DİYADİN’İN KURULUŞU GELİŞMESİ VE FONKSİYONEL ÖZELLİKLERİ/The Foundation, Development And Functıonal Features Of Diyadin

Yıl 2008, Cilt: 13 Sayı: 20, 107 - 140, 25.07.2008

Faruk Kaya

Öz

Anahtar Kelimeler

-

DİYADİN’İN KURULUŞU GELİŞMESİ VE FONKSİYONEL ÖZELLİKLERİ

Öz

Bu makalede, daha önce detaylı bir araştırmanın yapılmadığı Diyadin’in,
kuruluşundan günümüze gelişim dönemleri ile bugünkü fonksiyonel özellikleri ele
alınmıştır Diyadin, Doğu Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Murat Bölümü’nde, Ağrı
iline bağlı bir ilçenin yönetim merkezidir. Murat Nehri’nin doğu kıyısında yer alan
Diyadin kalesi yerleşmenin ilk çekirdeğini oluşturur. Kuruluş tarihi oldukça eski
olan Diyadin, Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran seferi ile tamamen Osmanlı
topraklarına katılmıştır. İdari bakımdan 1744 yılından önce Van Beylerbeyliği’ne
dahil edilen Beyazıt Sancağı’na bağlı bir kaza merkezi olan Diyadin, bu tarihte
Beyazıt sancağının 4 kazası ile birlikte Erzurum Beylerbeyliği’ne bağlanmıştır
En son yapılan 2000 yılı nüfus sayımına göre nüfusu 13320 olan
Diyadin’de iktisaden faal olan nüfusun % 73,2’si (1229 kişi) hizmet sektöründe, %
22,8’i (385 kişi) tarım kesiminde ve geri kalan % 4.0’ü (68 kişi) de sanayi
sektöründe istihdam edilmektedir. Nüfusun % 78,2’si tarım dışı sektörlerde
çalışıyor olsa da nüfus, fonksiyonlar, planlama, merkeziyet gücü, fizyonomik
görünüm ve hayat tarzı gibi belirleyici kriterler dikkate alındığında, Diyadin,
hizmet fonksiyonlarının önem kazandığı ve bazı şehirsel fonksiyonların gelişme
gösterdiği bir kasaba yerleşmesi niteliğindedir. Ülkemizin önemli kaplıca ve
jeotermal potansiyeline sahip yerleşmelerinden biri olmasına rağmen, Diyadin,
geçmişten günümüze fazla gelişme gösteremeyen küçük bir yerleşme olarak
varlığını sürdürmektedir.

