GÖLPAZARI’NIN KURULUŞU, GELİŞMESİ VE FONKSİYONEL ÖZELLİKLERİ

Yıl 2011, Cilt: 16 Sayı: 25, 133 - 161, 24.02.2012

Zafer Başkaya

Öz

Gölpazarı, Bilecik iline bağlı bir ilçe yönetim merkezi olup, Marmara ile
Karadeniz bölgeleri sınırına yakın bir alanda, Batı Karadeniz Bölümü’nde yer alır.
Gölpazarı Ovası kuzeyinde kurulan yerleşme; Bilecik il merkezine 43, Eskişehir’e
121, Bursa’ya 130, Sakarya’ya (Adapazarı)120, İzmit’e 155, İstanbul’a 250 km
mesafededir.
15. ve 16. yüzyıllardan itibaren çeşitli zamanlarda Hüdavendigâr
Livası’na bağlı kaza ve nahiye merkezi olan Gölpazarı, 1926 yılında Bilecik iline
bağlı bir ilçe merkezi olmuştur. 15. yüzyıldan beri yönetim merkezi özeliğini
koruyan yerleşme, ilçe merkezi olduktan sonra bu özelliğini daha da
güçlendirmiştir. Gölpazarı’nda faal nüfusun %61,5’i hizmetler, %20,5’i tarım,
%18’i de sanayi sektöründe çalışmaktadır. Yerleşmede faal nüfusun sektörel
dağılımına göre tarım dışı sektörler hâkimdir. Ancak 10.000 ve 20.000 nüfus
kriterleri, fizyonomik görünüm ve şehirsel hayat tarzı dikkate alındığında, yoğun
tarımsal faaliyetler yanında bazı şehirsel fonksiyonların gelişme gösterdiği ve
hizmet fonksiyonunun ön planda olduğu tarım-hizmet kasabası yerleşmelerine bir
örnek oluşturur. Kasabada kurulan yüksekokul ve askerî birim, yerleşmenin tarımhizmet
kasabası özelliğini desteklemektedir.
Son yıllarda hizmetler ve sanayi sektöründe yatırımların yetersiz olması,
ilçe merkezi ve kırsal kesimden göçler yoluyla hızlı bir şekilde nüfus azalmasına
neden olmuştur. Bu durum ise ilçe merkezinin şehirsel fonksiyonlarının gelişmesini
engellemiş, yerleşme Bilecik ve Eskişehir başta olmak üzere İstanbul, İzmit, Bursa
ve Adapazarı gibi çevresindeki şehirlerin etki sahasında kalmıştır.
Yerleşme ve çevresinden dışarıya göçlerin azalmasına katkı sağlamak,
tarımsal ürün potansiyelini değerlendirmek ve mevcut üretimi artırmak amacıyla
kasabada tarıma dayalı sanayi kuruluşlarının sayısının artırılması gerekmektedir.
Bu çalışmada Gölpazarı’nın kuruluşu ve tarihî, nüfusun tarihsel gelişimi
ve özellikleri, yatay ve dikey gelişimi ve fonksiyonel özellikleri coğrafi bakış
açısıyla ele alınmış ve değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fonksiyon, Şehir, Kasaba, Nüfus, Gölpazarı

