Postmodern Kentleşmede Yerin Önemi: Stadyumlar Üzerinden Teorik Bir Tartışma

Yıl 2024, Cilt: 29 Sayı: 52, 191 - 204, 30.12.2024

Yücel Dinç

https://doi.org/10.17295/ataunidcd.1519086

Öz

Sermaye ve tüketim odaklı postmodern kentleşme deneyimleri, 1980’li yıllardan itibaren kentsel mekâna yeni işlevler yüklemiştir. Bu bakımdan son zamanlarda kent merkezlerindeki belirli bölgeleri yeniden geliştirmenin bir yolu olarak stadyumların nasıl değerlendirileceği üzerinde sıklıkla durulmaktadır. Bu çalışmanın motivasyonunu; Postmodern kentleşmede stadyumların konumları, işlevsel dönüşümleri ve yer duygusuna yönelik olarak literatürde yer alan baskın fikirler nelerdir? Stadyumlarla yer duygusu arasındaki ilişkiler teorik çerçevede nasıl açıklanabilir? soruları oluşturmaktadır. Çalışmanın amacı; araştırma sorularından hareketle postmodern kentleşmede yerin önemini stadyumlar üzerinden tartışmaktır. Bu çerçevede, kapsam belirlemeye yönelik literatür taraması (scoping review) gerçekleştirilmiş ve literatürden derlenen bilgilerden hareketle stadyumların yer duygusu ile ilişkileri alt başlıklarla ortaya konulmuştur. Bunların yanı sıra, makale yazarının bir katılımcı gözlemci olarak İstanbul, Ankara, Gaziantep, Adana, Hatay ve Bodrum’daki stadyumlara yönelik bireysel tecrübeleri ve gözlemlerine yer verilmiştir. Stadyumlarla yer duygusu arasındaki ilişkiler ortaya konulurken, hümanist coğrafyanın öncü isimlerinden Yi Fu Tuan’ın geliştirdiği topofili (yer sevgisi) ve topofobi (yer korkusu) kavramlarından yararlanılmıştır. Tartışmalardan elde edilen çıkarımlar; stadyumların güçlü bir yer duygusuna sahip olduğunu, ancak yıkılan veya postmodern dönüşümler geçiren stadyumlarda yer duygusunun yitirilerek yerini yersizliğe ve yok-yerlere bırakmaya başladığını göstermiştir. Bu problem durumlarından hareketle; yatırımcıların, yerel yönetimlerin ve karar vericilerin stadyumlarla ilgili dönüşüm süreçlerinde kent sakinlerinin duygu, düşünce ve aidiyetlerini dikkate almaları gerektiği önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Postmodern kentleşme, mekân, yer, stadyum

The Importance of Place in Postmodern Urbanization: A Theoretical Discussion on Stadiums

Öz

Postmodern urbanization experiences focused on capital and consumption have assigned new functions to urban space since the 1980s. In this sense, there has been much emphasis on how to utilize stadiums as a way of redeveloping certain areas in city centres in recent years. The motivation for this study is the following questions: What are the dominant ideas in the literature regarding stadium locations, functional transformations and sense of place in postmodern urbanization? How can the relationships between stadiums and sense of place be explained within a theoretical framework? The aim of the study is to discuss the importance of place in postmodern urbanization in a theoretical framework through stadiums, based on the research questions. In this context, a scoping review was conducted to determine the scope, and then the relationships between stadiums and the sense of place were presented under subheadings based on the information compiled from the literature. In addition, the author's personal experiences and observations as a participant observer regarding the stadiums in Istanbul, Ankara, Gaziantep, Adana, Hatay and Bodrum were included. While revealing the relationships between stadiums and the sense of place, the concepts of topophilia (love of place) and topophobia (fear of place) developed by Yi Fu Tuan, one of the leading figures of humanist geography, were used. The inferences obtained from the discussions showed that stadiums have a strong sense of place, but in stadiums that are demolished or undergone postmodern transformations, the sense of place is lost and begins to be replaced by placelessness and non-places. Based on these problem situations; it was suggested that investors, local governments and decision-makers should take into account the feelings, thoughts and affiliations of city residents in the transformation processes related to stadiums.

