UZUNYAYLA, GÖVDELİ DAĞI ve YAKIN ÇEVRESİNDE (DOĞU TOROSLAR) KARSTİK ŞEKİLLER

Yıl 2007, Cilt: 12 Sayı: 18, 263 - 290, 12.09.2011

M.ali Özdemir Murat Sunkar

Öz

Doğu Toroslar’ın batı bölümünde yer alan Uzunyayla
çevresi yapı ve karstlaşma ilişkisinin açık olduğu bir alandır.
Yörede karstlaşma üzerinde genç tektonik ve paleocoğrafya etkin
rol oynamıştır. Karstlaşmanın derinliğini kıvrımlı, kırıklı
Paleozoik ve Mesozoik kireçtaşları altındaki Üst Kretase yaşlı
ofiyolitler belirlemektedir. Kireçtaşlarının Alt-Orta Miyosen
tektonik hareketleriyle yükselmesi karstlaşmayı hızlandırmıştır.
Neotektonik dönem yapılarından KD-GB doğrultusundaki SarızYazyurdu
fayı, karstik birimleri aynı doğrultuda kesmiş ve
karstlaşmayı yönlendirmiştir. Dolinler, karstik kaynaklar
(Pınarbaşı, Yedigöz ve Karagöz), travertenler, kanyon vadiler,
subatan-suçıkanlar (Karagöz deresi), düdenler ve en az bir kenarı
fayla sınırlandırılan uvala ve polyeler oluşmuştur. Üst MiyosenPliyosen’de
Uzunyayla havzasının çökmesi ve buna bağlı gelişen
karasal çökeller havza tabanında karstlaşmanın örtü birimleri
altında sürmesine yol açmıştır. Pliyo-Kuvaterner’de Toroslar’ın
bütünüyle yükselmesi ve aktif tektonik karstlaşmayı yeniden
canlandırmış, yüzeysel drenajın yeraltına kaymasına neden
olmuştur. Ayrıca, Kuvaterner’deki iklim değişmeleri nedeniyle
karstlaşma soğuk ve kurak dönemlerde yavaşlamış, sıcak ve nemli
dönemlerde ise artmıştır.
Uzunyayla’nın güney ve doğusunda kalınlığı 600 m.yi
aşan Mesozoik yaşlı kalkerler üzerindeki dolinlerin büyük boyutlu
olanları (koyak), 2000 m.’den yüksek alanlar üzerinde,
Kuvaterner buzul devirlerinde oluşan buzkar çukurlarının
sonradan karstlaşmasıyla oluşmuştur. Uvalalar (Karıölen,
Abdalbudaran ve Kötüaçan) ve Polyeler (Şekerpınar Çavdarlı,
Çamurlu, Hara, Erdoğan ve Serçekale), Sarız-Yazyurdu fay zonu
boyunca tektonik ve karstlaşmaya bağlıdır. Yöredeki uvalalar
büyüklüklerine göre polyeden küçük, ancak faya da bağlı
oluştuklarından polyelere benzer karstik çukurluklardır.
Bu çalışmada, Doğu Toroslar’ın batı bölümünü
oluşturan Uzunyayla (Kayseri)) ve yakın çevresinde karstik
şekiller ile neotektonik arasındaki ilişkiler ortaya konulmaya
çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Doğu Toroslar, Uzunyayla, Karst, Jeomorfoloji

