Filyos Çayı Havzası’nın (Karabük-Gökçebey) Çok Kriterli Karar Verme Yöntemiyle Taşkın Risklerinin Belirlenmesi

Yıl 2022, Cilt: 27 Sayı: 47, 15 - 27, 06.07.2022

Mücahit Coşkun , Güney Ortaç

https://doi.org/10.5152/EGJ.2022.951997

Öz

Doğal afetlerin insan yaşamını tehdit etmesi yönünden araştırılması ve elde edilen bilgiler ile gerekli
tedbirlerin alınması gerekmektedir. Bu çalışmada araştırma alanı olarak; Batı Karadeniz’in önemli
akarsularından biri olan Filyos Çayı Havzası’nın Karabük-Gökçebey kısmı seçilmiştir. Araştırmada
çok ölçütlü karar analizi yöntemiyle taşkın risk alanlarının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Taşkın
risk haritası yapabilmek için sahanın toprak, litoloji, arazi kullanımı, akarsu yakınlık, yükselti, eğim,
bakı özellikleri CBS ortamında analiz edilebilmesi için raster veri formatına dönüştürülmüştür.
Arazi kullanımı özellikleri ise uzaktan algılama teknikleri kullanılarak uydu görüntülerinden elde
edilmiştir. Her bir kriterin taşkın üzerindeki etkisini belirleyebilmek amacıyla analitik hiyerarşi
süreci (AHS) kullanılmıştır. Böylece karmaşık ilişki içerisindeki bu özelliklerin AHS karar analizi yöntemi
ile önemlilik dereceleri belirlenmiş ve ArcMAP programı ile taşkın risk haritası yapılmıştır.
Çalışmada geniş risk alanına sahip olan yer Gökçebey yerleşmesi olarak ortaya çıkmıştır. Yan akarsu
kolları olan Kelemen ve İnce Dere de riskli sahalar olarak kendini göstermiştir. Riskleri arttıran
diğer unsurlar ise akarsu yataklarının alüviyal malzemeyle dolması ve akarsu yataklarının üzerinde
ticari ve iskân amaçlı yapılar inşa edilmesi olarak gösterilebilir. İnşa edilen kanal, menfez, HES gibi
yapıların periyodik bakımlarının yapılması, yatakta biriken malzemelerin temizlenmesi, yeni imar
planlarında yeni yerleşim alanlarının akarsu yatağından uzaklaşılacak şekilde planlanması, kamu
kurumlarının ortaklaşa çalışmalar yürütmesi ve düzenli risk analizleri yaparak gerekli kuruluşlar ile
paylaşması, orman tahriplerinin önüne geçilmesi ve tahrip edilen alanların tekrar ormanlık alana
kazandırılması alınabilecek önlemler arasında yer alabilir.

Anahtar Kelimeler

Taşkın riski,, çok kriterli karar verme,, Filyos çayı,, Gökçebey,, Karabük

Destekleyen Kurum

Karabük Üniversitesi Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü

Proje Numarası

KBÜBAP-15/2-YL-053

Teşekkür

Karabük Üniversitesine projemizi desteklediği için teşekkür ederiz.

Determination of Flood Risks of Filyos Stream Basin (Karabük-Gökçebey) by Multi-Criteria Decision Making Method/The Black Sea-Turkey

Öz

It is necessary to investigate natural disasters as a threat to human life and take the necessary
measures with the information obtained. In this study, the research area was selected as the
Karabük-Gökçebey part of the Filyos stream Basin, one of the important streams of the Western
Black Sea. The study aims to identify flood risk areas by Multi-Criteria Decision Making Method in
the designated area. To make a flood risk map, the soil, lithology, land use, stream proximity, elevation,
slope, and view characteristics of the site have been converted to a raster data format to
analyze in a GIS environment. Land use characteristics were obtained from satellite images using
remote sensing techniques. The analytical hierarchy process is used to determine the impact of
each criterion on the flood. Thus, these characteristics in the complex relationship defined with
the AHS decision-making method and the ArcMap program’s flood risk map were made. In addition,
the place with a significant risk area emerged as the Gokcebey settlement. Kelemen and Ince
Creek, tributaries of the side stream, have also shown themselves as risky areas. Other elements
that increase the risks can be displayed as filling the stream beds with alluvial material and building
commercial and residential structures on the stream beds. Constructed channel, culverts,
HES periodic maintenance of such systems, removal of accumulated material in the bed, a new
zoning plan to be perverted from the stream bed of the new residential area planning, public institutions and institutions should jointly carry out the necessary work and share it with regular risk analyses, to gain a wooded area of forest destruction and preventing the back of the damaged area may include measures that can be taken.

