HİKMET KIVILCIMLI’NIN SOSYOLOJİ ANLAYIŞI: DİYALEKTİK VEYA MADDECİ SOSYOLOJİ

Yıl 2019, Sayı: 63, 349 - 376, 27.12.2019

Özkan Aydar

Öz

Sosyolojinin
ortaya çıkış sürecini kapitalizmin gelişimiyle ilişkilendiren Hikmet Kıvılcımlı
bu süreci sınıflar arası çelişkilerin arttığı bir dönem olarak da ele alır. Kıvılcımlı’ya
göre sosyoloji tam da böyle bir dönemde devreye girerek hem sınıfsal
çelişkileri örtbas edecek hem de üst sınıfların çıkarlarına hizmet edecek
burjuva sınıfının yeni bilimi biçiminde ortaya çıkacaktır. Kıvılcımlı'nın
sosyolojiye itirazı egemen sınıfların kontrolünde burjuva çıkarlarına hizmet
eden bir bilim olarak işlev görmesi noktasında ortaya çıkar. Bu açıdan
Kıvılcımlı’nın itirazı sosyoloji biliminin kendisine değil; kullanım amacına,
yapılış biçiminedir. Çalışma Kıvılcımlı’nın sosyoloji anlayışının özünü
oluşturan, toplumsal sorunlara özellikle de sınıf çelişkilerine objektif olarak
bakabilmeyi mümkün kılan ve tarihsel maddeciliği referans alan diyalektik veya
maddeci sosyolojiye odaklanacaktır. Kıvılcımlı’nın sosyoloji anlayışının tespit
edilmesine yönelik bu çalışma, Kıvılcımlı’ya ait mevcut eserlerin yanısıra
Uluslararası Sosyal Tarih Enstitüsü arşivinde bulunan sosyoloji notları
referans alınarak tamamlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hikmet Kıvılcımlı, Diyalektik Sosyoloji, Maddeci Sosyoloji, Tarihsel Materyalizm

Sociological Approach Of Hikmet Kıvılcımlı: Dialectical or Materialistic Sociology

Öz

Hikmet Kıvılcımlı, who
associates the emergence of sociology with the development of capitalism,
considers this process as a period of increasing contradictions between
classes. According to Kıvılcımlı, sociology would emerge as a new science of
the bourgeois class, which would cover class contradictions and serve the
interests of the upper classes. Kıvılcımlı's objection to sociology stems from the
point of its function as a science serving the interests of the bourgeois under
the control of the ruling classes. In this respect, Kıvılcımlı's objection is
not to sociology; but rather to its use and practice. This study focuses on
dialectical or materialist sociology, which takes historical materialism as
reference and is the essence of Kıvılcımlı's understanding of sociology that
enables to objectively look at social problems, especially class
contradictions. This study aims at determining Kıvılcımlı's understanding of
sociology and has been completed  referring to Kıvılcımlı's current studies as
well as the sociology notes found in the archives of the International
Institute of Social History.

Anahtar Kelimeler

Hikmet Kıvılcımlı, Dialectical Sociology, Materialistic Sociology, Historical Materialism

Kaynakça

• Aron, Raymond. (2000). Sosyolojik Düşüncenin Evreleri (4. bs.). Korkmaz Alemdar (Çev.). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aytaç, Ahmet Murat. (2008). “ Gabriel Tarde’ın Ekonomik Psikolojisi: Yenilik ve Boş Zaman Kavramları Çerçevesinde Değer Sorunu”. Tesmeralsekdiz, (3), s. 67-89.
• Boguslavsky, B.M., Karpuşin, V.A.,Rakitov, A.I., Çertikin, V.Y., Ezrin, G.I. (1977). Diyalektik ve Tarihsel Materyalizmin Alfabesi, Şiar Yalçın (Çev.). Ankara: Bilim ve Sosyalizm Yayınları.
• Durkheim, Emile. (2010). Ahlak Eğitimi. Oğuz Adanır (Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• -------------. (1994). Sosyolojik Metodun Kuralları (2. bs.). Enver Aytekin (Çev.). İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Engels, Friedrich. (2011). Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu (5. bs.). Sevim Belli (Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
• Freund, Julien. (2006). “Max Weber Zamanında Alman Sosyolojisi”, Tom Bottomore, Robert Nisbet (Haz.). Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi Cilt I. (s. 225-275), İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Giddens, Anthony. (1998). Sosyoloji Eleştirel Bir Yaklaşım (5. bs.), M. Ruhi Esengün, İsmail Öğretir (Çev.). İstanbul: Birey Yayıncılık.
• Habermas, Jürgen. (2001). İletişimsel Eylem Kuramı, Cilt I: Eylem Rasyonelliği ve Toplumsal Rasyonelleşme, Cilt II: İşlevselci Aklın Eleştirisi Üzerine, Mustafa Tüzel (Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Kaçmazoğlu, H. Bayram. (2010). Türk Sosyoloji Tarihi I Ön Koşullar. İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Kayalı, Kurtuluş. (2013). “Karşılıklı İlişkileri Bağlamında Hikmet Kıvılcımlı Ya da Türkiye’nin Tipik Sosyal Bilimcilerinin Hikmet Kıvılcımlı’nın Metinlerini Algılama Zaafları Üzerine Bazı Düşünceler”, Demir Küçükaydın (Haz.). Dr. Hikmet Kıvılcımlı Sempozyumu Bildiriler (s. 145-155). İstanbul: Köksüz Yayıncılık.
• Kıvılcımlı, Hikmet. (1965). Tarih Devrim Sosyalizm. İstanbul: Tarihsel Maddecilik Yayınları.
• -------------. (2008). Edebiyatı Cedide’nin Otopsisi. İstanbul: Sosyal İnsan Yayınları.
• -------------. (2011). Diyalektik Materyalizm Nedir? Ne Değildir?. İstanbul: Sosyal İnsan Yayınları.
• -------------. (2013). Genel Düşünceler (2. bs.), İstanbul: Sosyal İnsan Yayınları.
• Lenin, V. I. (1993). Materyalizm ve Ampiryokritisizm (3. bs.). Sevim Belli (Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
• Marx, Karl. (1976). Louis Bonaparte’ın 18 Brumaire’i, Sevim Belli (Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
• -------------, (2011). Kapital Cilt I, (10. bs.), Alaattin Bilgi (Çev.). İstanbul: Sol Yayınları.
• Marx, Karl,;Engels, Friedrich. (1997). Komünist Manifesto (8. bs.). Gaybiköylü (Çev.). Ankara: Bilim ve Sosyalizm Yayınları.
• -------------. (2010). Alman İdeolojisi (Feuerbach) (7. bs.). Sevim Belli (Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
• -------------. (2011). Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı, (7. bs.). Sevim Belli (Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
• Özcan, Ufuk. (2013). “Tarihsel Dayanakları Olan, Özgün Bir Sosyalizm Perspektifinin İnşası Sorunu ve Kıvılcımlı’nın Temsil Ettiği Eşiğin Türk Sosyolojisi Açısından Değerlendirilmesi Gerekliliği”, Demir Küçükaydın (Haz.). Dr. Hikmet Kıvılcımlı Sempozyumu Bildiriler (s. 239-251). Köksüz Yayıncılık: İstanbul.
• Swingewood, Alan. (1998). Sosyolojik Düşüncenin Kısa Tarihi, Osman Akınhay (Çev.), Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Arşiv BelgeleriInternational Institute of Social History:Hikmet Kıvılcımlı Papers, Folder No: 65Hikmet Kıvılcımlı Papers, Folder No: 66 Hikmet Kıvılcımlı Papers, Folder No: 166