KAZAN BEY’İN OĞLU URUZ’UN TUTSAK OLDUĞU HİKÂYEDE MİTİN İŞLEVİ

Yıl 2020, Sayı: 64, 185 - 195, 26.06.2020

Nilüfer Aka Erdem

Öz

Varlığın oluşumuyla birlikte ortaya çıkan çeşitli inançlar sistemi, her varlığın iletişim kanallarına göre değişerek yüzyıllar sonra dahi etkinliğini sürdürebilmektedir. Bu noktada mit kavramı da insanlığa ait hayatı anlamlandırma ve deneyimlerin oluşturduğu kurallar silsilesinin devamlılığını sağlama bakımından insanlık tarihini inşa edici bir rol üstlenmektedir. Mitik söylemin yaşamın düzene konulmasındaki çok yönlü etkinliğini Joseph Campbell; dinsel, kozmolojik, toplumsal ve psikolojik olarak sınıflandırır. Mitin iktidarını ortaya koyan bu işlevlerin yansımaları edebi metinlerde incelenme olanağına sahiptir. Oğuz Türklerinin yaşamsal alanını yöneten değerler dizgesini değişik yönleri ile aktaran Dede Korkut Hikâyeleri de özelde Türk mitolojisine genelde bütün insanlığın ortak noktalarına dikkat çeken anlatılardır. Toplumsal ilişkiler ağını yöneten sosyolojik mitolojinin işlevleri Dede Korkut Hikâyeleri’nin dördüncüsü “Kazan Bey’in Oğlu Uruz Bey’in Tutsak Olduğu Destan” adlı hikâyenin kurgusunun temelini oluşturmaktadır.
Mitin eğitsel, yönlendirici ve kurucu işlevinin toplumsal alanı inşa etmesi hikâyede gelenek, görenek ve akıl çerçevesinde ortaya konulmuştur. Kazan Bey ve eşi Burla Hatun’un mitik iktidarın merkezinde yer alarak oğulları Uruz’un mitsel bilince ulaşmasındaki etkileri, söylemin anne-baba kültü üzerinden tamamlanması, mitin işlevinin artırılmasında kuralların kurucu yönü, zıtlıkların mücadelesi, kolektif şuurun kozmosu oluşturması, mitin iktidar konumundaki sosyolojik işlevi dikkate alınarak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Mit, sosyolojik mitoloji, kaos-kozmos Kazan Bey

Kaynakça

• Abdulla, Kemal. (1997). Gizli Dede Korkut. (Haz. Ali Duymaz). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Arslan, Fatih. (2007). “Bireyselleşme Sürecinde Dirse Han Oğlu Buğaç”. Türk Dili, S. 666, s.498-505.
• Bayat, Fuzuli. (2016). Mitolojiye Giriş. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Eliade, Mircea. (2001). Mitlerin Özellikleri. İstanbul: Om Yayıncılık.
• Özçelik, Sadettin. (2016). Dede Korkut -Dresden nüshası- Metin, Dizin. Cilt 2. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Saydam, Mehmet Bilgin. (2011). Deli Dumrul’un Bilinci. İstanbul: Metis Yayınları.
• Campbell, Joseph. (2003). Yaratıcı Mitoloji. (Çev. Kudret Emiroğlu). İstanbul: İmge Kitabevi.
• Campbell, Joseph. (2013). Mitolojinin Gücü. (Çev. Zeynep Yaman). İstanbul: MediaCat Yayınları.
• Ozan, Meral. (2017). “Türk Mitolojisinde Dağ Kültü”. (Ed. Turan, Fatma Ahsen- Ozan, Meral). Türk Mitolojisine Giriş.(s.133-146). Ankara: Gazi Kitabevi.