Anahtar Kelimeler

Gökçebey, Filyos stream, flood risk, Karabük, multi-criteria decision making

Proje Numarası

KBÜBAP-15/2-YL-053

Kaynakça

• Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. (2021). Türkiye Afet Eğitim Yılı İlan Edildi. Retrieved from https ://ww w.afa d.gov .tr/m obil- mutfa k-veakred itasy on-se rtifi kalar i-tes lim-t oreni
• Akar, İ., & Maktav, D. (2008). Taşkın Araştırmalarında Çok Kriterli Karar Verme Analizi ve Hidrolojik Modellemelerin Uzaktan Algılama ve CBS Entegrasyonu ile Karşılaştırılması, 2. Kayseri, Türkiye: Uzaktan Algılama ve CBS Sempozyumu.
• Atalay, İ. (2018). Uygulamalı Hidrografya. Meta Basım Matbaacılık.
• Atalay, İ., Altunbaş, S., Coşkun, M., & Siler, M. (2020). Taşların Ekolojisi ile Topografyanın Toprak Oluşumu, Tarım ve Ormancılık Açısından Önemi. Meta Basım Matbaacılık.
• Avcı, S. (1998). Filyos Çayı Havzasının (Karabük-Filyos arası) Coğrafi Etüdü I : Fiziki Şartlar. Coğrafya Dergisi, 6, 217–275.
• Bilgen, G., Balcı, E., & Kalça, M. Y. (2022). Kastamonu Bozkurt İlçesinde 11.08.2021 Tarihinde Meydana Gelen Sel Felaketinin Yerinde İncelenmesi. FBU, Tasarım, Mimarlık ve Mühendislik Dergisi, 2(1), 20–35.
• Chang, Y., Chongfu, H., & Yaozhong, P. (2007). Flood disaster risk analysis for Songhua River basin based on theory of information diffusion, ICCS 2007, Part III. LNCS, 4489, 1069–1076.
• Coşkun, M., & Aksoy, B. (2010). Aksu Vadisi (Giresun) Aşağı Kesiminde Doğal Ortam Şartlarının Taşkın Üzerine Etkileri, Gazi Türkiyat. Dergisi Sayı, 7, 135–154.
• Cürebal, I., Efe, R., Özdemir, H., Soykan, A., & Sönmez, S. (2016). Gis-based approach for flood analysis: Case study of Keçidere flash flood event (Turkey). Geocarto International, 31(4), 355–366. [CrossRef]
• Dikici, M., & Aksel, M. (2019). Havza Büyüklüğüne Göre En Uygun Taşkın Debisi Hesap Yönteminin Bulunması - Doğu Akdeniz Havzası Örneği. ALKÜ Fen Bilimleri Dergisi, 1(3),. 120–131.
• Dinç, H. (2019). Arazi Kullanım Kararlarının Dere Sistemleri Üzerinde Fiziki Etkisinin Analizi ve Kentsel Yaşama Yansıması -İstanbul’da su Baskını, Sel ve Taşkın Risk Değerlendirmesi. Journal of Planning, 29(2), 147–170.
• Devlet Su İşleri. (2001). Filyos Havzası Taşkın koruma Projesi Revizyonu (SUYAPI, Ed.). DSİ.
• EM-DAT. (2020). The international disasters database. Erişim adresi. Retrieved from http://emdat.be/emdat_db/
• Ertürk, E., & Kaya, N. (2019). Taşkın Tehlike Alanlarının Oluşturulması: Trabzon İli Vakfıkebir İlçesi Kirazlı Deresi Örneği. Fırat Üniversitesi Müh. Bil. Dergisi, 31(2), 337–344.
• Euronews Haber Bülteni. (2021). Karadeniz’de Sel: Hayatını Kaybedenlerin Sayısı. Retrieved from https ://tr .euro news. com/2 021/0 8/16/ karadeniz- de-se l-hay at-n- kaybe denle rin-s ay-s- 74-e- yukseldi
• Fural, Ş., Cürebal, İ., & İnan, F. (2019). Elmalı’da (Antalya) Yağışın Tetiklediği Sel Taşkın ve Çamur Akıntısı Afetlerinin Jeomorfolojik Analizi. Journal of Geomorphological Researches, 3, 49–61.
• Gökkaya, M. A. (2014). Coğrafi bilgi Sistemleri (Cbs) ve Analitik Hiyerarşi Yöntemi (Ahy) İle Üretilen Deprem Tehlike Haritalarının Duyarlılık Analizi. [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi] (s. 1-119). İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü.
• Görcelioğlu, E. (1996). Ormanların Sel ve Taşkınlar üzerine Etkileri. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 46, 15–25.
• Gülbaz, S. (2019). Sayısal Modeller ile Taşkın Yayılım Haritasının Oluşturulması ve Risk Altında Olan Alanların Belirlenmesi: Türkköse Deresi Örneği. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 90(212), 335–349. [CrossRef]
