Çevresel Determinizmden Politik Ekolojiye: Son 100 Yılda Dünya’da ve Türkiye’de İnsan-Çevre Coğrafyasındaki Yaklaşımlar

Yıl 2017, Cilt: 22 Sayı: 37, 1 - 34, 23.02.2017

Yılmaz Arı

https://doi.org/10.17295/ataunidcd.269463

Cited By: 17

Öz

Bu çalışmanın amacı,
insan-çevre coğrafyasındaki farklı yaklaşımları Anglo-Amerikan ve tarihsel bir
perspektifle ortaya koyarak, bunların Türk coğrafyasındaki yansımaları üzerine
bir değerlendirme yapmaktır. Coğrafyanın en yaygın tanımlarından birisi insan
ile çevre arasındaki karşılıklı ilişkilerin incelenmesi şeklinde olandır. Bu
tanımda geçen ilişki tarihin ilk dönemlerinden geçen yüzyıla kadar hep çevresel
etkiler anlamında ele alınmıştır. Ancak son yüzyıl içerisinde hem sosyal,
politik ve teknolojik yenilikler hem de bilim felsefesindeki değişimler
nedeniyle insan-çevre coğrafyasına çok farklı yorumlamalar getirilmeye başlanmıştır.
Başlangıçta çevresel etkilerin hâkimiyetini savunan çevresel determinizme
gösterilen ilk tepkiler insanın, çevrenin sunduğu olanaklar içerisinden,
kültürel birikimine bağlı olarak farklı seçimler yapabildiği gerçeği üzerine
temellendirilmişti. Kültürel birikim ve adaptasyon yeteneğine vurgu yapan bu Olasıcılık
görüşü aynı zamanda kültürel ekolojinin de temelini oluşturmuştur. Özellikle
son 50 yıldır insan hareketliliğinin daha önce görülmemiş boyutlarda artması
ile çevresel algı ve davranışsal coğrafya daha önceki yaklaşımları gölgede
bırakmaya başlamıştır. Diğer taraftan büyük ölçekli projeler ve kültürel
yapılar, çevreyi değiştirici unsur olarak insanı ön plana çıkarmıştır. Bu
anlayış bir süre sonra küçük yerel toplumların çevreleri ile
ilişkilerinin küreselleşme, bölgesel ve ulusal politikalar ve güç ilişkileri
tarafından önemli ölçüde etkilendiğinin anlaşılması ile yerini politik ekolojik
yaklaşımlara bırakmıştır. Temelde metodolojik olan bölgesel, yaklaşımları
bakımından da çevresel determinist karaktere sahip Türk coğrafyası ise bu
farklı paradigmaları anlamlı bir şekilde takip etmekten uzaktır. Bu çalışma
bütün bu farklı yaklaşım ve süreçlerin dünya ve Türk coğrafyasındaki etki ve
ağırlığını tartışmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

insan-çevre coğrafyası, kültürel ekoloji, davranışsal coğrafya, politik ekoloji

Kaynakça

• Acemoğlu, D., ve Robinson J. A. (2012). Why nations fail. the origins of power, prosperity and poverty. Londres: Profile Books, Ltd.
• Aliağaoğlu, A., (2007). Davranışsal coğrafyaya bir örnek: öğrenci merkezli Balıkesir şehir imajı. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (1), 17-44.
• Akbulut, B. ve Candan, A. B. (2014). Bir-iki ağacın ötesinde: İstanbul’a politik ekoloji çerçevesinden bakmak. Yeni İstanbul Çalışmaları içinde (s. 288-299.) İstanbul: Metis.
• Arı, Y. (2003). Manyas Gölü’nün kültürel ekolojisi: tarihi süreçte adaptasyon ve değişim. Türk Coğrafya Dergisi, 40 (1), 75-97.
• Arı, Y. (Ed.). (2005a). 20. yüzyılda Amerikan coğrafyasının gelişimi. Konya: Gündüz Yayınevi.
• Arı, Y. (2005b). Amerikan kültürel coğrafyasında peyzaj kavramı. Doğu Coğrafya Dergisi 10 (13), 311-339.
• Arı, Y. (2013). Yeni yüzyılda Türkiye’de coğrafya: fırsatlar ve tehditler. Beşeri Coğrafya Dergisi, 1 (1), 6-13.
• Arı, Y. ve Hurley, P. (2010). Doğal zenginlikler ve şehirsel politik ekolojik dönüşümler: Edremit körfezi örneği, Balıkesir. TUCAUM, VI. Ulusal Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (s. 345-353). Ankara.
• Arı, Y. ve Kaya, İ. (Ed.). (2014). Coğrafya araştırma yöntemleri. Balıkesir, Coğrafyacılar Derneği Yayınları.