NEHİR TİPİ HİDROELEKTRİK SANTRALLER ve ÇEVRESEL ETKİLERİ (REŞADİYE HİDROELEKTRİK SANTRALLERİ ÖRNEĞİ)

Yıl 2011, Cilt: 16 Sayı: 26, 95 - 114, 02.01.2013

Vedat Karadeniz Erdal Akpınar Adem Başıbüyük

Öz

Son yıllarda hızlı bir artış seyri izleyen elektrik enerjisi talebinin
karşılanması, Türkiye’nin kısa ve orta vadede çözmesi gereken temel
sorunlarındandır. Sorunun çözümü kapsamında üzerinde durulan önemli
seçeneklerden biri, su gücü potansiyelinden daha etkin ve yaygın bir şekilde
yararlanmaktır. Bu çerçevede yakın zamana kadar pek dikkate alınmayan küçük
ve orta ölçekli hidrolik kaynakların nehir tipi santrallerle değerlendirilmesi fikri
ön plâna çıkmıştır. Hâlihazırda işletme, kuruluş, projelendirme ve plânlama
aşamasında olan nehir tipi santrallerin toplam sayısı 2000’i bulmaktadır.
Tamamlandıklarında kurulu güçlerinin 25 bin MW, yıllık ortalama üretimlerinin
ise 125 bin GWh olacağı tahmin edilmektedir. Bunlardan biri de 2010 yılında
işletmeye açılan Reşadiye Hidroelektrik Santralleri’dir. Tokat’ın Reşadiye ilçesi
yakınlarında Kelkit Çayı üzerinde birbirlerine yakın mesafelerde kurulu üç ayrı
santralden oluşan Reşadiye HES’in kurulu gücü 65 MW, elektrik üretim
kapasitesi ise 450 milyon kwh/yıl’dır.
Esasen nehir tipi santraller, barajlı santrallere göre ekolojik denge ve
sosyal çevre üzerinde olumsuz etkileri çok daha az olan tesislerdir. Ancak Türkiye
genelinde proje, kuruluş ve işletme sürecinde olan pek çok santral, doğal ve
sosyal çevreye verdiği veya gelecekte vereceğinden endişe edilen zararlar
nedeniyle sürekli gündemdedir. Bu durum Reşadiye HES için de geçerlidir.
Santraller aktif heyelan ve erozyon alanı üzerinde kurulmuş, buna rağmen su
iletim hatları tünellerden değil, doğrudan yamaçlar üzerinden geçirilmiştir.
Ayrıca tesislerin inşası esnasında doğal bitki örtüsü büyük ölçüde tahrip
edilmiştir. En büyük sorun ise suyun iletim hatlarına verilmesi sürecinde
yaşanmaktadır. Akarsu yatağında sürekli bulunması gereken telafi suyunun
özellikle yaz aylarında olması gereken minimum sınırın bile altına düşmesi başta
su kenarı bitkileri olmak üzere Kelkit Çayı ekosistemine zarar vermektedir.
Yatırım tepki görmüş, yüklenici firma ile yöre halkı arasında çatışmalar
yaşanmıştır. Tespitlerimize göre bu ve benzeri sorunların ortaya çıkmasında
projenin bilimsel temellere dayandırılmamasının, inşaat sürecinde yaşanan çeşitli
aksaklıkların ve en önemlisi de yatırımın ÇED raporundan muaf tutulmasının
büyük rolü vardır. Yeni HES’ler kurulurken Reşadiye HES örneğinin dikkate
alınması yararlı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Nehir tipi santral, Reşadiye, Kelkit Çayı, Çevresel etki

