Türkiye’de katı atık yönetim uygulamaları ile İzaydaş (Kocaeli) örneğinin karşılaştırılması

Yıl 2021, Cilt: 26 Sayı: 46, 109 - 128, 20.12.2021

Serpil Mentese , Gamze Kızılçam

Öz

Katı atıklar en önemli çevre sorunları arasında yer almaktadır. Çünkü nüfus artışı, kentleşme, sanayileşme, gelişen teknoloji, artan refah seviyesi ve değişen tüketim alışkanlıkları katı atıkların her geçen gün daha da artmasına neden olmaktadır. Aslına baktığımızda bu soruna yönelik çeşitli yıllarda farklı çözüm yolları önerilmiş olsa da bu çözüm yolları yeterli derecede etkili olmadığı görülmektedir. Çözüm yollarının başarıya ulaşması için yaygın hale getirilmesi, aynı zamanda geliştirilmesi, yerel yönetimlerle halkın iç içe faaliyetlerini sürdürmesi gerekmektedir. Aksi takdirde her geçen gün daha fazla katı atık ile karşı karşıya kalmak zorunda kalacağız ve bu atıkların çevre üzerindeki baskısı artmaya devam edecektir. Bu atıkları ne yapacağımız, nasıl yok edeceğimiz, nereye bırakacağımız, nasıl değerlendireceğimiz ya da değerlendirme sonucunda çevreye olan hasarı hep muallâkta olan sorular olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle bu çalışmada, Türkiye’de ve Kocaeli’de katı atıkların durumu, kişi başına düşen miktarı, bertaraf tesislerinin durumuyla birlikte katı atıkların İZAYDAŞ (İzmit Atık Yakma ve Depolama Anonim Şirketi) örneğinde (Kocaeli) nasıl azaltılabileceğini ve değerlendirilebileceğini göstermek amaçlanmaktadır. Çalışmanın verisini TÜİK verileri (2001-2018 yılları arasında Türkiye’de ve Kocaeli’de belediyeler tarafından toplanan katı atık miktarları, kişi başına düşen atık miktarları, katı atıkları bertaraf yöntemleri), saha çalışmaları sonucunda edinilen bilgiler (İZAYDAŞ), İZAYDAŞ faaliyet raporları, İZAYDAŞ’a gelen katı atık miktarları ve yakılan atık miktarları (1996-2017), Kocaeli ili çevre durum raporları oluşturmaktadır. Toplanan veriler ve bilgilerden tablo, şekiller ve haritalar oluşturularak yıllara göre karşılaştırmalar ve yorumlamalar yapılmaktadır. Sonuç olarak Türkiye’de 2001-2018 yılları arasında belediyelerce toplanan katı atık miktarları bölgelere göre değişiklikler gösterdiği tespit edilmektedir. Türkiye’de 2018 yılında toplanan katı atık miktarlarının en büyük oranını, İstanbul ve çevresi ile Marmara bölgesi teşkil etmektedir. Hem Türkiye’de hem de Kocaeli’de toplanan belediye atık miktarının 2001-2018 yılları arasında artış gösterdiği belirlenmektedir. Türkiye’de kişi başına düşen katı atık miktarı tıpkı toplanan atık miktarı gibi bölgelere göre farklılıklar göstermekle birlikte 2018 yılında Türkiye’de günde kişi başına 1,2 kg atık düştüğü görülmektedir. Kocaeli’de ise günde kişi başına 1 kg atık düştüğü tespit edilmektedir. Bu oran ile kıyaslandığında Kocaeli’de kişi başına düşen miktarın Türkiye ortalamasının altında kaldığı görülmektedir. Hem Türkiye’de hem de Kocaeli’de atık bertaraf yöntemlerine baktığımızda günümüze yaklaştıkça düzenli depolama yönteminin daha çok tercih edildiği tespit edilmektedir. Aynı zamanda Kocaeli ili atıkların bertaraf edilmesi, azaltılması ve değerlendirilmesi açısından Türkiye’deki önemli tesislerden (Türkiye’nin ilk katı atık bertaraf tesisi İZAYDAŞ) birine sahiptir. 2006-2018 yılları arasında İZAYDAŞ’a gelen evsel atık miktarının sürekli olarak arttığı ve 2018 yılında 600 tonun üzerinde evsel atığın olduğu görülmektedir. Bu tesiste yakılan atık miktarının 2018 yılında 24.000 tona ulaştığı tespit edilmektedir. Birçok işlevi olan bu tesiste çöp gazından enerji üretilmektedir. Atıklardan sağlanan enerji üretimi İZAYDAŞ’ta yıllara göre farlılıklar göstermektedir. 2018 yılında üretilen enerji miktarının15.000.00 W’ın üzerine çıktığı tespit edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çevre Sorunları, Katı Atık, İZAYDAŞ, Kocaeli, Türkiye

