ÖZBEK TÜRKÇESİNDE YER ALAN “NAFAQAT” YAPISININ TÜRKİYE TÜRKÇESİNE AKTARIMI/Transfer of The Structure “Nafaqat” in The Uzbek Turkish to Turkish

Yıl 2018, Sayı: 61, 337 - 347, 25.12.2018

Nursan Ildırı

Öz

Türk Lehçelerinden Güney-Doğu grubunun bir üyesi olarak bilinen Özbek Türkçesinde sıklıkla kullanılan “nafaqat” edatı Özbekçe sözlüklerde Türkçe karşılık olarak “yalnızca, sadece” gibi bir anlamı karşılamaktadır. Ancak söz konusu yapının geçtiği cümleler incelendiğinde bu yapının karşıt-lama işlevinde kullanıldığı, olumsuzluk edatı “değil” ifadesinin ve ikinci cümlede “aynı zamanda” gibi cümle başı edatının da anlam bütünlüğünü sağ-lamak açısından kullanılması gerektiği ortaya çıkmaktadır. Özbek Türkçesi gramerlerinde oluşturduğu unsurlar açısında “yuklama (son çekim edatı)” olarak ifade edilen bu yapı, Türkiye’de yapılan Özbek Türkçesi gramerlerinde yer almamaktadır. Oysa taşıdığı anlam itibariyle dil bilgisel bir görev üstlendiği açıktır. Bu makalede “nafaqat” edatının yapısını oluşturan unsurların ait oldukları dilde kullanımları, tarihî ve çağdaş Türk lehçelerinde geçen şe-killeri, ulaşılan örneklerden yola çıkılarak bu yapının geçtiği ifadelerin aktarımları verilmiş ve söz konusu yapının karşıtlama işleviyle kullanılan birleşik bir edat olduğu dikkatlere sunulmuştur.

“Nafaqat”, which is frequently used in the Uzbek Turkish language known as a member of the South-East group of Turkish dialects, means "only, just" in Turkish in various Uzbek dictionaries. However, when examining the sentences of this construction, it turns out that this structure is used in the function of the opposition, the expression "not" and in the second sentence, headings such as the "even, at the same time" must also be used in or-der to ensure the integrity of the meaning. This structure expressed in Uzbek Turkish grammar as "yuklama" is included in the Uzbek Turkish grammar in Turkey. However, it is obvious that it undertakes a grammatical task in the meaning it has. In this article, the use of "nafaqat" prepositions on the basis of their constituent elements, their uses in historical and contemporary Tur-kish dialects, from the examples reached, the transfers of the expressions pas-sed by this structure are given and that this structure is a unified preposition which is used with the function of opposition is presented to the attention.

Anahtar Kelimeler

Özbek Türkçesi, Nafaqat Yapısı, Edat

Kaynakça

• Abdullayeva, Oqila Xolmo‘minovna. (2014). Yordamchi So‘zlarning Substansial-Pragmatik Xususiyati. Toshkent: Mirzo Ulug‘bek Nomidagi O‘zbekiston Milliy Universiteti. Akdağ, Hasan. (1981). Arap Dilinde Edatlar. Konya: Tekin Kitabevi. Atay, Ayten. (2014). Çağatay Türkçesinde Edatlar. Konya: Çizgi Kitabevi. Boboyorov, M. (2014). “Historical Developments of Museums in Uzbekistan (Öz-bekistan’da Müzelerin Tarihsel Gelişimi)”, Motif Akademi Halkbilimi Dergi-si, S. 2 (Temmuz–Aralık), s. 341-348. Bo’ronov, To’rabek. (2014). Dunyoning Ishlari Turli va Qiziq (To’rtliklar), Ur-ganch: Xorazm Nashriyoti. Değirmençay, Veyis. (2017). Farsça Edatlar ve Bağlaçlar Sözlüğü. İstanbul: Kur-tuba Kitab. Deny, Jean. (2012). Türk Dil Bilgisi. Ali Ulvi Elöve (Çev.), Ahmet Tezer (Haz.). İstanbul: Kabalcı. Doğan, Levent. (2016). Yeni Uygur Türkçesi Grameri. İstanbul: Paradigma Aka-demi. Efendioğlu, Süleyman. (2006). Cümle Menşeli Edatlar. Atatürk Üniversitesi Türki-yat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı:31, s. 193-207. Efendioğlu, Süleyman. (2007). Edatların Sınıflandırılması. Erciyes Dergisi, Yıl: 30, Sayı: 353, s. 27-29. Әhmәdzәdә, Ә. (vd.). (2010). Azәrbaycan Dili. Bakı: Abituriyent. Jalilov, S. (2012). O‘zbek Tilining Tarixiy Grammatikasi Fani Bo‘yicha O‘quv Me-todtik Majmua. Nukus: O‘zbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi Ajiniyoz Nomidagi Nukus Davlat Pedagogika Instituti, Filologiya Fakulteti. Mahkamov, Ne’mat, Ermatov, Ihtiyar. (2013). Tilshunoslik Terminlarining Izohli Lug’ati. Toshkent: Fan Nashriyoti.