Kaynakça

• Acar, E., Doğan, A., 2008, “Türkiye’nin Rüzgar ve Hidroelektrik Enerji Potansiyeli ve Çevresel Etkilerinin Değerlendirilmesi” VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES’2008, 17-19 Aralık 2008, s. 675-682, İstanbul.
• Ak, O., 2009, “Nehir Tipi Hidroelektrik Santrallerinin Sucul Ekosistem Üzerine Etkileri” Su Ürünleri Araştırma Merkezi Yunus Araştırma Bülteni, Yıl: 9, Sayı: 2, s. 16-20, Trabzon.
• Ak, O., Aksungur, M., Özdemir, A., 2009, “Nehir Tipi Hidroelektrik Santrallerinde ÇED Süreci ve Sucul Ekosisteme Etkide Doğal Alabalıkların Yeri” Doğal Alabalık Çalıştayı: Sürdürülebilir Yetiştiricilik, Koruma ve Balıklandırma, 22-23 Ekim 2009, s. 135-139, Trabzon.
• Akpınar, E., 2005, “Nehir Tipi Santrallerin Türkiye’nin Hidroelektrik Üretimindeki Yeri” Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt: 7, Sayı:2, s. 1-25, Erzincan.
• Akpınar, A., vd. 2009, “Çoruh Havzası’ndaki Küçük Hidroelektrik Santrallerin Durumu” TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası, V. Yenilenebilir Enerji Kaynakları Sempozyumu Haziran-2009, s. 249-254, Diyarbakır.
• Albayrak, A., 2008, “Hidro-Elektrik Santrallerinin (HES) Çevresel Etkilerinin Rize İli Açısından Değerlendirilmesi ve Çözüm Önerileri” Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü XXVI. Bölge Müdürlüğü 5. Dünya Su Forumu Bölgesel Hazırlık Süreci Türkiye Bölgesel Su Toplantıları, 25-26 Eylül 2008, Su ve Enerji Konferansı Bildiriler Kitabı, s. 408-418, Artvin.
• Alpaslan, A. H., 2003, “Türkiye’de Hidroelektrik Enerji Üretim Planlaması Üzerine Görüşler” I. Ulusal Su Mühendisliği Sempozyumu 22-26 Eylül 2003, s. 814-817, İzmir.
• Arman, F.A., 2004, “Türkiye'nin Hidroelektrik Potansiyeli ve Sorunları” 21. Yüzyılda Su Sorunu ve Türkiye Sempozyumu, 14 Şubat 2004, Ankara.
• Aslan, Y., vd. 2004, Bir Mikro-Hidro Örneği: Kayaboğazı Barajı, ELECO’2004 Elektrik-Elektronik Mühendisliği Sempozyumu ve Fuarı, Elektrik Kitapçığı 8 –12 Aralık 2004, s: 21-25, Bursa.
• Atılgan, İ., 2000, “Türkiye’nin Enerji Potansiyeline Bakış” Gazi Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt:15, :No: 1, s. 31-47, Ankara.
• Berkün, M., vd. 2008, “Barajların ve Hidroelektrik Santralların Nehir Ekolojisi Üzerinde Oluşturduğu Etkiler” Türkiye Mühendislik Haberleri, Sayı: 452, s. 41-48, Ankara.
• Cebeci, M. E., vd. 2008, “Nehir Tipi Santrallerin Karalı ve Güvenli Çalışma Sınırlarını Belirleyen Faktörler” Elektrik-Elektronik-Bilgisayar Mühendisliği Sempozyumu ve Fuarı Bildirileri (ELECO'2008), 26-30 Kasım 2008, s. 1-6, Bursa.
• Çolak, İ., vd. 2008, “Türkiye’nin Enerji Geleceği” Türk Bilim Araştırma Vakfı TÜBAV Bilim Dergisi, Cilt:1, Sayı: 2, s. 36-44, Ankara.
• Doğanay, H., 1998, Enerji Kaynakları, Şafak Yayınevi, Genişletilmiş 2. Baskı, Erzurum.
• DPT, 2001, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Plânı Elektrik Enerjisi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, DPT: 2569, ÖİK: 585, Bölüm: 5(1).
• DSİ Genel Müdürlüğü, 2008 Yılı Faaliyet Raporu.
• Ercömert, T., 2010, “Hidroelektrik Enerjinin Süratle Gelişimi Sağlanmalıdır” Energyturk Dergisi, Yıl:1, Sayı: 3, s. 55-58, Ankara.
• Gençoğlu, M. T., Cebeci, M., 2001, “Büyük Hidroelektrik Santraller ile Küçük Hidroelektrik Santrallerin Karşılaştırılması” Yenilenebilir Enerji Kaynakları Sempozyumu, 18-20 Ocak 2001, s. 265-271, İzmir.
• Görez, T., Alkan, A., 2005, “Türkiye’nin Yenilenebilir Enerji Kaynakları ve Hidroelektrik Enerji Potansiyeli” III. Yenilenebilir Enerji Kaynakları Sempozyumu, 19-21 Ekim 2005, s. 123-127, Mersin.
• Güner, S., Tüfekçipğlu, A., 2008, “Artvin İlinde Yapılacak Olan Küçük Dere Tipi Regülatör ve HES’lerin Çevresel Açıdan İrdelenmesi” Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü XXVI. Bölge Müdürlüğü 5. Dünya Su Forumu Bölgesel Hazırlık Süreci Türkiye Bölgesel Su Toplantıları, 25-26 Eylül 2008, Su ve Enerji Konferansı Bildiriler Kitabı, s. 419-428, Artvin.
