XIX. YÜZYIL ANADOLU’SUNDA TARIMSAL ÜRÜN ÇEŞİTLİLİĞİ

Yıl 2020, Cilt: 25 Sayı: 43, 209 - 236, 28.06.2020

İlker Yiğit , Cennet Yücedağ

https://doi.org/10.17295/ataunidcd.718820

Cited By: 1

Öz

İnsanın hayatını devam ettirebilmesi için gerekli olan gıda her zaman önemli olmuştur. Neolotik dönemle başlayan tarımsal üretim günümüze kadar önemini korumuş olup gelecekte de bu önem devam edecektir. Ekonomisi tarıma dayalı olan Osmanlı Devleti, tarımsal üretimden topladığı vergileri öşür vergisi adı altında farklı dönemlere ait olarak Tahrir ve Temettuat defterleri gibi sayımlar aracılığıyla kayıt altına almıştır. Bu sayım defterleri arasında yer alan ve 1839-1840, 1844-1845 yıllarında tutulan Temettuat defterleri, Osmanlı Devleti’nin tarımsal faaliyetleriyle ilgili olarak ürün çeşitliliği ve miktarları hakkında fikir sahibi olunmasını mümkün kılmaktadır. Eldeki çalışmada da Temettuat defterlerinin kaynak olarak kullanıldığı lisansüstü tezler temel alınarak XIX. yüzyıl Anadolu’sunda yer alan tarımsal ürün çeşitliğini ve tarımsal ürün desenini ortaya çıkarmak hedeflenmiştir. Kırk farklı sahaya ait tezlerin incelenmesiyle XIX. yüzyılda Anadolu’da ziraatı yapılan tarım ürünlerinin içerisinde hububat, meyve ve sebze üretiminin önemli bir yeri olduğu anlaşılmıştır. Hububat üretiminde buğday ve arpa başı çekerken meyve üretiminde üzüm ve dut, sebze de ise soğan öne çıkmaktadır. Bu dönemde darı, fındık, erik, zeytin, susam, burçak, vişne, badem, börülce, kestane, ceviz, elma gibi ürünlerin de ziraatı yapıldığı görülmektedir. Genel olarak bakıldığında Anadolu’da ağırlıklı olarak hububat tarımı yapıldığı, bunun yanı sıra meyve ve sebze üretiminin ise kıyı bölgelere doğru çeşitlendiği tespit edilmiştir. Ayrıca XIX. yüzyıl Anadolu’sunun farklı bölgelerinde afyon, tütün, kök boya, pamuk gibi endüstri ürünlerinin de yetiştirildiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tarihi coğrafya, tarım, ürün çeşitliliği, Temettuat defterleri, Anadolu