Kaynakça

• ALAGÖZ, C. A., 1944, Türkiye'de Karst Olayları Hakkında Bir Araştırma,Türk Coğ. Kur Yay. No:1 Ankara
• ALAGÖZ, C. A.,1967, Sivas Çevresi ve Doğusunda Jips Karstı Olayları. Ank. Ünv. D.T.C.F. Yay. No: 175, Ankara
• ATABEY, E., ve AKTİMUR, H. T., 1997, 1:100 000 Ölçekli Açınsama Nitelikli Türkiye Jeoloji Haritaları Serisi Sivas-G 24 Paftası, MTA Genel Müdürlüğü Ankara
• ATALAY İ., 1973, “Toros Dağlarında Karstlaşma ve Toprak Teşekkülü Üzerine Bazı Araştırmalar”, Jeomorfoloji Der. S: 5, s.135-151 Ankara
• ATALAY İ., 1988, “Toros Dağlarında Karstlaşma ve Karstik Alanların Ekolojisi”, Jeomorfoloji Der. S: 16, s.1-8 Ankara
• ATALAY İ., 1991, “Türkiye’nin Karstik Alanlarında Toprak Oluşumu”, Jeomorfoloji Der. S: 19, s. 139-144, Ankara
• BİLGİN. T., 1963, “Gaziantep Batısındaki Platoda Bazı Karstik Şekillerin Teşekkülü ile Vadi Yamaçlarının Tekamülü Arasındaki Münasebetler”, Coğrafya Enst. Der. No: 13, s: 164-170, İstanbul
• BİRİCİK, A. S., 1993, Obruk Platosu ve Çevresinin Jeomorfolojisi, Marmara Ünv. Yay. No: 531, İstanbul
• BOZKURT, E.,2001, “Neotectonics of Turkey- a synthesis”, Geodinamica Acta 14,3-30.
• DOĞAN, U, 1996, “Polye ve Flüvyo-Karstik Depresyonlar (Seydişehir’in Güneybatısından Örnekler)” Ankara Ünv. Türkiye Coğ. Arş. ve Uyg. Merkezi Der. S: 5, s: 229-247, Ankara
• DOĞU, A.F., ÇİÇEK, İ., ve GÜRGEN, G., 1995, “Orta Toroslarda (Seydişehir- Gülnar) Krastlaşma Tipleri”, Ankara Ünv. Türkiye Coğ. Arş. ve Uygulama Mer. Der. S: 3, s: 129-141, Ankara
• ERİNÇ, S, 1960, “Konya Bölümünde ve İç Toros Sınırlarında Karst Şekilleri Üzerine Müşahedeler”, Türk Coğ. Der. S: 20, s: 83-106, Ankara
• ERİNÇ, S., 2001, Jeomorfoloji II, (3. Baskı), DER Yayınları, İstanbul
• ERKAN, N., ÖZER, S., SÜMENGEN, M., TERLEMEZ, İ., 1978, “Sarız-Şarkışla- Gemerek-Tomarza Arasının Temel Jeolojisi”, MTA Derleme Rap. No: 6546, Ankara
• EROL, O., 1983, “Türkiye’nin Genç Tektonik ve Jeomorfolojik Gelişimi”, Jeomorfoloji Der. S: 11, s: 11-22, Ankara
• GÜLÇUR, F, 1964, “Mersin Mıntıkasında (Akdeniz Bölgesi) Mevcut Terra-Rossa Topraklarının Fiziki ve Şimik Özellikleri İle Bu Toprakların Fraksiyonlarının Minerolojisi Üzerine Araştırmalar”, İst. Ünv. Orman Fak. Der. Seri: A, S: 1, C: 14, s: 1-32, İstanbul
• HOŞGÖREN M. Y., 2003, Jeomorfolojinin Ana Çizgileri, Çatay Kitabevi, Ankara
• IZBIRAK, R, 1977, Sistematik Jeomorfoloji, Harita Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara
• IZBIRAK, R., 1945, “Uzunyayla’da Coğrafya Araştırmaları”, Ankara Ünv. DTCF. Der. III/3, s: 271-288, Ankara
• KOÇYİĞİT, A., ve BEYHAN, A., 1998, “A new intracontinental transcurrent structure; the Central Anatolian Fault Zone, Turkey”, Tectonphysics, 284, 317-336
• KOPAR, M., 2001, Yukarı Zamantı Çayı Havzasının Fiziki Coğrafyası, Atatürk Üniv. Sos. Bil. Enst. Doktora Tezi (Yayınlanmamış), 272 s., Erzurum
• KURTMAN, F., 1978, “Gürün Bölgesinin Jeolojisi ve Tektonik Özellikleri”, MTA Der. S: 90, s: 1-12, Ankara
• NAZİK, L., 1986, “Beyşehir Gölü ve Yakın Güneyi Karst jeomorfolojisi ve Karstik Parametrelerin İncelenmesi” Jeomorfoloji Der. S 14, s.65-78 Ankara
• PEKCAN, N, 1999, Karst Jeomorfolojisi (2. Baskı), Filiz Kitapevi, İstanbul
• SAYHAN, H., 1991, Tomarza-Pınarbaşı Havzası (Jeomorfolojik Etüt), İst. Ünv. Sos. Bil. Enst. (Türkiye Coğrafyası ana bilim dalı yayınlanmamış doktora tezi) İstanbul
• SÜMENGEN, M., ve TERLEMEZ, İ., 1986, 1:100 000 Ölçekli Açınsama Nitelikli Türkiye Jeoloji Haritaları Serisi Elbistan-H 22 Paftası, MTA Genel Müdürlüğü, Ankara
• SÜR, A., 1994, “Karstik Yerşekilleri ve Türkiye’den Örnekler”, Ank. Ünv. Türkiye Coğ. Arş. ve Uygulama Mer. Der. S: 3, s: 1-29, Ankara
• ŞENGÖR, A.C., 1975, Qutlines of the Turkish Karst, Boğaziçi Üniv. Mağaracılık Kul. Yay. No:29. İstanbul
• TONBUL, S., ve EĞE, İ., 2002, “Tahtalı Dağlarına Buzul Şekilleri”, Doğu Coğ. Der S: 7, s:165-187, Konya
• YILMAZ, A., BEDİ, Y., YUSUFOĞLU, H., ATABEY, E., ve AYDIN, N. 1997, 1:100 000 Ölçekli Açınsama Nitelikli Türkiye Jeoloji Haritaları Serisi Elbistan-H 23 Paftası, MTA Genel Müdürlüğü, Ankara