• Gürer, İ., & Uçar, İ. (2009). Flood disasters’ inventory in Turkey in 2009. International Symposium on Water Management and Hydraulic Engineering, Ohrid/Macedonia, 1–5 September 2009, sf: 371–380.
• Işık, F., Bahadır, M., Zeybek, H. İ., & Çağlak, S. (2020). Karadere Çayı Taşkını (Araklı -Trabzon). Mavi Atlas, 8(2), 526–547.
• Kavas, E. (2009). Analitik Hiyerarşik Süreç Yöntemiyle İzmir İlinde Heyelan Duyarlılığının Coğrafi Bilgi Sistemleri Tabanlı İncelenmesi. In TMMOB Coğrafi Bilgi Sistemleri Kongresi (CBS2009). İzmir.
• Ocak, F., & Bahadır, M. (2020). Örnek Taşkın risk Modeli Oluşturulması ve Ünye Şehrindeki Derelere Ait Taşkın Risk Analizleri. Jass Studies The Journal of Academic Social Science Studies, 80(Summer), 21–37.
• Oğuz, K., Oğuz, E., & Coşkun, M. (2016). Coğrafi Bilgi Sistemleri Ile Taşkın Risk Alanlarının Belirlenmesi: Artvin İli Örneği, 4. Ulusal Taşkın Sempozyumu, Rize.
• Onuşluel, G., & Harmancıoğlu, N. B. (2002). Su Kaynaklı Doğal Afet: Taşkın, Türkiye Mühendislik Haberleri, Su-II, TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası, Yıl: 47/2002-4-5-6, Sayı: 420-421422, 131-132.
• Özdemir, H. (2011). Havza Morfometrisi ve Taşkınlar. In D. Ekinci (Ed.), Fiziki Coğrafya Araştırmaları: Sistematik ve Bölgesel (Babil Yayı, ss. 507–526). İstanbul: Türk Coğrafya Kurumu Yayınları.
• Özşahin, E. (2013). Arnavutluk'ta Taşkın Risk Analizi. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi Yıl, 4, 12.
• Öztekinci, M., & Coşkun, M. (2022). Yenice Sıcak Noktası: Ekolojisi ve Sürdürülebilirliği. Ankara: İksad Publishing House.
• Öztürk, D. (2009). Cbs Tabanlı Çok Ölçütlü Karar Analizi Yöntemleri Ile Sel ve Taşkın Duyarlılığının Belirlenmesi: Güney Marmara Havzası Örneği. [Basılmamış Doktora Lisans Tezi] (s. 1-150). Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü.
• Saaty, T. L. (1986). Axiomatic foundation of the analytic hiyerarchy Process. Management Science, 32(7), 841–855. [CrossRef]
• Saaty, T. L. (1994). How to make a decision: The analytic hierarchy process. Interfaces, 24(6), 19–43. [CrossRef]
• Saral, A. (2010). Çok Kriterli Karar Verme ve Bilgi Difüzyonu Yöntemleri Yardımıyla, Taşkın risk Analizi Yazılımının Gerçekleştirilmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] (s. 1-75). İstanbul Teknik Üniversitesi Bilişim Enstitüsü. Saral, A., & Musaoğlu, N. (2011). Çok Kriterli Karar Verme ve Bilgi Difüzyonu Yöntemleri Ile Taşkın Risk Analizi, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 13. Türkiye harita bilimsel ve teknik Kurultayı 1822 Nisan 2011.
• SCB. (2020). Analytic Hierarchy Process, AHP. Retrieved from http://www. scbuk.com/ahp.html
• Sözcü, U., & Aydınözü, D. (2019). Öğretmen Adaylarının Doğal Afet Okuryazarlık Düzeylerinin Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 40, 79–91.
• Sunkar, M., & Tonbul, S. (2010). İluh Deresi Havzası’na (batman) Yönelik sel ve Taşkın Riski Analizleri. E-Journal of New World Sciences Academy, 5(4), 255–273.
• T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı; Su Yönetimi Genel Müdürlüğü. (2019). Batı Karadeniz Havzası Taşkın Yönetim Planı. Retrieved from http: // taskinyonetimi.tarimorman.gov.tr/ _engi ne//_engine/file .axd? file= /Doku manla r/Hav zalar /bati _kara deniz /bati _kara deniz _typ. pdf
• Turoğlu, H., & Özdemir, H. (2005). Bartın’da Meydana Gelen Sel ve Taşkınlara Ait Zarar Azaltma ve Önleme Önerileri. Çantay Kitabevi.