Kaynakça

• Araştırma Eserler Acun, F. (2002). Klasik Dönem Eyalet İdare Tarzı Olarak Timar Sistemi ve Uygulaması. Türkler içinde (C. 9, 899–908). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. Akalın, A. (2015). XIX. Yüzyıl Ortalarında Gölhisar Kazasının Sosyal ve Ekonomik Durumu (10047 Nolu Temettuat Defterine Göre). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta. Arslan, N. (2017). Kökeni Amerika Kıtası Olan Genetik Kaynaklarımız(1). TÜRKTOB Dergisi, (25), 54-59. Aslan, S. (2015). Temettuat Defterlerine Göre XIX. Yy. Ortalarında Gümüşhacıköy Kazasının Sosyo-Ekonomik Durumu. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. Atar, A. N. (2014). Temettuat Kayıtlarına Göre XIX. Yüzyıl Ortalarında Soma'nın Sosyo-Ekonomik Yapısı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa. Ayçiçek, D. (2019). Temettuat Defterlerine Göre Budaközü Kazası'nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde. Bakkalbaşı, E., Yemiş, O., & Artık, N. (2004). Dut Kurusunun Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri İle Ekstraksiyon Koşullarının Belirlenmesi. GIDA, 29(3), 203-209. Balcı-Akova, S. (2018). Tarım Coğrafyası. (Ed. M. Doğan ve Ö. Sertkaya Doğan). Beşeri ve Ekonomik Coğrafya içinde (s. 197-262) Ankara: Pegem Akademi. Bıyık, A. (2016). 1844-45 Temettuat Defterlerine Göre Gemerek'in Sosyo-Eknomik Yapısı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük. Budak, L. (2007). 19. Yüzyılın Ortalarında Çine'nin Sosyo-Ekonomik Yapısı (Temettuat Defterlerine Göre). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın. Çepni, M. (2016). 09908 Numaralı Temettuat Defterlerine Göre (H.1260 – M.1844) Bucak Kaza Merkezinin Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapısı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitisü, Isparta. Demir, K. (2016). M.1844-1845 (H.1260-1261) Tarihli 8400, 8401, 8402, 8403 Numaralı Temettuat Defterlerine Göre Hüdevendigar Eyaleti Kepsut Kazası Köylerinin Sosyal ve Ekonomik Durumu. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir. Demir, M. (2014). Demirci Kazası Karataş Nahiyesi Temettuat Defterleri . (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa. Dilsiz, H. (2010). 1844 – 1845 Yıllarına Ait Temettuat Defterlerine Göre Tosya Kazası'nın Sosyo-Ekonomik Durumu. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Blimler Enstitisü, Sakarya. Dinler, Z. (2008). Tarım Ekonomisi. Bursa: Ekin Kitabevi Yayınları. Doğanay, H. (2007). Ekonomik Coğrafya 3 Ziraat Coğrafyası. İstanbul: Aktif Yayınevi. Doğanay, H., & Coşkun, O. (2012). Tarım Coğrafyası. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Düzdemir, O., Akdağ, C., & Yanar, Y. (2007). Bazı Nohut Çeşitlerinin Farklı Çevrelerde Antraknoz'a Dayanımları ve Tane Verimleri Üzerine Bir Araştırma. GOÜ, Ziraat Fakültesi Dergisi, 24(2), 87-97. Faraqhi, S., Mcgowan, B., Quatert, D., & Pamuk, Ş. (2004). Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi. İstanbul: Eren Yayıncılık. Faroqhi, S. (2006). Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayatı. (E. S. Özcan, Çev.) Ankara, Ankara: Doğu Batı Yayınları. Faroqhi, S. (2010). Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayatı. Ankara: Doğu Batı Yayınları. Geçer, A. (2011). Konya Vilayeti İçel Sancağı Mut Kazası- Karyeleri Temettuat Defterleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde. Genç, M. (2014). Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kökboya ve Cehri İle İlgili Bazı Kayıtlar. Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi hakemli Dergisi, (13), 174-212. Genç, M. (2014). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş. Gökmen, B. (2016). Osmanlı'da Ziraat. İstanbul: Yeditepe Yayınevi. Gölçek, G. A. (2016). 19. Yy. Osmanlı Devleti'nde Vergi Uygulamaları: Niğde Sancağı Temettüat Defterleri Üzerine Bir Değerlendirme. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. Gözübek, A. (2016). Temettuat Defterlerine Göre Aktaş Kazasının Sosyo Ekonomik Durumu. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük. Gümüşçü, O. (2013). Türkiye'nin Beş Bin Yılı. İstanbul: Yeditepe. Gümüşçü, O., Şenkul, Ç., & Yılmaz, H. H. (2014). Temelleri Gelişimi ve Yapısıyla Tarihi Coğrafya. İstanbul: Yeditepe Yayınevi. Gümüşçü, O., Yiğit, İ., & Yilmaz, S. T. (2013). Türkiye'nin Beş Bin Yılı. İstanbul: Yeditepe Yayınevi. Güran, T. (1998). 19. Yüzyıl Osmanlı Tarımı. İstanbul: Eren Yayıncılık. Güran, T. (1998). Osmanlıda Tarım. İstanbul: Eren Yayıncılık. Güzel, H. (2018). Temettuat Defterlerine Göre XIX. Ortalarında Ballu Kazasının Sosyo Ekonomik Durumu. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. Hayati, D., & Ogün, C. (2012). Tarım Coğrafyası. Ankara: Pegem Akademi. İnalcık, H., Quataert, D., Faroqhi, S., McGowan, B., & Pamuk, Ş. (2004). Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (Cilt 2). İstanbul: Eren Yayıncılık. Karpat, K. (2017). Osmanlı'dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler. İstanbul, İstanbul: Kültür Balkanlığı Yayıncılık. Kaya, M., & Geceli, D. (tarih yok). 19. Yüzyıl Karamürsel Kazası'nın Sosyal ve Ekonomik Durumu: Temettuat Defterleri Örneği. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kocaeli. Kaya, M., Karaman, R., & Çapar, M. (2016). Göller Bölgesi İllerinde Yetiştirilen Nohut Genotiplerinin Bazı Kalite ve Teknolojik Özellikleri Yönünden Değerlendirilmesi. Tarla Bitkileri Merkez Araştrma Enstitüsü Dergisi, 25(Özel Sayı 1), 184-190. Kaygusuz, M. (2012, ). H. 1261 Tarihli 08576 – 08577 – 08584 Numaralı Temettu'at Defterlerinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi . (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya. Kayhan, M. K. (2006). Temettuat Defterlerine Göre XIX. Yüzyıl Ortalarında Barla'nın Sosyo-Ekonomik Yapısı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta. Keleş, A. (2008). XIX. Yüzyılda Osmanlı Tarımının Modernleşmesi ve Tarımı Geliştirmek İçin Uygulanan Teşvik Politikaları. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya. Kınay, A. (tarih yok). Ağaçlı Kazası Temettuat Defterleri. İzmir Rotary Kulübü. İzmir. Koç, E. (2005). 19. Yy'da Osmanlı Devletinde Tarım. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. Köten, K., Kaplan, M., Seydoşoğlu, S., Tutar, H., & Özdemir, S. (2019). Bingöl Koşullarında Bazı Burçak (Vicia ervilla (L.) Wild) Genotiplerinin Tohum Verimi, Kes Verimi ve Kalitesinin Belirlenmesi. Ege Üniversitesi Ziraat fakültesi Dergisi (1), 27-33. Küçükkalay, A. M. (2001). Coğrafi Keşifler ve Ekonomiler Avrupa ve Osmanlı Devleti. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları. Küpeli, F. (2007). 1845 Temettuat Defterlerine Göre Simav Kazasının Merkezi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Leyla İdikut, G. Z. (2019). Farklı Lokasyonlarda ve Ekim Zamanlarında Yetiştirilen Börülcenin Agromorfoljik Özellikleri. KSÜ Tarım ve Doğa Dergisi, 22(2),164-169. Menekşe, M. (2012). Temettuat Defterlerine Göre XIX. Yüzyıl Ortarında Eskişehir Kaza'sının Sosyo-Ekonomik Yapısı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla. Mimhat, V. (2013). Temettuat Defterlerine Göre Süleymanlı Kazası'nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde. Okay, M. (2008). Hendek Kazası Temettuat Defterleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya. Okuyan, T. (2004). İzmit Temettuat Defterleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya. Önem, E. (2017). Vişne ve İnsan Sağlığı. Meyve Bilimi, 4(2), 1-5. Öz, M. (1997). XVI.Yüzyıl Anadolusu'nda Köylülerin Vergi Yükü ve Geçim Durumu Hakkında Bir Araştırma. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, (17), 77-90. Özavcı, E. (2016). Temettuat Defterlerine Göre Eceabad Nahiyesi (1840). (Yayınlanmamış, Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale. Özçelik, B. (2011). Biga Sancağına Ait 4948, 4951, 15988, 15990, 15991 Numaralı Temettuat Defterlerinin Transkiripsiyon Ve Değerlendirmesi. (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çankırı. Özden, M. K. (2015). 