara.