HALAÇÇA SÖZLÜKLER VE HALAÇÇANIN SÖZ VARLIĞI ÜZERİNE

Yıl 2019, Sayı: 63, 1 - 19, 27.12.2019

Uğur Uzunkaya

Öz

Türk dili araştırmaları için önemli bir
dil bilim sahası olarak kabul edilen İran, İran Azericesi, İran Türkmencesi,
Horasanca, Kaşkayca ve Halaçça gibi modern Türk dillerini sınırları içinde
barındırır. Orta İran’da varlığını sürdüren Halaçça, eskicil ses bilgisi, şekil
bilgisi ve söz varlığı malzemesi sunması sebebiyle Türk dilinin tasnifi
çalışmalarında müstakil bir grup olarak değerlendirilmektedir. Halaççanın keşfi
sonrasında yapılan sistemli çalışmalarla bu dil tanımlanmış ve belgelenmiştir.
Bu noktada hem Batıda hem de İran coğrafyasında Halaçça ve Halaçlar hakkında
bilimsel ve popüler olarak değerlendirilebilecek muhtelif çalışmalar kaleme
alınmıştır. Bu çalışmanın amacını Halaçça sözlükler ve Halaççanın söz varlığına
dair kısa bir değerlendirme oluşturmaktadır. Halaççanın sözlükleri kısmı hem
sözlük türünden çalışmaları hem de Halaçça sözcük listesi barındıran çalışmalar
hakkındaki bir değerlendirmeyi içerir. Çalışmanın ikinci başlığını oluşturan
söz varlığı kısmında ise Halaççanın Eski Türkçe, Oğuzca, Farsça ve Moğolca ile
ilişkisine örnek teşkil edecek malzemelere kısaca değinilecektir. 