Anahtar Kelimeler

Postmodern urbanization, space, place, stadium

Kaynakça

• ABCSPOR. (2014, Aralık 23). Benzeri olmayan en ilginç stadyum. https://abcspor.com/osaka-stadyumu-japonya-futbol/
• Aksu, A. (2012). Stadyumlar: Kentsel bağlamda spor eksenli dönüşüm öğeleri. Mimarlık Dergisi, 364, 65-70.
• Alker, S., Joy, V., Roberts, P., & Smith, N. (2000). The definition of brownfield. Journal of Environmental Planning and Management, 43(1), 49-69. https://doi.org/10.1080/0964056001076
• Altıntaş, G., & Sağ, N. S. (2023). Eski stadyum alanından yeni Millet Bahçesine: Eskişehir kent merkezinde bir dönüşüm örneği. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 12(26), 12-36. https://doi.org/10.16950/iujad.1093140
• Ar, M. (2021). Mekân, yer ve yersizlik kavramları üzerine bir inceleme. Şehir ve Medeniyet Dergisi, 14, 8-25. https://www.sehirvemedeniyetdergisi.org/wpcontent/uploads/2021/09/1.Mazlum-Ar.1.pdf
• Arvidson, E. (1999). Remapping Los Angeles or taking the risk of class in postmodern urban theory. Economic Geography, 75(2), 134- 156. https://doi.org/10.1111/j.1944-8287.1999.tb00120.x
• Arslan, H., & Ünlü, A. (2010). Afet sonrası yeniden yapılanma sürecinde yer değiştirme ve yere bağlılığın değerlendirilmesi: Düzce örneği. İstanbul Teknik Üniversitesi Dergisi/ Mimarlık, Planlama, Tasarım, 9(1), 43–53.
• Atasoy, F. S. (2020). Topophilic bir mekân olarak stadyumlar: Hüseyin Avni Aker stadyumu örneği üzerine nitel bir araştırma. Journal of Rol Sport Sciences, 1(1), 38-65.
• Avcı, S. (2006). Spor coğrafyası ve spora coğrafi yaklaşımlar. 9. Uluslararası Spor Bilimleri Kongresi Bildiri Kitabı (ss.105-107).
• Avcı, S. (2010). İstanbul örneğinde şehiriçi arazi kullanımı ve stadyumlar: Bir spor coğrafyası çalışması. Türk Coğrafya Dergisi, 54, 15-30. https://doi.org/10.17211/tcd.56019
• Ayık, U. (2018). Ekonomi politikalarının bir yansıması olarak sanayisizleşme ve mekânsal değişim: İstanbul örneği. [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bairner, A. (2014). Emotional grounds: Stories of football, memories, and emotions. Emotion, Space and Society, 12, 18-23. https://doi.org/10.1016/j.emospa.2013.11.005
• Bale, J. (1988). The place of 'place 'in cultural studies of sports. Progress in Human Geography, 12(4), 507-524. https://doi.org/10.1177/030913258801200403
• Bale, J. (1992). Cartographic fetishism to geographical humanism: Some central features of a geography of sports, Innovation: The European Journal of Social Science Research, 5(4), 71-88. https://doi.org/10.1080/13511610.1992.9968322
• Bale, J. (1996). Space, place and body culture: Yi-Fu Tuan and a Geography of Sport. Geografiska Annaler: Series B, Human Geography, 78(3), 163-171. https://doi.org/10.2307/490831
• Bale, J. (2000) The changing face of football: Stadiums and communities, Soccer & Society, 1(1), 91-101. https://doi.org/10.1080/14660970008721251
• Bale, J., & Dejonghe, T. (2008). Sports geography: An overview. Belgeo. Revue Belge de Géographie, 2, 157-166. https://doi.org/10.4000/belgeo.10253
• Barghchi, M., Omar, D.B., & Aman, S.M. (2009). Sports facilities development and urban generation. Journal of Social Sciences, 5(4), 460–465.
• Baylan, E., Aşur, F., & Şehribanoğlu, S. (2018). Sense of place and satisfaction with landscaping in post-earthquake housing areas: The case of Edremit TOKI-Van (Turkey). ACE: Architecture, City and Environment, 13(38), 31–56. https://doi.org/10.5821/ace.13.38.5207
• Belge, R. (2018). Denizli kent kimliğini oluşturan coğrafi öğeler. Ege Coğrafya Dergisi, 27(2), 167-181.
• Berber, Ö. (2011). Yok-yer, yersizleşme ve yersizyurtsuzluk kavramları üzerine bir sorgulama. İdealkent, 3, 142-157.
• Bilgili, M., & Yıldırım, S. (2024). Coğrafyada temel kavramların ilişkiselliği: Mekân, yer, peyzaj ve bölge, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 62, 283-293. https://doi.org/10.30794/pausbed.1445668
