Bingöl İlinin Çoklu Tehlike Afet Profili: Mekânsal Bir Analiz

Yıl 2025, Cilt: 30 Sayı: 53, 30 - 53, 30.06.2025

Vedat Avci

https://doi.org/10.17295/ataunidcd.1550247

Öz

Bu çalışmada, Bingöl ilinde deprem, heyelan, çığ, su baskını ve kaya düşmesi gibi doğal tehlike kaynaklarının mekânsal dağılımı ve analizi yapılmıştır. Bu kapsamda Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) kullanılarak il genelinde afet riskinin yüksek olduğu alanlar belirlenmiştir. Bingöl ili Türkiye’nin en önemli yapısal unsurlarından olan Kuzey Anadolu Fayı ile Doğu Anadolu Fayı’nın kesiştiği alanda yer almaktadır. Bu konumu nedeniyle ilde afet boyutunda etkili olan çok sayıda doğal olay meydana gelmektedir. Bu çalışmada Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı’nın (AFAD) verileri kullanılarak afet oluşturacak doğal olayların/tehlikelerin il genelinde yoğunluk kazandığı alanlar haritalanmıştır. Hazırlanan haritalara göre il genelinde Sancak Havzası ve çevresi, Peri Suyu Çayı Vadisi ile Kargapazarı güneyi deprem yoğunluğunun yüksek olduğu alanlara karşılık gelmektedir. İl genelinde deprem dışında Akçakara Dağı güneyi ve doğusu, Bingöl Çayı Vadisi, Adaklı ilçesinde, Hasbağlar ve Yeldeğirmeni heyelan yoğunluğunun artış gösterdiği alanlar olarak belirlenmiştir. Akçakara Dağı çevresinde (Vahkin Çayı Havzası), Bingöl Çayı Havzası’nda, Dallıtepe-Oğuldere arasında, Sülbüs Dağı kuzeyi ile Peri Suyu Çayı Vadisi’nde çığ olayları yoğunluk kazanmaktadır. Bingöl ili genelinde doğal tehlikelerin yoğunluk kazandığı alanlar afet zarar azaltma çalışmaları için öncelikli alanlar olup afet önleme ve zarar azaltma çalışmalarının bu alanlardan başlatılması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bingöl , doğal tehlike , mekânsal dağılım

Multi-Hazard Disaster Profile of Bingöl Province: A Spatial Analysis

Öz

In this study, spatial distribution and analysis of natural hazard sources such as earthquake, landslide, avalanche, flood and rockfall in Bingol province have been conducted. In this context, areas with high disaster risk have been determined throughout the province using Geographic Information Systems (GIS). Bingol is located in the area where the North Anatolian Fault and the East Anatolian Fault, which are among the most important structural elements in Türkiye, intersect. Due to its location, many natural events with disastrous effects occur in the province. In this study, the areas where natural events/hazards causing disasters are centered throughout the province, have been mapped using the data from the Disaster and Emergency Management Presidency (DEMP). According to the maps prepared, Sancak Basin and its surroundings, Peri Suyu Stream Valley and south of Kargapazari correspond to the areas with high earthquake intensity across the province. Apart from earthquakes, south and east of Mount Akcakara, Bingol Stream Valley, Adakli district, Hasbaglar and Yeldegirmeni have been determined as the areas where landslide density increases. Number of avalanches increases in the vicinity of Mount Akcakara, in Bingol Stream Basin, between Dallitepe and Oguldere, in the north of Mount Sulbus and in Peri Suyu Stream Valley. Areas where natural hazards are centered in Bingol are priority areas for disaster hazard mitigation studies, and along with disaster prevention, these studies should be initiated from these areas.