Anahtar Kelimeler

Halaçça, sözlük, sözlükçe

Kaynakça

• Austerlitz, Robert. (1974). “Khalaj Materials’ın Değerlendirme Yazısı”. American Anthropologist, New Series, Sayı: 76/2, s. 461.
• Berta, Árpád. (1982). “Wörterbuch des Chaladsch’ın Değerlendirme Yazısı”. Nyelvtudományi Közlemények, Sayı: 84/2, s. 438-441.
• Berta, Árpád. (1996). “Folklore-Texte der Chaladsch’ın Değerlendirme Yazısı”. Oriens, Sayı: 35, s. 308-310.
• Cemrasi, Ali Asger. (2009). Ḳarşu Baluḳḳa Selam. Tahran.
• Clauson, Sir Gerard. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford.
• Dankoff, Robert. (1973). “Khalaj Materials’ın Değerlendirme Yazısı”. Journal of the American Society, Sayı: 93/4, s. 571-572.
• Dankoff, Robert; Manaster-Ramer, Alexis. (1982). “Wörterbuch des Chaladsch’ın Değerlendirme Yazısı”. Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes, Sayı: 74, s. 270-280.
• Doerfer, Gerhard. (1968). “Das Chaladsch – eine archaische Türksprache in Zentralpersien”. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Sayı: 118, s. 79-112. [Türkçeye tercümesi: Tezcan, Semih. (1970) “Halaçça Orta İran’da Arkaik Bir Türk Dili”. Türk Tarih Kurumu-Belleten, Sayı: 34, 133, s. 17-58].
• Doerfer, Gerhard. (1969a). “Das Chaladsch – eine neuentdeckte archaische Türksprache”. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Supplement, I, s. 719-725.
• Doerfer, Gerhard. (1969b). “İran’daki Türk Dilleri”. Türk Dilleri Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1969, s. 1-11. [Almancası: Doerfer, Gerhard. (1969). “Die Türksprachen Irans”. Türk Dilleri Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1969, s. 13-23].
• Doerfer, Gerhard; Hesche, Wolfram; Scheinhardt, Hartwig; Tezcan, Semih. (1971). Khalaj Materials. Bloomington. (Uralic and Altaic Series 115)Doerfer, Gerhard. (1975). “Altertümliche Wörter im Chaladsch”. Bilimsel Bildiriler 1972, I. Türk Dili Bilimsel Kurultayına Sunulan Bildiriler (27-29 Eylül 1972, Ankara), Ankara, s. 255-260.Doerfer, Gerhard. (1977). “Zur Stellung des Chaladsch im Kreise der Türksprachen”. Rocznik Oryentalistyczny, Sayı: 39, s. 15-31.
• Doerfer, Gerhard. (1980). “Oghusische Lehnwörter im Chaladsch”. Harvard Ukrainian Studies, Sayı: 3/4, s. 189-204.
• Doerfer, Gerhard; Tezcan, Semih. (1980). Wörterbuch des Chaladsch (Dialekt von Charrab). Budapest. (Bibliotheca Orientalis Hungarica 26)
• Doerfer, Gerhard. (1981). “Materialien zu türk. h- (I)”. Ural-Altaische Jahrbücher, Neue Folge, 1, s. 93-141.
• Doerfer, Gerhard. (1987a). “Maḥmūd al-Kāşγarī, Arγu, Chaladsch”. Ural-Altaische Jahrbücher, Neue Folge, 7, s. 105-114.
• Doerfer, Gerhard. (1987b). Lexik und Sprachgeographie des Chaladsch. Textband (VIII+320), Kartenband (321-535). Wiesbaden.
• Doerfer, Gerhard. (1988). Grammatik des Chaladsch. Wiesbaden. (Turcologica 4)
• Doerfer, Gerhard; Hesche, Wolfram. (1989). Südoghusische Materialien aus Afghanistan und Iran. Wiesbaden.
• Doerfer, Gerhard. (1990). “Tati Lehnwörter im Chaladsch”. Iranica Varia: Papers in honour of Professor Ehsan Yarshater, Leiden, s. 62-67. (Acta Iranica 30)
• Doerfer, Gerhard. (1991). “Göttinger turkologische Forschungen in Iran”. I. Baldauf, K. Kreiser, S. Tezcan (Hrsg.) Türkische Sprachen und Literaturen, Materialien der ersten deutschen Turkologen-Konferenz, Bamberg, 3.-6. Juli 1987. (s. 103-111). Wiesbaden. (Veröffentlichungen der Societas Uralo-Altaica 29)
• Doerfer, Gerhard. (1992). “Acht chaladsch Sprichwörter”. Prof. Dr. Muharrem Ergin’e Armağan Türk Kültürü Araştırmaları, Sayı: 18, s. 63-69. [Türkçeye tercümesi: Tulu, Sultan. (2012). “Sekiz Halaçça Atasözü”. Tehlikedeki Diller Dergisi, Kış, s. 25-32.]