Kaynakça

• Akçura, T., 1971, Türkiye’de Şehirleşme ve Bazı Şehir Örnekleri. Türkiye Coğrafi ve Sosyal Araştırmalar, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Enstitüsü, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul.
• Altaş, N. T., 2008, “Kentsel Fonksiyonları Az Gelişmiş Kasabalara Bir Örnek: Domaniç”. Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı: 20, Konya
• Aras, S., - Çalışkan, V., 2004, Türkiye’nin Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları No: 3628, Ders Kitapları Dizisi Yayın No: 781, İstanbul.
• Barkan, Ö.L., - Meriçli, E.,1988, Hüdavendigâr Livası Tahrir Defterleri I. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, XIV.Dizi – Sayı: 3, Ankara.
• Batur, M., 1964, Türk Folklor Araştırmaları (Gölpazarı: Adı, Kuruluşu, Folkloru), Sayı:174.
• Bilecik Valiliği, 2005, Bilecik.
• Bilecik İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2006, Bilecik Kültür Envanteri, İstanbul.
• Darkot, B., 1967, “Şehir Ayırımında Nüfus Sayısı ve Fonksiyon Kriterleri”. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 16, İstanbul.
• Devellioğlu, F., 2008, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara.
• DİE, 2001, 2000 Genel Nüfus Sayımı. Nüfusun Sosyal Ve Ekonomik Nitelikleri- Bilecik, Yayın No: 2485, Ankara.
• Doğanay, H., 1983, Erzurum’un Şehirsel Fonksiyonları ve Başlıca Planlama Sorunları. Basılmamış Doçentlik Tezi, Atatürk Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü, Erzurum.
• Doğanay, H., 1997, Türkiye Beşeri Coğrafyası, Gazi Kitabevi, Ankara.
• Doğanay, S., 2007, “Yomra’nın Başlıca Fonksiyonel Özellikleri”. Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı:18, Konya.
• Emiroğlu, M., 1975, “Türkiye Coğrafi Bölgelerine Göre Şehir Yerleşmeleri ve Şehirli Nüfus”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih–Coğrafya Fakültesi Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Sayı: 7, Ankara.
• Gölpazarı İlçe Kaymakamlığı, 1987, Gölpazarı İlçe Yıllığı, İstanbul.
• Güner, İ., 1997, “Iğdır’ın Kentsel Fonksiyonları ve Fonksiyonel Sınıflandırmadaki Yeri”. Türk Coğrafya Dergisi, Sayı:32, İstanbul.
• Hüdavendigâr Vilayeti Salnameleri, Hicri 1301, 1307, 1324 Yıllarına Ait.
• Karaboran, H., 1989, “Şehir Coğrafyası ve Şehirsel Fonksiyonlar”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:3, Sayı:1, Elazığ.
• Koca, H., 2005, Kuruluşu-Gelişmesi ve Fonksiyonel Özellikleri Yönünden Dörtyol Şehri, Aktif Yayınevi, İstanbul.
• Kökten, İ. K., 1951, “Kuzeybatı Anadolu’nun Tarihöncesi Hakkında Yeni Gözlemler”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih–Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt: IX, Sayı: 3, Ankara.
• Köse, A., 1996, Fonksiyonel Özellikleri Yönünden İvrindi, Atatürk Üniversitesi Yayınları No: 831, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınları No: 74, Araştırma Serisi No: 16, Erzurum.
• Özçağlar, A., 1991, Ezinepazar Depresyonu’nun Coğrafyası, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Coğrafya Bölümü, Ankara.
• Özçağlar, A., 1997, Türkiye’de Belediye Örgütlü Yerleşmeler (Kasabalar-Şehirler). Ekol Yayınevi, Ankara.
• Özgür, E.M., 1990, Bilecik Coğrafyası. Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Ankara.
• Özgür, E.M., 1998, Türkiye Nüfus Coğrafyası, Ankara.
• Stchepinsky, V., 1942, Kocaeli-Bolu-Bursa- Bilecik-Eskişehir Mıntıkasının Umumi Jeolojisi Hakkında Rapor, MTA Enstitüsü, Rapor No: 1316, Ankara.
• Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi, Mufassal Defter No: 80, Ankara.
• Tolun-Denker, B., 1974-1977, “Edirne Şehrinin Kullanılış Alanları”. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, Sayı: 20-21, İstanbul.
• TÜİK, 2008, Türkiye İstatistik Yıllığı 2007, TÜİK Matbaası, Ankara.
• Tümertekin, E., 1973, Türkiye’de Şehirleşme ve Şehirsel Fonksiyonlar, İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 1840, Coğrafya Enstitüsü Yayınları No:72, İstanbul.
• Tümertekin, E., 1982, Ekonomik Coğrafya, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 2926, İstanbul.
• Türk Dil Kurumu, 2005, Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları No: 549, Ankara.
• Türk Dil Kurumu, 2008, Yazım Kılavuzu, Türk Dil Kurumu Yayınları No: 859, Ankara.
• Ürgün, S., 1956, Gölpazarı-Geyve-Taraklı-Göynük Civarının Jeolojisi, MTA Enstitüsü, Rapor No: 2711, Ankara.
• Yazıcı, H., 1995, “Şehir Coğrafyası Açısından Bir İnceleme: Bayburt”. Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 30, İstanbul.
• Yurt Ansiklopedisi., 1982, Türkiye İl İl Dünü Bugünü Yarını, Cilt: 2, Anadolu Matbaacılık, İstanbul.