Why Should the Location of Tunceli City Be Changed? A Proposal for a New Settlement

Yıl 2025, Cilt: 30 Sayı: 53, 126 - 136, 30.06.2025

Bülent Güner , Onur Kırboğa , Zeynel Çılğın

https://doi.org/10.17295/ataunidcd.1593654

Öz

Tunceli became a province in 1935. Then, in 1937, Kalan district was established and made the administrative center of this new province. In 1952, Kalan was renamed Tunceli. The city was developed during the Republican era, beginning with the construction of official buildings on a narrow plateau, surrounded by village settlements on the slopes. Over time, with government housing and local residents moving in, the settlement grew rapidly into a town. The city's location was chosen due to political circumstances rather than urban planning goals. As the city expanded beyond its original site, with its eight neighborhoods, it now spreads over an area of 27 km² and has a population of 36,000 (2023). However, due to topographic barriers, the city has developed on unstable ground, facing threats from occasional landslides and the potential for a destructive earthquake from the Yedisu Fault. Considering the expected earthquake and topography that adversely affects urbanization, the city settlement should be moved 15 km south to Yeniköy. With an area of 87 km², the Yeniköy area has very favorable geological, topographical and transportation infrastructure for a healthy urban settlement. This study aims to offer a vision for the city's future by exploring the problems associated with Tunceli’s current location and evaluating the potential of the proposed site.

Anahtar Kelimeler

Tunceli , earthquake , settlement , relocated settlements

Tunceli Kentinin Yeri Neden Değişmeli? Yeni Bir Lokasyon Önerisi

Öz

Tunceli 1935 yılında vilayet haline getirilmiştir. 1937 yılında Kalan kazası kurulmuş ve bu yeni vilayetin idari merkezi yapılmıştır. 1952 yılında “Kalan” kazasının adı Tunceli olarak değiştirilmiştir. Tunceli bütünüyle bir Cumhuriyet kentidir. Kentin kuruluşu, yamaçlarında köy yerleşimi bulunan dar ve “boş” bir plato alanına bazı resmi yapıların inşasıyla başlamıştır. Zamanla memur lojmanları ve halkın iskânıyla nüfuslanan yerleşme, kısa sürede kasaba büyüklüğüne ulaşmıştır. Bu bağlamda Tunceli kentinin kuruluş yerinin belirlenmesinde kentleşme hedeflerinden ziyade konjonktürel nedenler etkili olmuştur. Kent yerleşimi zaman içinde genişlemiş ve kuruluş yerinden taşmıştır. Günümüzde kent 8 mahallesiyle 27 km²’lik bir alanda yayılış göstermektedir. Nüfusu 36 bin kişidir (2023). Kent, topografik engeller nedeniyle büyük ölçüde riskli zeminler üzerinde gelişmektedir. Zaman zaman gerçekleşen kütle hareketleri ve Yedisu Fayı’nın yakın vadede üretmesi beklenen yıkıcı deprem, yerleşmeleri tehdit etmektedir. Kent yerleşimi, beklenen deprem ve kentleşmeyi olumsuz etkileyen topografyası nedeniyle 15 km kadar güneye, Yeniköy mevkiine taşınmalıdır. Yeniköy mevkii 87 km² kadar alanıyla sağlıklı bir kentsel yapılaşma için jeolojik, topografik ve ulaşım altyapısı açısından oldukça elverişli özelliklere sahiptir. Bu çalışma mevcut kent yerleşmesinin bulunduğu yer nedeniyle karşı karşıya olduğu sorunları ve önerilen yeni kent alanının niteliklerini belirleyerek, kentin geleceğine ilişkin bir vizyon oluşturmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tunceli , deprem , yerleşme , yer değiştiren yerleşmeler

