GAZNELİ MAHMUD HİKÂYELERİNE BİR BAKIŞ VE GAZNELİ MAHMUD'UN MENKIBEVİ KİŞİLİĞİNE İLİŞKİN BAZI TESPİTLER

Yıl 2019, Sayı: 63, 377 - 402, 27.12.2019

Halime Çavuşoğlu

Öz

Ömrünü
savaş meydanlarında geçiren Gazneli Mahmud, akıllı, cesur bir asker; döneminin
âlim ve şairlerinin hamisi çok yönlü bir yöneticidir. Aynı zamanda kaynaklarda
itikadi olarak sünni bir müslüman olduğu, küçük yaşlarında Kuran'ı ezberlediği,
döneminin mutasavvıf ve alimleriyle yakın ilişkiler içerisinde olduğu
belirtilen sultan, seferlerini de cihat duygusuyla gerçekleştirmiş ve kendisine
İslam uğruna yapmış olduğu çalışmalarından dolayı halife tarafından
yeminüddevle ve emînülmille ünvanı yanında pek çok ünvan verilmiştir. Yaptıklarıyla
tarihte iz bırakmış olan Gazneli Mahmud, zaman içerisinde menkıbevi bir
kişiliğe bürünmüş ve yaşadığı dönemden itibaren hikâyelere konu olmuştur. Bu
çalışmada öncelikle kaynaklardan hareketle Gazneli Mahmud'un hayatı ve tarihi
kişiliği hakkında bilgi verilecek akabinde kaynaklarda tespit edilebilen
Gazneli Mahmud hikâyeleri kısaca tanıtılarak hikâyelerde vurgulanan karakter
özelliklerine dair bazı hususlara dikkat çekilecektir.