9658 Numaralı Temettuat Defrerlerine Göre Anamur Kazası. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. Özgören, İ. (2015). XIX. Yüzyıl Ortalarında İznik'in Sosyo-Ekonomik Durumu (Nüfus ve Temettuat Defterlerine Göre). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya. Özköse, M. (2014). 1844 - 1845 Temettuat Defterlerine Göre Şuhud Kazası'nın Sosyo-Ekonomik Yapısı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar. Özlü, H. (2006). XIX. Yüzyılda Denizli Merkez Kazasına Bağlı Köylerin Sosyo-Ekonomik Durumu. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli. Pamuk, Ş. (1984). Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme (1820-1913). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Pamuk, Ş. (2014). Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914. İstanbul: İletişim Yayınları. Pekbaş, Y. (2014). 1261/1845 Tarihli Temettu'at Defterlerine Göre Kütahya Livası Dağardı Kazasının Döğrek, Balı, Karaşehir, Aydınlar ve Çıvgalar, Köylerinin Sosyal ve İkitisadi Yapısı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar. Sarıtepe, Z. (2004). Temettuat Defterlerine Göre 19. Yüzyılda Kangal Kazası. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Sert, S. (2011). Temettuat Defterleri'ne Göre Edirne Şehri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde. Sinav, S. (2007). 1844-1845 (H. 1260-1261) Tarihli Temettuat Defteri'ne Göre Uluborlu Kazası'nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta. Solak, İ. (2008). Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Anadolu'da Meyve ve Sebze Üretimi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (24), 217-249. Şahin, G. (2016). 2016 Uluslararası Bakliyat Yılı Hasebiyle Türkiye’de Mercimek Yetiştiriliciği. Atatürk Üniversitesi Sosyal BilimlerEnstitüsü Dergisi, 20(4), 1665-1696. Şahin, Y. (2016). Temettuat Defterlerine Göre XIX. Yüzyıl Ortalarında Serik Kazasına Bağlı Gebiz Beldesi Çevre Köylerinin Sosyal ve Ekonomik Durumu. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta. Tanoğlu, A. (1968). Ziraat Hayatı. İstanbul: İstanbul Matbaası. Tekmen, I. (2015). Temettuat Defterleri'ne Göre XIX. Yüzyılın Ortalarında Edincik'in Sosyal ve Ekonomik Durumu ( H. 1261/ M. 1845). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir. Tevik, G. (1998). Osmanlı Tarımı. İstanbul: Eren Yayıncılk. Tümertekin, E., & Özgüç, N. (2015). Ekonomik Coğrafya. İstanbul: Çantay Kitabevi. Tümertekin, E., & Özgüç, N. (2016). Ekonomik Coğrafya. İstanbul: Çantay Kitabevi. Uçar, F. (2010). Temettuat Defterlerine Göre XIX. Yüzyıl Ortalarında Ankara Sancağı Haymanateyn Kazasının Sosyal ve İktisadi Hayatı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler, Kahramanmaraş. User, U. (2008). 4823 Numaralı Temettuat Defterlerine Göre Yenice_i Taraklı Kazası (Transkripsiyon ve Değerlendirme). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya. Yeşil, T. (2006). 9930 Numaralı Temettuat Defterlerine Göre XIX. Yüzyıl Ortalarında Eğirdir'in Köylerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. (Yayınlanmamış Yüsek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta. Yıldız, H. (2004). 1845(1261) Temettu'at Defterlerine Göre Konya Karapınar(Sultaniye)'ın Mahallerinin İktisadi ve İçtimai Durumu. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya. Yücel, C. (2011). Temettuat Defterlerine Göre Kastomonu Şehri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde. Yükçü, S., Fidancı, N., & Soysal, U. (2014). Osmanlı Devleti'nde Temettuat Defterleri'nin Önemi ve Vergisel Açıdan Değerlendirilmesi. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi(7), 170-199. İnternet Kaynakları Erman, M.&Önder, Ö. (Tarihsiz). www.siirt.edu.tr/apa (Son erişim tarihi: 23.01. 2019). Halisinden Gıda ve Sağlık Ansiklopedisi. https://ansiklopedi.halisinden.com/So%C4%9Fan (Son erişim tarihi: 06.01.2020). Kurt,H.& Elverdi,M. (2014, Mart 27). Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. www.tarimorman.gov.tr:www.tarimorman.gov.tr (Son erişim tarihi: 12. 26. 2019).