CHAMBER TOMBS IN ANATOLIA BETWEEN THE BEGINNING OF 3000 BC AND THE BEGINNING OF 2000 BC AND THEIR IMPLICATIONS IN REGIONAL COMMUNICATION

Yıl 2020, Sayı: 64, 221 - 241, 26.06.2020

Umut Parlıtı , Çağatay Yücel

Öz

MÖ III. binyıl sürecinde Anadolu coğrafyasında yaşayan insanlar maden galerileri açarak buralardan elde edilen hammaddeleri işlemeye başlamışlardır. Bu süreçte madenden elde edilen metaller işlenerek önemli bir ticari meta haline dönüşmüştür. Erken Tunç Çağ insanlarının yeni maden kaynakları arayışına başladığını bu süreçte açıldığı tespit edilen maden ocağı sayısının artışından anlamak mümkündür. Bu ocaklardan elde edilen madenlerin ticaretiyle zenginleşen elitler Anadolu’da hem hammadde kaynaklarını hem de üretilen eserlerin dağıtım kontrolünü elle geçirmişlerdir.
Gerek Anadolu’da gerekse Anadolu dışındaki merkezler arasında kurulan ticari ağ sistemiyle zenginleşen bu yönetici kesim öldükten sonra güçlerini pekiştirecekleri anıtsal mezarlara gömülmek istemiş olmalılar. Özellikle MÖ III. binyıl sürecinde ortaya çıkan taş sanduka ve oda tipi mezarlar, refah düzeyi yüksek bu kişilerin gömüldükleri mekân olması açısından oldukça ihtişamlıdır. Anadolu’nun neredeyse tamamında bu 1000 yıllık süreçte ortaya çıkan oda mezarlar yeniliğin habercisi durumundadır. Oda mezarların dağılımına baktığımızda MÖ III. binyıl başlarından MÖ II. binyıl başlarına kadarki süreçte en çok Doğu Anadolu ve Kızılırmak sınırları içerisinde uygulandıkları anlaşılmaktadır. Sayısal olarak oldukça az olsa da Batı Anadolu’ya kadar Anadolu’nun neredeyse tamamında tespit edilmiştirler. Bu makalede yer altına ve yer üstüne uygulanan, farklı yapım malzemeleri kullanılarak inşa edilen oda mezarların yayılım sahasını bu açıdan ele alacağız. Daha sonra Anadolu içi ve dışında benzer özellikler gösteren diğer oda mezarlar değerlendirmeye alınarak okuyucunun zihninde söz konusu mezarların yayılım şeması canlandırılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anadolu, Oda Mezar, Elitler, Maden, Ticaret

Kaynakça

• Akarsu, Rabia. (2017). “Erken Dönemlerde Anadolu’da Ele Geçen Fildişi Eserler Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı. 38, s. 131-150.
• Algaze, Guillermo. (1997). "Excavations at Titriş Höyük: The 1995 Season", XVIII. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt: I, Milli Kütüphane Basımevi, Ankara, s. 121-135.
• Algaze, G.; Matney, T.; Rosen, S. A. and Erdal, D., (2000). “Excavations at Titriş Höyük, Şanlıurfa Province: Preliminary Report for the 1998 Season”, XXI. Kazı Sonuçları Toplantısı, I. Cilt, Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi, Ankara, s. 145-156.
• Alkım, U. Bahadır. (1962). “1961 Dönemi Tilmen Höyük ve Yesemek Kazıları”, Türk Arkeoloji Dergisi, Sayı. XI, Cilt. 2, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, s. 5-7.
• Alkım, U. Bahadır. (1964). “İslahiye Bölgesinde Türk Tarih Kurumu Adına 1955-1962 Yılları Arasında Yapılan Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar”, Atatürk Konferansları I, Türk Tarih Kurumu Yayınları XVII, Seri- No. I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, s. 163-178.
• Alkım, U. Bahadır. (1967). “İslahiye Bölgesi Araştırmaları ve Gedikli (Karahüyük) Kazısı (1965)”, Türk Arkeolojisi Dergisi, Sayı. XIV, Cilt. 1,2, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, s. 79-86.
• During, Bleda S. (2011) The Prehistory of Asia Minor, from Complex Hunter-Gatherers to Early Urban Societies, New York: Cambridge University Press.
• Duru, Refik. (2006). Gedikli Karahöyük I: Prof. Dr. U. Bahadır Alkım’ın Yönetiminde 1964-1967 Yıllarında Yapılan Kazıların Sonuçları/The Results of Excavations Directed by Prof. Dr. U. Bahadır Alkım in the Years 1964-1967, Türk Tarih Kurumu Yayınları, V. Dizi, