50 YILDA (1960-2010) VAN İLİ’NDE KIR-ŞEHİR NÜFUS DEĞİŞİMİ

Yıl 2012, Cilt: 17 Sayı: 28, 33 - 56, 09.01.2013

Murat Yılmaz

Öz

Bu çalışmada 1950 ile 2010 yılı arasındaki 50 yıllık süreçte Van
ilinde kır-şehir nüfus oranında meydana gelen değişimlerin incelenmesi
amaçlanmıştır. Ülkemizde 1960 sonrası başlayan hızlı şehirleşme döneminde,
TÜİK verileri kullanılarak Van’ın durumu irdelenmiştir. İlde kır-şehir nüfus
oranının değişimini etkileyen faktörle beraber nüfus özellikleri de analiz
edilmiştir. Van’da sayım dönemlerinin tümünde şehir nüfusu oranı Türkiye
ortalamasının altında kalmıştır. Elli yıllık periyodun başında ilin şehirleşme oranı
ülke ortalamasına göre % 10 oranında daha geride iken periyodun sonunda bu
fark % 25’e çıkmıştır. Elli yıllık süreçte Van ili genelinde şehirleşme oranı
sürekli artmasına rağmen ilin şehirleşme oranı ile ülke ortalaması arasındaki
farkın artmasının nedeni ildeki şehirleşme hızının ülke ortalamasın göre yavaş
olmasıdır. 1960-2010 döneminin başında Van’da % 20 civarında olan şehirli
nüfus oranı dönemin sonunda % 51’e yükselmiştir. Aynı dönemde kırsal
nüfus oranında yaklaşık % 30’luk bir azalma olmuş ve bu oran % 49’a
gerilemiştir. Elli yıllık devrede ilin toplam nüfusu yaklaşık 5 kat, şehir
nüfusu 25 kat köy nüfusu ise 3 kat artmıştır. Bu dönemde Van Şehri’nin
nüfusu da çok hızlı bir şekilde artarak yaklaşık 22 binden 360 bine çıkmıştır.
Diğer bir ifadeyle Van Şehri’nin nüfusu %1536 oranında artmıştır. 50 yıllık
dönemin başında İl toplam nüfusunun sadece % 10'unu oluşturan Van Şehri’nin
2010 yılı itibariyle toplam nüfusun % 36'sını oluşturduğu görülür. 1960-2010
döneminde sayım sonuçları incelendiğinde il nüfusunun kır-şehir dağılımında
önemli değişikliklerin meydana geldiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kır-Şehir nüfusu, Van ili, Göç