• Doerfer, Gerhard. (1993). “Chaladschica extragottingensia”. Central Asiatic Journal, Sayı: 37: 33-81.
• Doerfer, Gerhard; Tezcan, Semih. (1994). Folklore-Texte der Chaladsch. Wiesbaden. (Turcologica 19)
• Emmerick, R. E. (1982). “Wörterbuch des Chaladsch’ın Değerlendirme Yazısı”. Bibliotheca Orientalis, Sayı: 34/3-4, s. 481-483.
• Gandjeї, T[ourkhan]. (1984). “Wörterbuch des Chaladsch’ın Değerlendirme Yazısı”. Bulletin of the School of Oriental Studies, Sayı: 47/2, s. 359.
• Hazai, Georg. (1982). “Wörterbuch des Chaladsch’ın Değerlendirme Yazısı”. Asian and African Studies, Sayı: 18, s. 256-257.
• Heyʾet, Cevad. (1988). “Torkī-yi Ḫalac”. Varlıḳ, Sayı: 70/4, s. 12-24.
• H[řebíček], L[uděk]. (1982). “Wörterbuch des Chaladsch’ın Değerlendirme Yazısı”. Archív Orientální, Sayı: 50, s. 274-275.
• Johanson, Lars. (1990). “Lexik und Sprachgeographie des Chaladsch’ın Değerlendirme Yazısı”. Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes, Sayı: 80, s. 279-281.
• Laut, Jens Peter. (1996). “Folklore-Texte der Chaladsch’ın Değerlendirme Yazısı”. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Sayı: 146, s. 739-740.Lessing, Ferdinand D. [ed.] (1960). Mongolian-English Dictionary. Bloomington.
• Minorsky, V[ladimir]. (1940). “The Turkish Dialect of the Khalaj”. Bulletin of the School of Oriental Studies, Sayı: 10/2, s. 417-437. [Türkçeye tercümesi: Güley, Ferda. (1950). “Ḫalac Türk Diyalekti”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Sayı: 4, s. 82-106.]
• Moġäddäm, M[uḥammad]. (1940 / 1318). Gūyeşhā-yı Vafs o Āştiyān o Tafreş. Tahran. (Īrān-Kūdā 11)
• Orucov, Əliheydǝr [ed.]. (2006). Azǝrbaycan Dilinin İzahlı Lüğǝti I-IV. Bakı.
• Ölmez, Mehmet. (1995). “Halaçlar ve Halaçça”. Çağdaş Türk Dili, Sayı: 84, Şubat, s. 15-22.
• Scharlipp, Wolfgang-Ekkehard. (1990). “Lexik und Sprachgeographie des Chaladsch’ın Değerlendirilmesi”. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Sayı: 140/1, s. 170-172.
• Stachowski, Marek. (1996). “Folklore-Texte der Chaladsch’ın Değerlendirme Yazısı”. Central Asiatic Journal, Sayı: 40/2, s. 308-310.
• Steingass, Francis Joseph. (1892). A Comprehensive Persian-English Dictionary. London.
• Svanberg, Ingvar. (1983). “Wörterbuch des Chaladsch’ın Değerlendirme Yazısı”. Nordnytt-Nordisk Tidsskrift for Folkelius Forskning, Sayı: 18, s. 100.
• Şçerbak, Aleksandr Mihayloviç. (1973). “Khalaj Materials’ın Değerlendirme Yazısı”. Sovetskaya Tyurkologiya, Sayı: 2, s. 111-115.
• Şçerbak, Aleksandr Mihayloviç. (1982). “Wörterbuch des Chaladsch’ın Değerlendirme Yazısı”. Sovetskaya Tyurkologiya, Sayı: 2, s. 98-101.
• Tekin, Talat; Ölmez, Mehmet; Ölmez, Zuhal; Ceylan, Emine; Eker, Süer. (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük. İstanbul. (Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 18)
• Tezcan, Semih. (1972). “Halaçça”. Saadet Çağatay (Haz.) Türk Lehçeleri Örnekleri II, Yaşayan Ağız ve Lehçeler. (s. 255-260). Ankara.
• Tezcan, Semih. (1974). “Zum Stand der Chaladsch-Forschung”. G. Hazai, P. Zieme (Hrsg.). Sprache, Geschichte und Kultur der altaischen Völker. (s. 613-619). Berlin. (Schriften zur Geschichte und Kultur des Alten Orients 5)
• Tezcan, Semih. (1999). “Halaççanın Önemi ve Halaçça Araştırmalarının Sürdürülmesinin Gerekliliği”. S. Fujishiro, M. Shōgaito (Ed.). Issues in Turkic Languages: Description and Language Contact. (s. 203-212). Kyōto.
• Vāşḳānī Farāhānī, ʿAbdullah. (2012). Mebānī-yi Destūr-i Zebān-i Halaçī, Halaç Tili Bilgisi Ḳuraḳı. Tahran.