• Güner E., vd. 2008, “Küçük Hidrolik Santrallerin Projelendirilmesinde Dikkat Edilmesi Gereken Bazı Teknik Hususlar” Elektrik-Elektronik ve Bilgisayar Mühendisliği Sempozyumu 26-30 Kasım 2008, s. 7-13, Bursa.
• Gürer, İ., Törk, K., 1990, “Küçük Kapasiteli Hidroelektrik Santrallerinin Hidrolojik Planlaması” TMMOB Elektrik Mühendisliği Dergisi, Sayı: 372, Cilt: 35, s. 31-35, Ankara.
• Krabulut, Y., 2000, Türkiye Enerji Kaynakları, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
• Kurdoğlu, O., Özalp, M., 2010, “Nehir Tipi Hidroelektrik Santral Yatırımlarının Yasal Süreç, Çevresel Etkiler” Doğa Koruma ve Ekoturizmin Geleceği Kapsamında Değerlendirilmesi, III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi 20-22 Mayıs 2010, Cilt:II, s. 688-707, Artvin.
• Küçük, İ., 1996, “Türkiye’de Hidroelektrik Potansiyeli Üzerine Bir Değerlendirme” TMMOB I. Enerji Sempozyumu, 12-14 Kasım 1996, s. 15-19, Ankara.
• Özalp, M., vd. 2010, “Artvin’de Nehir Tipi Hidroelektrik Santrallerin Neden Olduğu/Olacağı Ekolojik ve Sosyal Sorunlar” III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi 20-22 Mayıs 2010, Cilt: II, s. 677-687, Artvin
• Özdemir, T., vd. 2007, “Türkiye’nin Enerji politikasında Küçük ve Çok Küçük Hidroelektrik Santrallerin Yeri ve Önemi” Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (ICANAS 38), 10-15 Eylül 2007, Ankara.
• Pamir, A. N., 2003, “Dünyada ve Türkiye’de Enerji, Türkiye’nin Enerji Kaynakları ve Enerji Politikaları” TMMOB Metalürji Dergisi, Sayı: 134, s. 73-100, Ankara.
• Sever, R., 2005, Coğrafi Açıdan Bir Araştırma: Çoruh Havzası Enerji Yatırım Projeleri ve Çevresel Etkileri, Çizgi Kitabevi Yayınları: 118, Kaynak Kitaplar: 9, Konya.
• Sever, R., 2008, “Türkiye’nin Enerji Üretiminde Çoruh Havzasının Yeri ve Önemi” Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü XXVI. Bölge Müdürlüğü 5. Dünya Su Forumu Bölgesel Hazırlık Süreci Türkiye Bölgesel Su Toplantıları 25-26 Eylül 2008, Su ve Enerji Konferansı Bildiriler Kitabı, s. 229-241, Artvin.
• Şenpınar, A., Gençoğlu, M. T., 2006, “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Çevresel Etkileri Açısından Karşılaştırılması” Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları Dergisi, Cilt: 4, Sayı:2, s. 49-54, Elazığ.
• TOPRAKSU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ., 1970, Yeşilırmak Havzası Toprakları Raporu, Topraksu Genel Müdürlüğü Yayınları, No: 241, Ankara.
• Uzlu, E., vd. 2008, “Doğu Karadeniz Havzasındaki Küçük Hidroelektrik Santrallerin Durumu” VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES’2008, 17-19 Aralık 2008, s. 459-466, İstanbul.
• Ültanır, M. Ö., 2004, Türkiye Elektrik Enerjisi Üretim Plânlama Çalışması (2005-2020) İrdelemesi ile Su ve Rüzgâr Enerjilerinin Yeri (A study of Turkish Electricity Production Projections For The 2005-2020 Period For Hydroand Wind Power)
• Varınca, K. B., Gönüllü, M. T., 2006, “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımının Çevresel Olumlu Etkileri” VI. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES’2006, 25-27 Mayıs 2006, Isparta.
• Yüksek, Ö., 2008, Reevaluation of Turkey’s Hydropower Potential and Electric Energy Demand, Energy Policy, Volume: 36, İssue: 9, , s. 3374-3382, London.
• Yüksek, Ö., Kankal, M., 2008, “Türkiye’nin Hidroelektrik Potansiyel ve İhtiyacının Değerlendirilmesi” Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü XXVI. Bölge Müdürlüğü 5. Dünya Su Forumu Bölgesel Hazırlık Süreci Türkiye Bölgesel Su Toplantıları 25- 26 Eylül 2008, Su ve Enerji Konferansı Bildiriler Kitabı, s. 35-45, Artvin.