Kaynakça

• Referans1 Albayrak, A. 2017. Kocaeli’de sanayinin gelişimi ve sanayide mekansal değişim. [Erişim: 08.06.2020, https://www.arkitera.com/gorus/kocaelide-sanayinin-gelisimi-ve-sanayide-mekansal-degisim/].
• Referans2 Battal, E. R. 2011.Entegre katı atık yönetimi Türkiye uygulaması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü, Kocaeli.
• Referans3 Chalkias, C., Lasaridi, K. 2011. Benefits from GIS based modelling for municipal solid waste management. INTECH Open Access Publisher.
• Referans4 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. 2018. Kocaeli İli 2017 Çevre Durum Raporu. T.C. Kocaeli Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Kocaeli.
• Referans5 Demirarslan, K. O., Başak, S., 2018. Doğu Karadeniz illeri katı atık yönetimi. Ulusal Çevre Bilimleri Araştırma Dergisi, 1(3), 117-132. https://www.researchgate.net/publication/328118360_Dogu_Karadeniz_Bolgesi_Illeri_Kati_Atik_Yonetimi_Solid_Waste_Management_in_Eastern_Black_Sea_Region_Provinces.
• Referans6 Demirarslan, K. O., Demirarslan, D. 2016. Kentlerde yeni yerleşim alanlarının gelişimi ve katı atık sorunu: İzmit-Yahyakaptan mahallesi örneği. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 2(2), 108-120. https://www.researchgate.net/publication/325078998_Kentlerde_Yeni_Yerlesim_Alanlarinin_Gelisimi_ve_Kati_Atik_Sorunu_IzmitYahyakaptan_Mahallesi_Ornegi_Development_of_New_Settlement_Areas_and_Solid_Waste_Problem_in_Cities_Case_Study_on_Izmit-Yahyakapta
• Referans7 Dereli, C. 2012. Plazma Gazlaştırma Teknolojisi ile Katı Atık Bertarafı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Referans8 Doğru, B. 2006. Atık yönetimi ile ilgili AB direktifleri ve Türk mevzuatına aktarımları. REC Türkiye- AB Katılım Sürecinde Yerel Yönetimler İçin Atık Yaklaşımları Semineri, Çevre ve Orman Bakanlığı, Atık Yönetimi Daire Başkanlığı, Ankara.
• Referans9 Gündüzalp, A.A., Güven, S., 2016.Atık çeşitleri, atık yönetimi, geri dönüşüm ve tüketici: Çankaya Belediyesi ve semt tüketicileri örneği. Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik Araştırmalar E-Dergisi, 1-19. http://www.sdergi.hacettepe.edu.tr/makaleler/Atik-Cesitleri-Yonetimi-GeriDonusumVeTuketici.pdf
• Referans10 Hoang, N. H., Fogarassy, C. 2020. Sustainability evaluation of municipal solid waste management system for Hanoi (Vietnam)—Why to Choose the ‘Waste-to-Energy’ Concept. Sustainability, 12 (3), 1085. Doi: 10.3390/su12031085.
• Referans11 Hoşgören, M. Y. 1995. İzmit Körfezi Havzasının Jeomorfolojisi, Engin Meriç (Ed.), İzmit Körfezi Kuvaterner İstifi, Kocaeli, s. 343-348.
• Referans12 Kaosol, T. 2009. Sustainable solutions for municipal solid waste management in Thailand. World Acad Sci Eng Technol, 60 (60), 665-670.
• Referans13 Kavak, F. F. 2018. Metropoliten şehirlerde katı atık yönetiminde yeni yaklaşımlar ve karşılaştırmalı bir analiz: İstanbul ve Berlin örneği. In ICPESS (International Congress on Politic, EconomicandSocialStudies), 4. https://www.researchgate.net/publication/329643657_Metropoliten_Sehirlerde_Kati_Atik_Yonetiminde_Yeni_Yaklasimlar_ve_Karsilastirmali_Bir_Analiz_Istanbul_ve_Berlin_Ornegi.
• Referans14 Kılınç Şahin, S., Bekar, A. 2018. Küresel bir sorun “Gıda Atıkları”: otel işletmelerindeki boyutları. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 6(4), 1039-1061. Doi: 10.21325/jotags.2018.347
• Referans15 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi. 2007. İZAYDAŞ Yıllık Faaliyet Raporu. İZAYDAŞ, Kocaeli.