Kaynakça

• Akbulut, G., (2011). Türkiye’de yer değiştiren yerleşmelere bir örnek: Arguvan ilçe merkezi (Malatya). Marmara Coğrafya Dergisi, (24), 471-492.
• Canpolat, F. A. (2019). Tunceli kentinin nüfus özellikleri. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi (IBAD), 4(2), 183-200. https://doi.org/10.21733/ibad.537457
• Ceylan M. A. (2011). Manisa İlinde Yer Değiştiren Yerleşmeler. Çantay Kitabevi.
• Ceylan M. A. (2022). Yer Değiştiren Yerleşmeler: Tanım, Sınıflandırma, Malzeme, Metot, Süreç ve Önceki Çalışmalar, Ceylan, M.A., Dinç, Y., (Ed.), Seçilmiş Örneklerle Türkiye'de Yer Değiştiren Yerleşmeler. Kriter, ss.1-48.
• Çılğın, Z. (2020). Tunceli'nin Fiziki Coğrafya Özellikleri. Kıroğlu, H.S. (Ed.). Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Alanında Akademik Çalışmalar -II. Gece Kitaplığı. ss. 327-353.
• Elibüyük, M., & Yılmaz, E. (2010) Türkiye’nin coğrafi bölge ve bölümlerine göre yükselti basamakları ve eğim grupları. Coğrafi Bilimler Dergisi, 8(1), 27-55.
• Esen, F. (2021). Jeomorfolojik özelliklerin Tunceli şehrinin gelişimine etkileri. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, (7), 109-131. https://doi.org/10.46453/jader.948540
• Girgin, M. (2011). Kütle hareketleri nedeniyle yeri değiştirilen yerleşmelere bir örnek: Gördes (Manisa). Doğu Coğrafya Dergisi, 1(1).
• Göney, S., (1984) Şehir Coğrafyası 1, İstanbul: İ. Ü. Edebiyat Fak. Yayın No: 2274, Coğrafya Enst. Yayın No: 91, 2. Baskı.
• Görür, N. (2024). Prof. Dr. Naci Görür 'Eli kulağında' diyerek uyardı: 'Çok yıkıcı olur'. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/prof-dr-naci-gorur-eli-kulaginda-diyerek-uyardi-cok-yikici-olur-42516869
• Güner, B. (2000). Çemişgezek ilçe merkezinde (Tunceli) nüfus, yerleşme ve ekonomik faaliyetler (Tez No: 98953). [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü] YÖK Tez Merkezi.
• HGM (Harita Genel Müdürlüğü). (2020, Şubat 18). (https://www.harita.gov.tr/images/urun/il_ilce alanlari.pdf)
• Kaya, F. (2002). Türkiye’de yeri değiştirilen şehirlere bir örnek: Doğubayazıt. Doğu Coğrafya Dergisi, 7 (7).
• Keleş, R. (1972), Şehirciliğin Kuramsal Temelleri, Ankara Ünv. Siyasal Bilgiler Fak. Yay. No. 332.
• Keleş, R., (1997). Kentleşme Politikası. 4. Baskı, İmge Kitabevi.
• MGM Resmi İklim İstatistikleri (https://mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?k=A&m=TUNCELI)
• Milliyet. (2024). Tunceli’de 8 bölge riskli ve rezerv alanı ilan edildi. https://www.milliyet.com.tr/gundem/tuncelide-8-bolge-riskli-ve-rezerv-alani-ilan-edildi-7135903
• MTA Verileri, 1/100.000 Ölçekli Haritaların J 42, J43, K42, K43 Paftaları. https://yerbilimleri.mta.gov.tr/anasayfa.aspx
• Muşmal, H., & Semiz, E. (2017). Taşkınlar Nedeniyle Yer Değiştiren Köyler; Beyşehir Akburun Köyü Örneği. II. International Congress of Beyşehir and Its Vicinity (ICBEY-2017), 06-08 October 2017, Beyşehir 2017, 170-182.
• İRAP. (2021). İl afet risk azaltma planı. Tunceli Valiliği İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü. (https://tunceli.afad.gov.tr/kurumlar/tunceli.afad/Tunceli-IRAP-.pdf adresinden erişildi).
• OSB. (2023). Tunceli Organize Sanayi Bölgesi verileri.