• Black J., & Lloyd M. (1992). Home or away? Stadia redevelopment and relocation in Scotland, Scottish Geographical Magazine, 108(1), 45-49. https://doi.org/10.1080/00369229218736842
• Bülbül, E., & Yamaçlı, R. (2023). Stadyumların kentteki sosyal yapılanmasının Türkiye açısından değerlendirilmesi. Bartın University International Journal of Natural and Applied Sciences, 6(1), 70-82. https://doi.org/10.55930/jonas.1299228
• Cebeci, K., & Zülfüoğlu, Ö. (2023). Beyaz fil sendromu çerçevesinde olimpiyatların ekonomik ve mali boyutu üzerine değerlendirmeler. Third Sector Social Economic Review, 58(3), 1895-1916.
• Charleston, S. (2009). The English football ground as a representation of home. Journal of Environmental Psychology, 29(1), 144-150. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2008.06.002
• Çeker, A., & Belge, R. (2015). İstanbul’da kentsel dönüşüm kapsamında gerçekleşen bir olgu: Soylulaştırma. Türk Coğrafya Dergisi, 65, 77-86. https://doi.org/10.17211/tcd.30494
• Çoban, S. (2017). Mardin’de yaşayan yetişkinlerin tarihi ve kültürel mirasa ilişkin bilinçlilik durumu. Artuklu İnsan ve Toplum Bilim Dergisi, 2(2), 13-23.
• Dear, M., & Flusty, S. (1998). Postmodern urbanism. Annals of Association of American Geographers, 1(8), 50-72. https://www. jstor.org/stable/2563976
• Dinç, Y., & Usun, Ç. F. (2021). Modernizmin üretim mekânından postmodernizmin tüketim mekânına: Ak-İş iplik fabrikası- Palladium Antakya AVM örneği. Türk Coğrafya Dergisi, 78, 7-22. https://doi.org/10.17211/tcd.952714
• Dinç, Y. (2023). 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremleri sonrası yeniden yapılanma sürecinde yere bağlılığın değerlendirilmesi: Antakya (Hatay) örneği. Türk Coğrafya Dergisi, 83, 45–57. https://doi.org/10.17211/tcd.1347063
• Dixon, J., & Durrheim, K. (2004). Dislocating identity: Desegregation and the transformation of place. Journal of Environmental Psychology, 24(4), 455-473. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2004.09.004
• Doğan Haber Ajansı (DHA). (2024, Ocak 1). Davalık olan Zeytinburnu Stadyumu kaderine terk edildi. https://www.ntv.com.tr/galeri/turkiye/davalik-olan-zeytinburnu-stadyumu-kaderine-terk-edildi,iDscdu-obk6uHvHH8G9uhQ/r2FdprdYiUCTsHsK5g9pVw
• Eraydın, A. (1992). Post-fordizm ve değişen mekânsal öncelikler. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Matbaası.
• Gaffney, C. (2009) Stadiums and society in twenty‐first century Buenos Aires. Soccer & Society, 10(2), 160-182. http://dx.doi.org/10.1080/14660970802601647
• Gammon, S. (2011) ‘“Sporting” new attractions? The commodification of the sleeping stadium’, in Sharply, L., & Stone, P.R. (Eds). Tourist experience: Contemporary perspectives (pp. 115–126), Routledge.
• GOAL (2015, Mart 18). Sarı Duvar nasıl dünyanın en güçlü tribünlerinden birisi haline geldi? 'Sarı Duvar' nasıl dünyanın en güçlü tribünlerinden birisi haline geldi? | Goal.com Türkçe
• Gospodini, A. (2006). Portraying, classifying and understanding the emerging landscapes in the post-industrial city. Cities, 23(5), 311– 330. https://doi.org/10.1016/j.cities.2006.06.002
• Gottdiener, M. (2005). Postmodern göstergeler. (E. Cengiz, H. Gür, A. Nur, Çev). İmge Kitapevi.
• Gürel, E., & Akkoç, U. (2011). Stadyum: Benzerlikler, koşutluklar ve izdüşümler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(19), 346-370.
• Haberimizvar.net (2024, Ocak 24). Antalyaspor evinde kazandı: 2-1. Antalyaspor evinde kazandı: 2-1 (haberimizvar.net)
• Hague E., & Mercer J. (1998). Geographical memory and urban identity in Scotland :Raith Rovers FC and Kirkcaldy, Geography, 83(2), 105-116. https://www.jstor.org/stable/40573158