Anahtar Kelimeler

Bingöl , natural hazard , spatial distribution

Kaynakça

• AFAD (2018). Türkiye’de afet yönetimi ve doğa kaynaklı afet istatistikleri [Disaster management and natural disaster statistics in Turkey]. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD), Ankara.
• AFAD (2021). İRAP il afet ve risk azaltma planı. T.C. Bingöl Valiliği İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü.
• AFAD (2022). Afet envanteri. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD), Ankara.
• Akbayram, K., Kıranşan, K., Varolgüneş, S. Büyükakpınar, P., Karasözen, E., & Bayık, Ç. (2023). Multidisciplinary analyses of the rupture characteristic of the June 14, 2020, Mw 5.9 Kaynarpınar (Karlıova, Bingöl) earthquake reveal N70E-striking active faults along the Yedisu Seismic Gap of the North Anatolian Fault Zone. Int J Earth Sci (Geol Rundsch) 112, 489–509. https://doi.org/10.1007/s00531-022-02256-4
• Akgül, M., Akay, A.O., Ozocak, M., Esin, A., & Şentürk, N. (2022). A new approach to spatial risk analysis in the long-term (1950–2020) assessment of natural disasters (avalanche, landslide, rockfall, flood) in Turkey. Nat Hazards 114, 3471–3508. https://doi.org/10.1007/s11069-022-05528-z Akyüz, H. S., Sançar, T., & Zabcı. C. (2010). Karlıova üçlü eklemi civarında Göynük fayı (Bingöl) ve Varto fayının (Muş) morfotektoniği, fay geometrisi ve kayma hızı (No. 109Y160). Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu. https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/610486/
• Apuhan, F. (2020). Son yüzyılda Bingöl’de meydana gelen depremler ve etkileri. Bingöl Araştırmaları Dergisi, 6(2), 79-102.
• ArcGIS Desktop Help. (2024). Environmental Systems Research Institute, ESRI
• ARCGIS (2024a). https://enterprise.arcgis.com/en/portal/10.5/use/calculate-density.htm 29/07/2024
• ARCGIS (2024b). https://desktop.arcgis.com/en/arcmap/10.5/tools/spatial-analyst-toolbox/line-density.htm 29/07/2024
• ARCGIS (2024c). https://pro.arcgis.com/en/pro-app/latest/tool-reference/spatial-statistics/h-how-average-nearest-neighbor-distance-spatial-st.htm).
• Arpat, E. (1971). 22 Mayıs 1971 Bingöl Depremi; Ölü Deniz fay sisteminin Karlıova ilçesi ile Hazar Gölü arasındaki bölümü (ön rapor). MTA Enst. Rap. (Yayınlanmamış), Ankara.
• Arpat, E., & Şaroğlu, F. (1972). Doğu Anadolu Fayı ile ilgili bazı gözlemler ve düşünceler. Bulletin of the Mineral Research and Exploration, 78, 44-50.
• Arpat, E., & Şaroğlu, F. (1975). Türkiye'deki bazı önemli genç tektonik olaylar, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 1, 91-101.
• Arpat, E. (1977). 1975 Lice Depremi. Yeryuvarı ve İnsan, 2(1), Şubat 1977, 15-27.
• Avci, V. (2016). Adaklı İlçesi’nde (Bingöl) Görülen Heyelanların Jeomorfolojik Faktörlere Göre Dağılışı. Bingöl Araştırmaları Dergisi, 2(2), 31-60.
• Avci, V., & Sunkar, M. (2018). The Relationship of Landslides with lithological units and fault lines occurring on the East Anatolian Fault Zone, between Palu (Elazığ) and Bingöl, Turkey. Bulletin of the Mineral Research and Exploration, 157, 23-38. https://doi.org/10.19111/bulletinofmre.428277
• Avci, V., & Sunkar, M. (2021). Murat Tepe ve Murat Höyük’ün Kuruluş Yeri ve Çevresinin Doğal Ortam Özellikleri (Bingöl/Solhan), İçinde, Edts. (A. Özdemir, Z. Kılınç), Murat Nehri Kıyısında Bir Urartu Yerleşimi MURAT TEPE, (s,15-38), Ege Yayınevi.
• Avci, V., & Günek, H. (2022). Karlıova Havzası ve çevresinin (Bingöl) jeomorfolojisi. Fırat University Journal of Social Sciences, 32(3), 877-894. https://doi.org/10.18069/firatsbed.1138027
• Bashir, B., & Fouli, H. (2015) Studying the spatial distribution of maximum monthly rainfall in selected regions of Saudi Arabia using geographic information systems. Arabian Journal of Geosciences 8, 9929–9943. https://doi.org/10.1007/s12517-015-1870-z
• Bilgin, T., Erer, S., & Göçmen, K., (1972). 22 Mayıs 1971 Bingöl Depremi, tatbiki jeomorfoloji etüdü. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No:1722, Coğrafya Enstitüsü Yayınları No:67. BİNGÖLKENTHABER (2024). https://www.bingolkenthaber.com/bingolde-yikim-karari-verilen-okullar-hangileri#:~:text=Bing%C3%B6l'de%206%20%C5%9Eubat%202023,ve%20Gen%C3%A7%20%C4%B0n%C3%B6n%C3%BC%20%C4%B0lkokulu%20y%C4%B1k%C4%B1ld%C4%B1. Erişim tarihi 01/08/2024
