UBEYDULLA ASADULLA HOCAYEV VE SEDA-İ TÜRKİSTAN GAZETESİ

Yıl 2019, Sayı: 63, 481 - 492, 27.12.2019

Erhan Giray

Öz

Türkistan’da
basın hayatı 1905 yılına kadar Çarlık Rusya’nın baskıcı politikası nedeniyle
durma noktasına gelmişti. 1905’te ise Çarlık Rusya’nın herkes için verdiği söz,
basın ve toplantı hürriyeti, Türkistan aydınlarını harekete geçirdi. Kısa
zamanda pek çok gazete ve dergi yayın hayatına başladı. Bu sırada Rusya’nın
Saratov şehrinde aldığı hukuk eğitiminden sonra Taşkent’e dönen ve bütün ömrünü
Türkistan’ın bağımsızlığına adayan Ubaydulla Asadulla Xo’jayev (1882-1938),  ceditçilere katılarak Sado-i Turkiston
gazetesini çıkarmaya başladı. Xo’jayev’in gazetenin sorumlusu ve başmuharriri
olarak 1914 yılı nisan ayından itibaren yayımladığı Sado-i Turkiston gazetesi,
bir yıl çıktıktan sonra maddi yetersizlikten dolayı kapandı. Ceditçi bir yapıda
olan Sado-i Turkistan gazetesi, çarlık rejimi altında ezilen Özbek halkını her
açıdan güçlendirmek, çağdaş medeniyetler seviyesine ulaştırmayı ve bağımsızlık
mücadelesinde halkı bilinçlendirmeyi amaçladı.

Bu çalışmada Ubaydulla Asadulla Xo’jayev’in hayatı ve faaliyetleri
hakkında bilgiler verilecektir. Daha sonra Sado-i Turkistan gazetesinin yayınlanma
süreci, amacı ve içeriği ana hatlarıyla açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ubaydulla Asadulla Xo’jayev, Türkistan Matbuatı, ceditçilik, sado-i turkiston gazetesi

Kaynakça

• Abduazizova, Nazira (2008), Milliy Jurnalistika Tarixi, C.1, Taşkent: Sharq Nashriyot-Matbaa Asktsiyadorlik Kompaniyasi Bosh Tahririyati.
• Ahmad, Sirojiddin (2008). “Ubaydulla Xo’jayev”, Jahon Adabiyoti, No: 8 (135), Ağustos, s. 123-124.
• Ahmad, Sirojiddin (2015). “Ubaydulla Xo’jayev Publitsistikasi”, Hasanov, Baxtiyor (Ed.), Milliy Matbuotimizning İkki Durdonasi, s. 29-39. Taşkent: O’zbekiston Respublika Fanlar Akademiyasi Nashriyoti.
• Devlet, Nadir (1999). Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihi (1905-1917), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• G’afur, İbrohim (1994), “Milliy Xayollar va Sado-i Turkiston”, O’zbekiston Adabiyoti va San’ati, 11 Mart, No. 4-5, s. 1-3.
• Hayit, Baymirza (2004). Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Irzayev, Bahrom (2015). “Sadoi Turkiston Gazetasida Ta’lim Va Tarbiya Masalalarining Yorıtılıshı”, Hasanov, Baxtiyor (Ed.), Milliy Matbuotimizning İkki Durdonasi, s. 62-71, Taşkent: O’zbekiston Respublika Fanlar Akademiyasi Nashriyoti.
• Irzayev, Bahrom; Atabayeva, Puiza (2015). “Sadoi Turkiston va Sadoi Farg’ona Gazetalarida Siyosiy Axborotning Yoritilishi”, Hasanov, Baxtiyor (Ed.), Milliy Matbuotimizning İkki Durdonasi, s.80-84, Taşkent: O’zbekiston Respublika Fanlar Akademiyasi Nashriyoti.
• Karakaş, Şuayip (2009). “Şükrullah Yusufoğlu ve Eserleri Hakkında”, Karakaş, Şuayip, Kefensiz Gömülenler, s. 3-28, Ankara: Berikan Yayınevi.
• Karimov, Naim (2015). “Milliy Matbuotimizning İkki Mashur Siymosi”, Hasanov, Baxtiyor (Ed.). Milliy Matbuotimizning İkki Durdonasi, s. 6-23, Taşkent: O’zbekiston Respublika Fanlar Akademiyasi Nashriyoti.
• Mustafoyeva, Nodira (2000), “Ayol Yuksaltirur Bashariyatni”, Tafakkur, No.1, s.119-120.
• Qozoqov, Tohirjon; Vohidova, Komila (2015). "Sadoi Turkiston va Sadoi Farg’ona Gazetalarida İqtisodiy Masalalarning Yoritilishi, Hasanov, Baxtiyor (Ed.), Milliy Matbuotimizning İkki Durdonasi, s. 85-88, Taşkent: O’zbekiston Respublika Fanlar Akademiyasi Nashriyoti.
• Shodmonova, Sanobar (2015). “Sadoi Turkiston va Sadoi Farg’ona Gazetalari Sahifalarida Xotin-Qızlar Masalasining Yorıtılishi”, Hasanov, Baxtiyor (Ed.), Milliy Matbuotimizning İkki Durdonasi, s. 39-45, Taşkent: O’zbekiston Respublika Fanlar Akademiyasi Nashriyoti.
• Smanbekova, Ludmila (2002). Tolstoy’un Ahlak Anlayışı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• To`lqinboyevich, Jo’rayev Alisher (2011), Turkiston Matbuoti Tarixi (XIX Asrning Oxiri XX Asrning Birinchi Choragi), Yüksek Lisans Tezi, Namangan Davlat Universiteti, Namangan: Oliy va O`rta Maxsus Ta`lim Vazirligi, Namangan.
• Yusupov, Shukrulla (2007). Tirik Ruhlar, Tashkent: Sharq Nashriyot.
• Yusupov. Shukrulla (2007). Kafansiz Ko’milganlar, Tashkent: Shark Nashriyot.
• Yusufoğlu, Şükrullah (1993). Kefensiz Gömülenler (Çev. D. Ahsen Batur), İstanbul: Art Yayınları.
• Yusufoğlu, Şükrullah (2009). Kefensiz Gömülenler (İnceleme – Çev. Şuayip Karakaş), Ankara: Berikan Yayınevi.