Anahtar Kelimeler

Gazneli Mahmud, hikâye, menkıbe, karakter özellikleri

Kaynakça

• Akdoğan, Yaşar. (E-kitap). Ahmedî İskender-nâme. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr. (E. T. 15.10.2019)Akdoğan, Yaşar. (E-Kitap). Ahmedî Dîvân. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr. (E. T. 30.10.2019)Akkuş, Mustafa. (2019). "Gazneli Mahmud'un Mutasavvıflarla İlişkisi". SUTAD, S. 45, s.353-369.Albayrak Sak, Vesile. (2009). Kadıoğlu Şeyh Mehmed ve İnşirâhu's-Sadr Mesnevisi (İnceleme Metin), (Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.Alptekin Sarıoğlu, Leyla. (2013). Cemâl-i Halvetî'nin Tasavvufî Mesnevileri (Metin-İnceleme). (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Armutlu, Sadık. (2002). Gazneliler ve Selçuklular Döneminde Edebî Gelenek, Türkler Ansiklopedisi C. 5, s. 872-880. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.Avcı, İsmail. (2014). Türk Edebiyatında İskender-nâmeler ve Ahmed-i Rıdvân'ın İskender-nâme'si, Ankara: Gece Kitaplığı.Bayram, Yavuz. (E-Kitap). Adlî Dîvânı (Dîvân-ı Sultan Bâyezîd-i Sânî). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr. (E. T. 30.10.2019)Buluç, Sadettin. (1968). "Şeyyad Hamza'nın Bilinmeyen Bir Mesnevisi". Türkiyat Mecmuası, XV, s. 247-264.Bülbül, Tuncay. (2017). Celâl-zâde Sâlih Çelebi Cevâmi'ü'l-Hikâyât ve Levâmi'ü'r-Rivâyât (İnceleme-Metin). C I, II, III, IV, Kayseri: Tezmer.Cemâlî, (1998). Miftâhü'l-Ferec, (Haz. İ. Çetin Derdiyok), Türkoloji Araştırmaları, Adana.Çavuşoğlu, Halime. (2018). Gülşen-i Zürefâ Şeyhzâde Mehmed Vardarî. İstanbul: Kriter Yayınevi.Çelebioğlu, Amil. (1972). Mesnevî-i Şerîf Aslı ve Sadeleştirilmişiyle Manzum Nahîfî Tercümesi. C. 3, İstanbul: Sönmez Neşriyat.Ferîdüddîn Attâr. (2014). Mantık Al-Tayr. Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi, (Çev. Abdülbâki Gölpınarlı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.Ferîdüddîn Attar. (2013). Esrârnâme. (Çev. Mehmet Kanar). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.Ferideddin-i Attar. (1993). İlâhiname. (Çev. Abdülbaki Gölpınarlı). İstanbul: MEB Yayınları.Ferîdüdîn Attar. (1984). Tezkiretü'l-evliya, Haz. Süleyman Uludağ, İlim Kültür Yayınları, Bursa.Gölpınarlı, Abdülbâki. (2014). Fîhi Mâ-Fîh, İnkılâp Yayınevi, İstanbul.Hamid Vehbi. (1301/1884). Meşâhir-i İslâm. İstanbul: Mihran Matbaası.İspir, Meheddin. (2015). Münîrî'nin Gülşen-i Ebrar ve Maden-i Esrâr Mesnevisi. Ankara: Gece Kitaplığı.Karaismailoğlu, Adnan. (2001). "Osmanlı Dönemi Türk Şiirinin İran Edebiyatı ile Münasebeti Üzerine Düşünceler" Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. S. 17, Erzurum.Karamanlıoğlu, Fehmi. (1989). Gülistan Tercümesi (Kitâb Gülistan bi't-Türkî). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Kartal, Ahmet. (2011). Şiraz'dan İstanbul'a Türk Fars Coğrafyası Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Kurtuba Kitap.Kavruk, H; Çaldak S; Yoldaş K. (2004). El-Ferec Ba'de'ş-Şidde (Karşılaştırmalı Metin). C. II, Malatya: Özserhat Yayıncılık. Kaya, Bayram Ali (E-Kitap). Azmizâde Hâletî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr. (E. T. 15.10.2019).Köprülü, M. Fuad. (2004). Edebiyat Araştırmaları 2. Ankara: Akçağ Yayınları.Merçil, Erdoğan. (1987). Gazneli Mahmûd. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.Merçil, Erdoğan. (2003). "Mahmûd-ı Gaznevî" TDV İslam Ansiklopedisi. C. 27, s. 362-365, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.Nizamü'l-mülk. (2009). Siyasetname. (Çev. Mehmet Taha Ayar). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.Onay, Ahmet Talat, (2013). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. (Haz. Cemal Kurnaz). Ankara: Berikan Yayıncılık.Okçu, Naci. (2011). Şeyh Gâlib Dîvânı (Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri, Şiirlerinin Umûmî Tahlîli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.Özalp, N. Ahmet. (2014). Kırk Vezir Hikâyeleri (Tarih-i Kırk Vezir). İstanbul: Kapı Yayınları.Özkan Bahar, Bahanur. (2017) "Esrarnâme-i Âşıkân'daki Bazı Hikâyeler". Teke Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S. 6/2, s. 878-893.Sadi. (1993). Şark İslam Klasikleri Bostan. (Çev. Hikmet İlaydın). İstanbul: MEB Yayınları. Sadi. (1997). Şark İslam Klasikleri Gülistan. (Çev. Hikmet İlaydın). İstanbul: MEB Yayınları.Şimşek, Tacettin. (1993). Fedâyî Dede Mantık-ı Esrar. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.Tören, Hatice. (2001). Alî Şîr Nevâyî Sedd-i İskenderî (İnceleme-Metin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Üst, Sibel. (E-Kitap). Edirneli Nazmî Dîvânı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr. (E. T. 15. 10. 2019)Yağcı, Şerife. (2001). Süheylî'nin Acâ'ibü'l-Meâsir ve Garâibü'n-Nevâdir'i (Metin ve Küçük Hikâye Üzerine Teorik Bir İnceleme), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.Yavuz, Kemal. (E-Kitap). Gülşehri'nin Matıku't-Tayr'ı (Gülşen-nâme). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr. (E. T. 10.10.2019)Yelten, Muhammed. (E-kitap). Sohbetü'l-Ebkâr. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr. (E. T. 12.10.2019)