• Harvey, D. (1990). Flexible accumulation through urbanization reflections on “post-modernism” in the American City. Perspecta, Theater, Theatrically and Architecture, 26, 251-272. https:// doi.org/10.2307/1567167
• Harvey, D. (2010). Postmodernliğin durumu, (S. Savran, Çev). Metis Yayıncılık.
• Harvey, D. (2013). Sosyal adalet ve şehir. (M. Moralı, Çev). Metis Yayınları.
• Harvey, D. (2015). Sermayenin mekânları (B. Kıcır, D. Koç, K. Tanrıyar, S. Yüksel, Çev) Sel Yayıncılık.
• Hatipler, M. (2017). Postmoderizm, tüketim, popüler kültür ve medya, Bilgi Dergisi, 34, 32-50.
• Humphreys, C. (2019). The city of sport: London's stadiums as visitor attractions. In Smith, A., & Graham, A. (Eds). Destination London: The expansion of the visitor economy (pp. 91-116). University of Westminster Press.
• Hürriyet Gazetesi (2018, Haziran 12). Denizli’de ilginç kare! vinç kiraladı! https://www.hurriyet.com.tr/sporarena/galeri-denizlide-ilginc-kare-vinc-kiraladi-40820357/1
• Kara, S., & Gür, M. (2021). Timsah Arena/Bursa Büyükşehir Belediye Stadyumu’na planlama kararları ve kullanıcı memnuniyeti çerçevesinden bir bakış. Uluslararası Bilim, Teknoloji ve Tasarım Dergisi, 2(2), 107-140.
• Karadağ, A., & İncedere, L. (2017). Türkiye’de endüstriyel mirasın korunması. İçinde Arslan, F. (Ed), Türkiye coğrafyası araştırmaları kitabı (ss. 13-42). Pegem Akademi.
• Kaya, İ. (2014). Coğrafi düşüncenin değişimi ve paradigmalar. İçinde Arı, Y. & Kaya, İ. (Ed.) Coğrafya araştırma yöntemleri. (ss.19-49), Coğrafyacılar Derneği.
• Kaygalak, İ. (2011). Postmodern eleştirilerin coğrafi düşünce ve yeni mekân kavrayışları üzerine yansımaları. Coğrafi Bilimler Dergisi, 9(1), 1-10. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000114
• Kaypak, Ş. (2013). Modernizmden postmodernizme değişen kentleşme. Küresel İktisat ve İşletme Çalışmaları Dergisi, 2(4), 80.
• Kennedy, P., & Kennedy, D. (2010). It’s the little details that make up our identity: Everton supporters and their stadium ballot debate. Soccer & Society, 11(5), 553-572. https://doi.org/10.1080/14660970.2010.497349
• Korkmaz, S. (2019). Spor kültüründe miras aktarımı: Ankara 19 Mayıs Stadyumu yıkımı örneği. SPORMETRE Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 17(3), 9-22.
• Kossakowski, R. (2013). Proud to be tukker. A football club and the building of local identity: The case of FC Twente Enschede. Przegląd Socjologiczny, 62(3), 107-127.
• Lawton, R. (1983). Space, place and time. Geographical Association, 68(3), 193-207.
• Lefebvre, H. (2003). The urban revolution. University of Minnesota Press.
• Logemann, J. (2009). Where to shop? The geography of consumption in the twentieth-century Atlantic world. Bulletin of the German Historical Institute, 45, 55-68.
• Mason, C., & Moncrieff, A. (1993). The effect of relocation on the externality fields of football stadia: The case of St Johnstone FC. Scottish Geographical Magazine, 109(2), 96-105. https://doi.org/10.1080/00369229318736884
• Milliyet (2023, Eylül 7). Real Madrid’in yenilenen evi: Santiago Bernabeu. https://bit.ly/4g3Y4Rs
• Mutlu, E., & Tanrıverdi Kaya, A. (2020). Bellek mekânlarının hatırlama ve unutulma döngüleri çerçevesince belirlenmesi için bir metodolojik öneri: Düzce örneği. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji, 8(1), 891-914. https://doi.org/10.29130/dubited.634455
• Oldenburg, R., & Brissett, D. (1982). The third place. Qualitative Sociology, 5(4), 265–284. https://doi.org/10.1007/BF00986754
• Özgüç, N., & Tümertekin, E. (2012). Coğrafya: Geçmiş, kavramlar, coğrafyacılar. Çantay Kitapevi.
• Qian, L., Zheng, C., Lai, Q., & Guo, J. (2021). A county town in ruins: memories, emotions, and sense of place in postearthquake Beichuan, China. Sustainability, 13(20), 11258. https://doi.org/10.3390/su132011258
• Paramio, J. L., Buraimo, B., & Campos, C. (2008). From modern to postmodern: the development of football stadia in Europe. Sport in Society, 11(5), 517-534. https://doi.org/10.1080/17430430802196520