Anahtar Kelimeler

Diyadin kalesi, Fonksiyonel özellikler, Kasaba,

Kaynakça

• ALPASLAN,İ., 1995, Her Yönüyle Ağrı, Yıldızlar Ofset, Ankara.
• ARINÇ,K., 2001,Tatvan Şehri,Kuruluşu, Gelişmesi ve Fonksiyonları, Atatürk Üniversitesi Yayınları No ; 925, Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları No;99, Araştırmalar Serisi No:70,Erzurum.
• BELLİ,O.,KONYAR,E.,2003, Doğu Anadolu Bölgesinde Erken Demir Çağı Kale ve Nekropolleri (Early Iron Age Fortresses and Necropolises in East Anatolia), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• BELLİ,O.,2004, Urartu Krallığı Döneminde Doğubayazıt Bölgesi, Güneşin Doğduğu Yer: Doğubayazıt Sempozyumu Bildiri Kitabı, İSTANBUL.
• BELLİ,O., 2004,Doğubayazıt Bölgesi’nde Keşfedilen Urartu Sulama Tesislerine Toplu Bakış Güneşin Doğduğu Yer: Doğubayazıt Sempozyumu Bildiri Kitabı, İstanbul.
• BULUT,İ.,1998,Şehir Coğrafyası Açısından Sorgun, Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınları NO.96,Erzurum.
• CEYLAN,.M.A.,2006.,Eşme’nin(Uşak) Kuruluşu,Gelişmesi ve Fonksiyonel Özellikleri, Doğu Coğrafya Dergisi,Yıl 11,Sayı 15,Konya.
• CUİNET, V., 1891 – 1892, La Turquie D’ Asie, Geographie Adsminestrati, Ernest Ceroux Editeur, Cilt: I,Paris.
• DARKOT,B.,1972, Türkiye İktisadi Coğrafyası. İstanbul Üniversitesi Yay.No:1307, Coğrafya Enstitüsü Yay. No:51, İstanbul
• DOĞANAY, H., 1986. Türkiye İktisadi Coğrafyası I. Tarım – Hayvancılık ve Ormancılık. Atatürk Üniv. Fen-Ed.Fak.Coğrafya Böl. Ders Notları, Erzurum.
• DOĞANAY, H., 1997, Türkiye Beşeri Coğrafyası, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları :2982, Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi: 877, Eğitim Dizisi: 10, İstanbul
• DOĞANAY,S.,2006, Yomra’ nın Başlıca Fonksiyonel Özellikleri, Doğu Coğrafya Dergisi,Yıl 12,Sayı 18,Konya..
• EMİROĞLU, M., 1975,Türkiye Coğrafi Bölgelerine Göre Şehir Yerleşmeleri ve Şehirsel Nüfus, Ankara Üniv. D.T.C.F Coğ. Araştırmaları Dergisi, Sayı. 7, Ankara.
• EVLİYA Çelebi Seyhatnamesi,1970, (Türkçeleştiren: Z.Danışman)Cilt :3,İstanbul.
• GÜNALTAY, Ş., 1946,Yakın Şark II Anadolu, Ankara
• GÜNER,İ., Iğdır’ın Kentsel Fonksiyonları ve Fonksiyonel Sınıflandırmadaki Yeri, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı:32, İstanbul.
• GÜRSOY, R.C., 1975, Türkiye’nin Yolları, Türk Coğrafya Dergisi, S.26, İstanbul..
• KARABORAN, H.H., 1982, Bölge Planlaması Açısından Şehir ve TürkiyeCoğrafyası’nda Gösterdiği Değişiklikler, Fırat Üniv. Edebiyat Fak. Dergisi, Cilt. 1, S.2 Elazığ .
• KAYA, F., 2001, Ağrı Ovası ve Çevresinin Coğrafi Etüdü. Atatürk Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• KIRZIOĞLU, M. F., 1953, Kars Tarihi (I. Cilt). Işık Matbaası İstanbul .
• KODAY,S.,2005, Doğu Anadolu Bölgesi’nde Hayvancılık.Atatürk Üniversitesi Yayınları No:949, Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları No:104,Araştırmalar Serisi No:74, Erzurum.
• KONUKÇU,E.,2004, Tarihi Coğrafyada Bayezid,Güneşin Doğduğu Yer: Doğubayazıt Sempozyumu Bildiri Kitabı, İstanbul.
• KÖSE,A.,1996,Fonksiyonel Özellikleri Yönünden İvrindi.Atatürk Üniv. Yay. No: 831, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi.Yay.No:74, Araştırma Serisi No:16, Erzurum.
• LAMMENS, H., Suriye, İslam Ansiklopedisi, Cilt XI.
• LEYIDELLA, VIDA, G., Êmeviler İslam Ansiklopedisi, Cilt IV.
• ÖZAV,L.,2002, Sivaslı İlçesinin Coğrafi Etüdü, Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayın No.30 Afyon.
• ÖZÇAĞLAR,A.,1994 ,Zile’nin Kuruluşu Gelişmesi ve Bugünkü Fonksiyonel Özellikleri. Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı:3, Ankara.
• ÖZÇAĞLAR, A., 1997,Türkiye’de Belediye Örgütlü Yerleşmeler, (Kasabalar – Şehirler) Ankara.
• ÖZÇAĞLAR,A.,2001, Coğrafya’ya Giriş.Hilmi Usta Matbaacılık,Ankara.
• ÖZGÜR,E.M.,1996,Yeni İlçe Merkezlerinin Fonksiyonel Bakımdan Gösterdiği Özellikler. Ankara Üniv. Dil ve Tarih-Coğrafya Fak. Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Sayı: 12, Ankara.
• SCHWARZ, G., 1961, Algemeine Sidelungeographie, Berlin.
• SELEN, H.S., 1943, Türkiye’nin Yol Sistemi, Türk Coğrafya Dergisi, III Ankara.
• STRECK., Armenia İslam Ansiklopedisi, Cilt 4.
• TEKİNDAĞ, Ş., 1968, Yeni Kaynak Vesikaların Işığı Altında Yavuz Sultan Selim’in İran Seferi, Tarih Dergisi, S: 22, İstanbul.
• TOZLU, S., 1997. Trabzon – Erzurum – Beyazıt Yolu. Atatürk Üniversitesi, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum .
• TUNÇDİLEK,N.,” 1978,Türkiye’nin Kır Potansiyeli ve Sorunları” ,İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yay. No:96,İstanbul.
• TURAN, O., 1963, Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, Ankara.
• TÜMERTEKİN, E., 1973, Türkiye’de Şehirleşme ve Şehirsel Fonksiyonlar, İstanbul Üniv.,Yay: 1840, Coğrafya Enstitüsü Yay. No: 72, İstanbul.
• YAZICI,H.,1995, Şehir Coğrafyası Açısından Bir İnceleme:Bayburt,Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 30, İstanbul,
• YINANÇ, M. H., 1954, Türkiye Tarihi Selçuklu Devri I, Anadolu’nun Fethi, İstanbul. Salname – î Vilayet – î Erzurum, 1288 (M. 1871) 1289 (M. 1872), 1296 (M. 1900), Vilayet Matbaası, İstanbul.
• DİE.2000 Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri-Ağrı,DİE Yayını 2562 Ankara.
• Diyadin İmar Planı Araştırmaları