• Çelik, M. A., Bayram, H., & Özüpekçe, S. (2018). An assessment on climatological, meteorological and hydrological disasters that occurred in Turkey in the last 30 years (1987–2017). Int J Geogr Geogr Educ, 38, 295–310. https://doi.org/10.32003/iggei.424675
• Demirel, Y., & Türk, T. (2023). Türkiye’de 2015 ile 2022 yılları arasında meydana gelen orman yangınlarının coğrafi bilgi sistemleri ile zamansal ve mekânsal analizi. Jeodezi ve Jeoinformasyon Dergisi, 10(2), 136-150. https://doi.org/10.9733/JGG.2023R0010.T
• Duman, T.Y., & Emre, Ö. (2013). The East Anatolian Fault: geometry, segmentation and jog characteristics. Geological Society, London, Special Publications, 372, 495 – 529, https://doi.org/10.1144/SP372.14
• Duman, T.Y., Emre, Ö., Özalp, S., Elmacı, H., & Olgun, Ş. (2012). 1:250.000 Ölçekli Türkiye Diri Fay Haritası Serisi, Elazığ (NJ 37-7) Paftası, Seri No:45, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara -Türkiye.
• Emre, Ö., Duman, T.Y., Olgun, Ş., Özalp, S., & Elmacı, H., (2012a). 1:250.00 ölçekli Türkiye Diri Fay Haritası Serisi, Muş (NJ37-8) Paftası, Seri No: 49, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara-Türkiye.
• Emre, Ö., Duman, T.Y., Kondo, H., Olgun, Ş., Özalp, S., & Elmacı, H. (2012b). 1:250.000 Ölçekli Türkiye Diri Fay Haritası Serisi, Erzincan (NJ 37-3) Paftası, Seri No: 44, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara -Türkiye.
• Emre, Ö., Duman, T. Y., Olgun, Ş., Özalp, S., & Elmacı. H. (2012 c). 1/250000 ölçekli Türkiye diri fay haritaları Erzurum (NJ 37-4) paftası. Seri No:48. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
• Emre, Ö., Duman, T. Y., Özalp, S., Elmacı, H., Olgun, Ş., & Şaroğlu, F. (2013). Açıklamalı Türkiye Diri Fay Haritası. Ölçek 1:1.250.000,Özel Yayın Serisi-30 [Map]. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
• Ergünay, O. (2007). Türkiye’nin afet profili. TMMOB Afet Sempozyumu Bildiri Kitabı 5 Ankara, 42–45.
• Erinç, S. (2000). Jeomorfoloji I. DER.
• Erkal, T., & Değerliyurt, M. (2011). Türkiye’de afet yönetimi. Doğu Coğrafya Dergisi, 14(22), 147-164.
• Field, C. B., Barros, V., & Stocker, T F. (2012). Managing the risks of extreme events and disasters to advance climate change adaptation. Special report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) United States.
• Gürer, I., & Uçar, I. (2009) Flood disasters’ inventory in Turkey in 2009 In: International symposium on water management and hydraulic engineering, 1–5 September. Ohrid, Macedonia, pp 371–380.
• Harita Genel Müdürlüğü (HGM) (2023). Bingöl iline ait 5*5 m çözünürlüklü Sayısal Yükseklik Modeli, Harita Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Herece (2008). Doğu Anadolu Fayı atlası. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
• İTÜ (İstanbul Teknik Üniversitesi Afet Yönetim Merkezi, (2002). İTÜ ulusal afet yönetim modeli geliştirme projesi. İstanbul.
• Kahraman, S., & Ünsal, Ö. (2014). ArcGIS for Desktop Spatial Analiz. Ankara: Esri Bilgi Sistemleri Mühendislik ve Eğitim Ltd.Şti.
• Karabacak, K., Bayar, R., & Türkşen, O. (2019, Haziran). Antalya ili’nde orman yangınlarının mekânsal istatistiksel yöntemler ile analizi. B. Gonencgil, T. A. Ertek, I. Akova & E. Elbasi (Ed.), 1st Istanbul International Geography Congress Proceedings Book (s. 615- 630) içinde. İstanbul, Türkiye: Istanbul University Press. https://doi.org/: 10.26650/PB/PS12.2019.002.060
• Karataş, İ. (2020). 1971 Bingöl Depremi. History Studies, 12(5), 2797-2820.
• Kıranşan, K. (2022). Tarihsel ve Aletsel Dönem Deprem Verileri ile Bingöl ilinin Depremselliğinin Belirlenmesi, İçinde, Edt. (F.T.Emini), Sosyal Beşeri ve İdari Bilimler Alanında Uluslararası Araştirmalar VI, (s,165-185) Eğitim Yayınevi.
• Koçkan, Ç. (2015, Ekim) Doğal Afet Risk Yönetimi, vol. 3. Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı, 14–16 October 2015, İzmir.