• Referans16 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi. 2008. İZAYDAŞ Yıllık Faaliyet Raporu. İZAYDAŞ, Kocaeli.
• Referans17 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi. 2009. İZAYDAŞ Yıllık Faaliyet Raporu. İZAYDAŞ, Kocaeli.
• Referans18 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi. 2010. İZAYDAŞ Yıllık Faaliyet Raporu. İZAYDAŞ, Kocaeli.
• Referans19 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi. 2011. İZAYDAŞ Yıllık Faaliyet Raporu. İZAYDAŞ, Kocaeli.
• Referans20 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi. 2012. İZAYDAŞ Yıllık Faaliyet Raporu. İZAYDAŞ, Kocaeli.
• Referans21 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi. 2013. İZAYDAŞ Yıllık Faaliyet Raporu. İZAYDAŞ, Kocaeli.
• Referans22 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi. 2014. İZAYDAŞ Yıllık Faaliyet Raporu. İZAYDAŞ, Kocaeli.
• Referans23 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi. 2015. İZAYDAŞ Yıllık Faaliyet Raporu. İZAYDAŞ, Kocaeli.
• Referans24 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi. 2016. İZAYDAŞ Yıllık Faaliyet Raporu. İZAYDAŞ, Kocaeli.
• Referans25 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi. 2017. İZAYDAŞ Yıllık Faaliyet Raporu. İZAYDAŞ, Kocaeli.
• Referans26 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi. 2018. İZAYDAŞ Yıllık Faaliyet Raporu. İZAYDAŞ, Kocaeli.
• Referans27 Kumar, S., Bhattacharyya, J. K., Vaidya, A. N., Chakrabarti, T., Devotta, S., Akolkar, A. B. 2009. Assessment of the status of municipal solid waste management in metro cities, state capitals, class I cities, and class II towns in India: An insight. Waste management, 29 (2), 883-895. Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğü. 2015. İzmit Körfezi Bütünleşik Kıyı Alanları Planı Plan Açıklama Raporu, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Ankara.
• Referans28 Palabıyık, H., Altunbaş, D. 2004. Kentsel katı atıklar ve yönetimi, MC Marın ve U. Yıldırım (Ed.), Çevre Sorunlarına Çağdaş Yaklaşımlar: Ekolojik, Ekonomik, Politik Ve Yönetsel Perspektifler, İstanbul, s. 103-124.
• Referans29 ROTKA. 2020. Fransa’dan çevreci yasa: Satılmayan ürünlerin imhası yasaklanıyor. [Erişim: 07.06.2020, https://www.rotka.org/fransadan-cevreci-yasa-satilmayan-urunlerin-imhasi-yasaklaniyor/].
• Referans30 Saltabaş, F., Soysal, Y., Şenol Yıldız, V. 2011. Evsel katı atık termal bertaraf yöntemleri ve İstanbul'a uygulanabilirliği. Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, 109-116. https://istac.istanbul/contents/44/cevre-makaleleri_130833528886288680.pdf
• Referans31 Sedef, M. 2016. Katı atık yönetimi. Uzmanlık Tezi. İller Bankası Anonim Şirketi.
• Referans32 TUİK İstatistik Göstergeler. [Erişim: 18.06.2020, http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=istgosterge].
• Referans33 Uzun, M., Özcan, S. (2014). Belediye logolarındaki coğrafi sembollerin analizi: Kocaeli örneği. Journal of International Social Research,7 (32).
• Referans34 Yazıcı, T., Deniz, V. (2008). Marmara Bölgesinde tehlikeli atık yönetimi ve giderimi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli.
• Referans35 Yenice, M. K., Doğruparmak, Ş. Ç., Durmuşoğlu, E., Özbay, B., Öz, H. O. (2011). Solid wastecharacterization of Kocaeli. Polish Journal of Environmental Study, 20(2), 479-484. https://www.researchgate.net/publication/286782139_Solid_Waste_Characterization_of_Kocaeli
• Referans36 Yeşilodak(2020). İsveç’in yeni sloganı “Atma, Tamir Et”. [Erişim: 07.06.2020, Https://www.yesilodak.com/isvec-in-yeni-slogani--atma,-tamir-et-].