LUTFÎ’NİN GÜL Ü NEVRÛZ’U VE YAZMA NÜSHALARI/Lutfî’s Gul u Nevrûz and its Copies

Yıl 2018, Sayı: 60, 147 - 172, 28.06.2018

Süleyman Efendioğlu

Öz

Öz

Bu makalede Orta Asya Türk Klasik Edebiyatının kurucularından kabul edilen XIV-XV. yüzyıl büyük Çağatay şairi Mevlânâ Lutfî’nin “Gül ü Nevrûz” adlı meşhur Türkçe mesnevisi üzerinde durulacaktır. Öncelikle söz konusu eserin, şekil ve muhteva özellikleri anlatılacak, dil ve üslup yönünden değerlendirilmesi yapılacaktır. Türk Dili Tarihi açısından çok kıymetli olan bu eser üzerinde şu ana kadar yapılmış çalışmalardan bahsedilip, eserin dünyanın farklı kütüphanelerine dağılmış olan yazma nüshaları hakkında bilgi verilecektir. Ayrıca “Gül ü Nevrûz”un tarafımızdan temin edilen yeni yazmalarının da tanıtımı yapılacaktır. Böylece Türk Diline ve özelikle günümüz Orta Asya Türk Lehçelerinin tarihine ve gelişimine ışık tutan bu nadide eserin önemine dikkat çekilecektir.

Anahtar Kelimeler: Mevlânâ Lutfî, Gül ü Nevrûz, Çağatay Türkçesi, Çağatay Edebiyatı

Abstract

In this paper, we focus on a well-known Turkish masnavi named Gul u Nevrûz written by the 14-15th centrury Chagatai poets Mevlânâ Lutfî, who is known as one of the founders of Central Asian Turkish Classical Literature. Firstly, form and content properties of the writing are described, and it will be evaluated in terms of language and style. The previous studies concerning this writing will then be mentioned, and the information will be given about its copies distrubuted to the different libraries of the world. Furthermore, new versions of the Gul u Nevrûz obtained by us are introduced. Therefore, it will be drawn attention to the importance of the writing that leads to Turkish Language and espacially the history and the improvement of the today’s Turkish Dialects of Central Asia.

Keywords: Mevlânâ Lutfî, Gul u Nevrûz, Chagatai Turkish, Chagatai Literature

Anahtar Kelimeler

Mevlânâ Lutfî, Gül ü Nevrûz, Çağatay Türkçesi

Kaynakça

• Abilov, Şakir; Maksudova, Zeyneb. (1968). “Gul u Navruz Dostonining Kozon Koljazmasi”. Özbek Tili va Adabiyoti, Vol: 6, s. 39-41.
• Argunşah, Mustafa. (2014). Tarihî Türk Lehçeleri, Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Bayat, Fuzuli. (2008). Orta Türkçe Sözlük. İstanbul: Yalın Yayıncılık.
• Baydemir, Hüseyin. (2017). “Yakubcan İshakov, Gül ve Nevruz Mesnevisinin Müellifi Meselesi”. (Aktaran: Prof. Dr. Hüseyin BAYDEMİR). Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 59, Aralık, 2017, s. 233-244). Erzurum.
• Barutçu Özönder, Fatma Sema. (1996). Ali Şir Nevayi, Muhâkemetü’l-Lügateyn. Ankara: TDK Yay.
• Birnbaum, Eleazar. (1993). “Çağatay Şairi Lutfî (Hayatı ve Eserleri)”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: 26, s.189-193.
• Csirkes, Ferenc Peter. (2003). “Lutfî and the Gül ü Nevrûz”. Altaica Budapestinesa MMM II. Procedings of the 45 th Permonent International Altaistik Conferense Budapest, June 23-28, 2002. (s. 79-86). Edited by Alice Sarkozi and Attila Rakos. Budapest: Eöt Vös Lorand Univ.
• Çağbayır, Yaşar. (2007). Ötüken Türkçe Sözlük. 5 Cilt. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Çaldak, Süleyman. (2000). Sabir Parsa’nın Gül ü Nevrûz’u. Malatya.
• Çelebioglu, Amil. (1999). Türk Edebiyatında Mesnevi, XV. Yüzyıla Kadar. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Çırak, Ezgi. (2010). “Çağatay Edebiyatı ve Mevlânâ Lutfî”. Evrensel Kültür, Sayı: 223, s. 51-54.
• Dalimov, S., Dalimov, U. (1982). Lutfî, Gül ve Nevrûz. Taşkent: Okıtuvçı Neşriyat. 2. Baskı.
• Delice, İbrahim. (1995). Niğdeli Muhibbi “Gül ü Nevrûz”, (İnceleme-Metin-Dizin). 2 Cilt. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Dinçer, Leman. (1970). Lutfî, “Kitab-ı Gül ü Nevrûz” (Tenkitli Metin-Nüsha Farkları). Yayımlanmamış Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul.
• Eckmann, Janos. (1996). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar. Osman Fikri Sertkaya (Haz.). Ankara: TDK Yay.
• Eckmann, Janos. (2009). Çağatayca El Kitabı. Günay Karaağaç (Çev.). İstanbul: Kesit Yayınları. 4. Basım.
• Eraslan, Kemal. (1986). “Çağatay Şiiri”. Türk Dili Dergisi, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), Sayı: 415-416-417, s. 564-717. Ankara: TDK Yay.
• Eraslan, Kemal. (1993). “Çağatay Edebiyatı”, “Lutfî, Çağatay Şairi” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 8, 27, s. 168-176, 231-233. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Eraslan, Kemal. (1999). Mevlâna Sekkâkî Divanı. Ankara: TDK Yay.
• Eraslan, Kemal. (2015). Ali Şir Nevayi, Mecâlisü’n-Nefâyis I-II (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar). Birleştirilmiş 2. Baskı. Ankara: TDK Yay.
• Erkinov, Sadir. (1959). Lutfi, Gul’ i Navruz. Taşkent.
• Erkinov, S., Fazilov, E., Ahmedxocayev, E. (1987). Lutfî, Sensen Severim, (Gazeller, Rübailer, Kıt'alar, Tuyuğlar, Gül ve Nevrûz Destanı). Taşkent: Gafur Gulam Edebiyat ve Sanat Neşriyatı.
• Fazilov, E. (1982). “Budapestskaja Rukopis ‘Gul u Navruz’ Lutfi”. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, Vol: 36, No: 1/3, s.155-166.
• Gözütok, Avni. (2008). Haydar Tilbe, Mahzenü’l-Esrar, (Gramer-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Erzurum: Fenomen Yayınları.
• Hofmann, H. F. (1969). Turkish Literature a Bio-Bibliographical Survey. 6 Cilt. Utrecht.
• Ildırı, Nursan. (2016). Mücrim Âbid Divânı (İnceleme-Metin-Dizin). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Erzurum.
• İnce, Adnan. (1998). “Gül ü Nevrûz Mesnevileri ve Sabir’in Eserinden Seçme Beyitler”. Journal of Turkish Studies: Türklük Bilgisi Araştırmaları (TUBA), Hasibe Mazıoğlu Armağanı, Cilt: II, Volume: 22, s.103-131. Harvard University.
• İnce, Adnan. (2000). Cem Sultan, Cemşid ü Hurşid. Ankara: TDK Yay.
• İnce, Adnan. (2008). “Abdî'nin Gül ü Nevrûz Mesnevîsi”. (TÜBAR), Sayı: XXIII, Bahar, s. 51-130.
• İshakov, Yakubcan. (1972). “Gul va Navruzning Muallifi Masalasida”. Özbek Tili va Adabiyoti, Sayı: 1972/1, s. 59-67. Taşkent.
• İslamov, R., F. (2014). “O Kazanskom Spiske Poemı Gul’ va Navruz Uzbekskogo Poyeta Lutfi”. UDK, 82 (=512.133), “14” (092), s.1-3.
• Kaçalin, Mustafa Sinan. (2011). Niyazi, Nevayi’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar. Ankara: TDK Yay.
• Karaağaç, Günay. (1997). Lutfî Divanı (Giriş-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Ankara: TDK Yay.
• Köktekin, Kâzım. (2000). Seyyid Ahmed Mirza, Taaşşuknâme, (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Köktekin, Kâzım. (2007). Yusuf Emirî Divanı, (Giriş-İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük-Tıpkıbasım). Erzurum: Fenomen Yayınları.