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, A., Yiğit, M., vd.,1993,Van Kütüğü,Yüzüncü Yıl Üniv.Yay No:8,Van
• Akçora, E., 1985,Van Çevresinde Ermeni İsyanları (1896-1916), Ankara Üniv. D.T.C.F.( Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Aleaddinoğlu, F.2006, Van İli’nin Turizm Potansiyelinin Belirlenmesi ve Planlamaya Yönelik Öneriler,Ankara Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Alper, C., 1985, Çeşitli Yönleriyle Van,Yargıcıoğlu Matbaası,II.Baskı,Ankara
• Arınç, K., 2009,Türkiye’nin İç Bölgeleri,Eser Ofset Matbaacılık,Erzurum.
• Baykara, T., 1992, XIX. Yüzyılda Anadolu’nun İktisaden Çöküşü ve Bugüne Etkileri,Osmanlılarda Medeniyet Kavramı ve XIX. Yüzyıla Dair Araştırmalar, s: 113-124,Akademi Kitabevi, İzmir.
• Belli ,O.,1977, Urartular Çağında Van Bölgesi Yol Şebekesi (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniv. Edebiyat Fak. Eskiçağ Kürsüsü, İstanbul.
• Belli, O.,1985, The Capital ofUratu and Museum Van, Heidelberg.
• Cahen,C.,2000, Osmanlılardan Önce Anadolu, (Çev: Erol Üyepazarcı), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Coşkun, O, 2008, İç Göçler Açısından Erzurum İli’nin Analizi, Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı.20, sayfa:239-266. Erzurum.
• DİE, 2002, 2000 Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Van İli, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Yayın No:2605, Ankara.
• DPT, 2003,İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması , DPT. Yayın No:2671, Ankara
• Darkot, B., 1967, Şehir Ayrımında Nüfus Sayısı ve Fonksiyon Kriteri, İstanbul Üniversitesi, Coğrafya Enstitüsü Dergisi, Cilt:8, sayı:16, İstanbul.
• Doğanay,H.,1991, Demografya (Nüfus Bilimi), Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Ofset Tesisleri, Erzurum.
• Doğanay,H.,1991, Türkiye’de İç Göçler ve Başlıca Sonuçları, A.Ü. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 2, s: 133-150, Erzurum.
• Garipağaoglu,N.,1999, Türkiye’de Göç Eden Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Dağılımı, Türk Coğrafya Dergisi, sayı: 34, s: 63-71, İstanbul.
• Gök,Y.,2006, Horasan İlçesinde Nüfus Hareketleri, Doğu Coğrafya Dergisi, sayı:16, s.113-141, Erzurum.
• Gök,Y., Kayserili,A.,2010, Cumhuriyet Döneminde Erzurum İli’nin Kır-Şehir Nüfus Değişimi, Doğu Coğrafya Dergisi sayı:24, sayfa:1-17. Erzurum.
• Gümüşçü,O., 2004, Internal Migrations in Sixteenth Century Anatolia, Journal of Historical Geography, Vol:30, Is:2, pp:231-248.
• Gündüz,M.,v.d.,2005, Nüfus Sorunu, Anı Yayıncılık, Ankara.
• Işık,S.,1999, İzmir’e Yönelik Göçlerin Coğrafi Boyutları, Türk Coğrafya Dergisi, sayı: 34,s: 383-405,İstanbul.
• Kalelioğlu, E.,1980, Şehir Coğrafyası Bakımından Van, Ankara Üniv. D.T.C.F.( Basılmamış Doçentlik Tezi), Ankara.
• Karal,E.Z.,1997, Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı 1831, T.C. Başbakanlık DİE., II.Baskı, Ankara.
• Karpat,H.K.,2003a, Türkiye’de Toplumsal Dönüşüm, (Çev: Abdulkerim Sönmez), İmge Kitapevi, Ankara.
• Karpat, H.K.,2003b, Osmanlı Nüfusu (1830–1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri,Tarih Vakfı Yurt Yayınları, No:133, İstanbul.
• Kaya,E.,1993, I.Dünya Savasında Erzurum ve Çevresinden Göç Eden Müslümanların Dönüşleri Enstitüsü,Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum. Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler
• Kırzıoğlu,F.M.,1998, Osmanlılar’ın Kafkas-Elleri’nin Fethi (1451-1590), 2.Baskı, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, XIII. Dizi,Ankara.
• Koday,S.,2001,Van-Hakkari-Şırnak ve Siirt Arasında Coğrafi Gözlemler,Doğu Coğrafya Dergisi,sayı:6,Erzurum.
• Koca,H.,2005, Kurulusu-Gelişmesi ve Fonksiyonel Özellikleri Yönünden Dörtyol Şehri, Aktif Yayınevi, İstanbul.
• Mutluer, M.,2003, Uluslararası Göçler ve Türkiye, Çantay Kitabevi, İstanbul.
• Özçağlar,A.,2002, Avrupa Birliği İle Uyum Sürecinde Şehir ve Bölge Planlamada
• Coğrafya’nın Yeri,10.Ulusal Bölge Bilim/Bölge Planlama Kongresi,17-18 Ekim, İstanbul.
• Özçağlar, A., 1997, Türkiye’de Belediye Örgütlü Yerleşmeler, (Kasabalar-Şehirler), Ankara.
• Özgür,E.M.,1995, Türkiye’deki İç Göçlerde Ankara İlinin Yeri, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, sayı: 4, s: 63-76, Ankara.
• Özgür, E.M., 2010, Ankara Üniversitesi, D.T.C.F. Coğrafya Bölümü Yayınlanmamış Ders Notu, Ankara.
• Şahin, İ., F., 2006, Erzin İlçesi’nin Coğrafyası. Aktif Yayınevi, İstanbul.
• Tekeli,İ.,Erder,L.,1978, Yerleşme Yapısının Uyum Süreci Olarak İç Göçler, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, D-26, Ankara.
• Turan,O.,1997, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, Boğaziçi Yayınları, Yayın no: 175,4.baskı, İstanbul.
• TÜİK,2005, 2000 Genel Nüfus Sayımı Göç İstatistikleri, Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Yayın No: 2976, Ankara.
• Tümertekin,E.,1968, Türkiye’de İç Göçler, İstanbul Üniversitesi Yayınları, Yayın No:1371, Coğrafya Enstitüsü Yayınları, Yayın No:54, Tas Matbaası, İstanbul.
• Tümertekin,E.,1977, Türkiye’de İç Göçler Üzerine, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, Sayı: 22, s: 29-43, İstanbul.
• Türkdoğan,O.,2007, Kimlik-Göç-Sosyal Şiddet ve Türkiye Gerçeği, Türk Dünyası Tarih
• Kültür Dergisi, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları sayı: 245, s: 27-35, İstanbul.
• Unat-Abadan,N.,Keles,R.,vd.,1977, Göç ve Gelişme –Uluslararası İşçi Göçünün Boğazlıyan İlçesi Üzerindeki Etkileri Üzerine Bir İnceleme- Ajans-Türk Matbaacılık Sanayi, Ankara.
• Unat-Abadan,N.,2002, Bitmeyen Göç-Konuk İsçilikten Ulus-Ötesi Yurttaşlığa-, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, No:30, Göç çalışmaları, No:1, İstanbul.
• VATSO., 2000,Van İli İktisadi Raporu,Van
• VATSO., 2003, Bölgemizin Sorunları ve Çözüm Öneriler,Van
• Yüceşahin, M.M., Özgür, E.M.2006,Türkiye’nin Güneydoğusunda Nüfusun Zorunlu Yerinden Oluşu: Süreçler ve Mekansal Örüntü, Coğrafi Bilimler Dergisi, Sayı:4, sayfa:15-35,Ankara