• Penny, S., & Redhead, S. (2009) We're not really here: Manchester City, mobility and placelessness, Sport in Society, 12(6), 755-764. http://dx.doi.org/10.1080/17430430902944217
• Pol, E. (2002). The theoretical background of the city identity sustainability network, Environment and Behavior, 34(1), 8-25. https://doi.org/10.1177/0013916502034001002
• Ramshaw, G., & Gammon, S. (2005). More than nostalgia? Exploring the heritage/sport tourism nexus. Journal of Sport Tourism, 10(4), 229-241.
• Relph, E. (1976). Place and placelessness. SAGE Publications.
• Ryan, L. (2024). Stadium life: The evolution of an urban third place [PhD Thesis]. Ghent University, Belgium.
• Sack, R. (1993). The power of place and space. Geographical Review, 83(3), 326-239. https://doi.org/10.2307/215735
• Sayer, J. (2015). The role of football stadia in Britain’s built environment. https://www.academia.edu/21706700/The_Role_of_Football_Stadia_in_Britains_Built_Environment
• Schäfer, M. S., & Roose, J. (2010). Emotions in sports stadia. Stadium Worlds: Football, Space and the Built Environment, 229-244.
• Schwartz, B., & Barsky, S. (1977). The home advantage. Social Forces, 55(3), 641-61. https://doi.org/10.2307/2577461
• Selo, K., & Erdönmez, M.E. (2018). Spor mekânı olarak Stadyum’un gelişimi, Kent Akademisi, 11(36), 559-574.
• Soja, E. (2015). Postmodern coğrafyalar, (Y. Çetin, Çev). Sel Yayıncılık
• Song, Z., & Soopramanien, D. (2019). Types of place attachment and pro-environmental behaviors of urban residents in Beijing. Cities, 84, 112–120. https://doi.org/10.1016/j.cities.2018.07.012
• Soydaş Çakır, H. (2024). Kentsel gelişim bağlamında bir stadyum incelemesi: Fenerbahçe Şükrü Saracoğlu, Kent Akademisi Dergisi, 17(5), 1786-1809. https://doi.org/10.35674/kent.1441016
• Şensoy, G., & Tutal, O. (2015). Eskişehir stadyum alanının kentsel boşluk olarak kentsel mekâna katılımı, 27. Uluslararası Yapı ve Yaşam Kongresi (ss. 289-297).
• Toker, A. (2022). Bir araştırma metodolojisi olarak sistematik literatür incelemesi: Meta-sentez yöntemi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22, 313-340.
• Tuan, Y-F. (2001). Space and place: The perspective of experience. University of Minnesota Press.
• Turut, H., & Özgür, E.M. (2018). Klasik kent kuramlarından eleştirel kent kuramlarına geçiş bağlamında kentleri yeniden okumak. Ege Coğrafya Dergisi, 27(1), 1-19.
• Uğur, A., & Aliağaoğlu, A. (2018). Şehir coğrafyası. Nobel Yayınevi.
• Usun, Ç. F., & Dinç, Y. (2020). Sabun üretimi bakımından kent kimliği ve sabunhanelerin endüstriyel miras kapsamında değerlendirilmesi: Antakya örneği. Coğrafya Dergisi, 40, 149-162. https://doi.org/10.26650/JGEOG2019-0040
• Usydus, S. (2020). Compostion of football stadiums and their surroundings. Przestrzeń i Forma, 42, 213-242.
• Varnacı Uzun, F. (2024). Antakya'ya yönelik yer duygusu: Şubat 2023 depremleri sonrası gitmek mi zor kalmak mı?. Ege Coğrafya Dergisi, 33(1), 1-30. https://doi.org/10.51800/ecd.1455130
• Vertinsky, P. A., & Bale, J. (2004). Sites of sport: Space, place, experience. Psychology Press.
• Wycherley, R. E. (2011). Antik çağda kentler nasıl kuruldu? Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Yalçınkaya, Ş., & Sofuoğlu, Ü. (2022). Yok olan spor yapılarının ardından kentte yıkma eylemi ve bellek: Trabzon örneği. Planlama, 34(1).
• Yıldırım, S., & Bilgili, M. (2024). Yer üzerine: Felsefi hermenötik bir yaklaşım. Liberal Düşünce Dergisi, 114, 119-138.
• Yılmaz, Ö. (2022, Ocak 11). Hiçliğin ortasında mimarlık: Türkiye’nin stadyumları. https://www.arkitera.com/gorus/hicligin-ortasinda-mimarlik-turkiyenin-stadyumlari/
• Yuen, B. (2008). Sport and urban development in Singapore. Cities, 25(1), 29-36. https://doi.org/10.1016/j.cities.2007.11.004