• Parlıtı, U., Öncel, K., & Parlıtı, N. (2017). Doğu Anadolu Bölgesi’nde arkeolojik açıdan az bilinen bir yöre: Tunceli. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 7(2), 343-364.
• Sançar, T. (2023). Tunceli ve ilçelerinde yaşayanlar; bu videoyu mutlaka izleyin. Çünkü bilmemiz gereken çok bilgi var. (https://www.youtube.com/watch?v=OScfgQkj6Jk, 5 Ekim 2023).
• Sarıbeyoğlu, M. (1951). Aşağı Murat bölgesinin beşeri coğrafyası. Ank. Üniv. Dil. Tarih Coğrafya Fak. Doğu Anadolu Araştırma İstasyonu, Yay No. 1.
• Sertel, S. (2012). Cumhuriyet döneminde Tunceli (1940-1970) (Tez No: 323544). [Yayınlanmamış doktora tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Tez Merkezi.
• Şenol, C. (2020). Türkiye’de meydana gelen büyük depremlerin yerleşme ve demografik yapı üzerindeki etkileri (1927-2020). Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 4, 620-644. https://doi.org/10.47994/usbad.808881
• Şıkoğlu, E. (2010). Pertek (Tunceli) ilçe merkezi’nin coğrafi etüdü (Tez No: 289551). [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Tez Merkezi.
• Taş, E. (2021). 1914-1923 yılları arasında Dersim’de (Tunceli) asayiş (Tez No: 690787). [Yayınlanmamış doktora tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Tez Merkezi.
• TAY Projesi, (2024). Anbar Kalesi. (http://www.tayproject.org/TAYages.fm$Retrieve?CagNo=10408&html=ages_detail_t.html&layout=web adresinden erişildi).
• Tuğlacı, P. (1985). Osmanlı şehirleri. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Tuncel, M. (2012). Tunceli, İslam Ansiklopedisi. (https://islamansiklopedisi.org.tr/tunceli#1 adresinden erişildi). TUİKa. Nüfus ve demografi. (https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=nufus-ve-demografi-109&dil=1 adresinden erişildi).
• TUİKb. ADNKS 2007, 2013, 2023 verileri. (https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr adresinden erişildi).
• Tuncel, M., (1977), “Türkiye’de yer değiştiren şehirler hakkında bir ilk not” İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, Sayı: 20-21, s. 119-128.
• Tunçdilek, N. (1986) Türkiye’de yerleşmenin evrimi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Tümertekin, E., Özgüç, N., (2019) “Beşeri coğrafya” insan-kültür-mekân (18. Baskı). Çantay.
• Weber, M. (2000). Şehir- Modern kentin oluşumu. (M. Ceylan, Çev.). Bakış Yayınları.
• Yazıcı, H. Akpınar, E. ve Şahin, İ. F. (2011). Doğu Anadolu Bölgesi’nde hızla nüfus kaybeden tipik bir ilçe merkezi: Pülümür. Doğu Coğrafya Dergisi, 10 (13), 7-30. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunidcd/issue/2434/30920 adresinden erişildi.
• Yılmaz, E. H., Akyüz, H.S., Zabcı, C. (2014). Yedisu fayı’nın (Kuzey Anadolu Fayı) sismik risk analizi, 67. Türkiye Jeoloji Kurultayı, 14-18 Nisan 2014: 668-669 (https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/313d4ab8bbf1ac6_ek.pdf)
• Yılmazçelik, İ. (1999). XIX. Yüzyılın ikinci yarısında Dersim Sancağı. Elazığ: Çağ Ofset Matbaacılık. 4. Baskı.
• Zabcı, C., Sançar, T., Aktağ, A., Çetinkaya, F., Akçar, N. (2012). Ovacık Fayı’nın (Tunceli) Holosen? Etkinliği Hakkında Ön Bulgular. Aktif Tektonik Araştırma Grubu 16. Çalıştayı, 2012, İstanbul, Türkiye.