• KOERİ (2024). http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/zeqdb/10/08/2024 tarihli erişim)
• Kozanoğlu, G. (2024). Umumi Hayata Müessir Heyelan Riski Nedeniyle Afete Maruz Bölge Uygulaması Bakımından İdari Kolluk Faaliyetleri ve İdarenin Hizmet Kusuru. İnÜHFD, 15(1), 116-130.
• Maden Tetkik ve Arama (MTA) Genel Müdürlüğü (2025). 1/25000 ölçekli sayısal jeoloji haritaları. Maden Tetkik ve Arama (MTA) Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Menteşe, S., & Tağıl, Ş. (2016). Türkiye’de depremlerin mekânsal dağılımı: Jeo-İstatistiksel & mekansal istatistiksel bir yaklaşım. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(45), 408-414.
• Meteoroloji Genel Müdürlüğü (MGM) (2018). Bingöl, Genç, Kiğı ve Solhan Meteoroloji istasyonlarının sıcaklık ve yağış verileri, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Ankara.
• MMO (2011). http://www1.mmo.org.tr/ Türkiye’de Deprem Gerçeği ve TMMOB Makina Mühendisleri Odasının Önerileri Oda Raporu.
• NATCATSERVICE (2018), www. http://natcatservice.munichre.com
• Özşahin, E. (2013, Eylül). Türkiye’de yaşanmış (1970-2012) doğal afetler üzerine bir değerlendirme. 2. Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı 25-27 Eylül 2013-MKÜ, Hatay.
• Perihanoğlu, G. M., & Karaman, H. (2020). Temporal and spatial analysis of flooding and landslide disasters in Turkey for period 1960–2018. J Anatol Environ Anim Sci. 5, 146–153. https://doi.org/10.35229/jaes.682827
• Selçuk, A. S., Erturaç, M. K., Karabacak, V., Sançar, T., Kul, A. Ö., & Yavuz, M. A. (2021). Sancak-Uzunpazar Fay Zonu’nun genç tektonik konumu ve paleosismitesi. Türk Deprem Araştırma Dergisi, 3(1), 75-91. https://doi.org/10.46464/tdad.932089
• Seymen, İ., & Aydın, A. (1972). Bingöl deprem fayı ve bunun Kuzey Anadolu Fay Zonu ile ilişkisi, Mineral Research and Exploration Institute of Turkey (MTA) Bulletin 79, 1-8, Ankara.
• Şaroğlu, F., Emre, Ö., & Boray, A. (1987) Türkiye’nin diri fayları ve depremsellikleri, MTA Derleme No: 8174, 394 Tarhan, N. (2002). 1/500.000 ölçekli Türkiye jeoloji haritaları Erzurum paftası. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Tonbul, S. (1990a). Bingöl Ovası ve çevresinin iklimi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 347-374.
• Tonbul, S. (1990b), Bingöl Ovası ve Çevresinin Jeomorfolojisi ve Gelişimi, Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 2(2), s: 329-352.
• Toprak, A. (2015). Solhan Deresi Havzasının (Bingöl) Sel ve Taşkın Analizi (Tez No: 425618). [Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı]. YÖK Tez Merkezi.
• Toprak, A., & Sunkar, M. (2022). Ağrı İlinde Meydana Gelen Doğal Afetlerin Mekânsal ve Zamansal Analizi. Coğrafya Dergisi, 44, 97-113. https://doi.org/10.26650/JGEOG2022-978387
• TÜİK (2025). https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr.erişim tarihi 12/06/2025
• Qiu, H., Cui. Y., Hu, S., Yang, D., Pei, Y., & Yang, W. (2019). Temporal and spatial distributions of landslides in the Qinba Mountains, Shaanxi Province, China. Geomat Nat Hazards Risk, 10, 599–621. https://doi.org/10.1080/19475 705.2018.1536080
• Wang, Q., Zhang, Qi-peng., Liu, Yang-yang., Tong, Lin-jing., Zhang, Yan-zhen., Li, Xiao-yu., & Li, Jian-long. (2020). Characterizing the spatial distribution of typical natural disaster vulnerability in China from 2010 to 2017. Nat Hazards, 100, 3–15. https://doi.org/10.1007/ s11069-019-03656-7
• Yakut, M. E. (2022). Bingöl ilinde yer değiştiren yerleşmeler, İçinde. M.Akif Ceylan, Y.Dinç (Edts), Seçilmiş Örneklerle Türkiye’de Yer Değiştiren Yerleşmeler, s. (81-129), Kriter.
• Zabcı, C. (2012). Kuzey Anadolu Fayı’nın Ilgaz (Çankırı)– Karlıova (Bingöl) arasında kalan kesiminin morfokronoloji tabanlı son beş bin yıllık kayma hızı tarihçesi ve depremselliği. [Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü].
• Zengin, E. (2020). Karakoçan Fay Zonu’nun yapısal ve morfotektonik özellikleri (Tez No: 637033). [Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü]. YÖK Tez Merkezi.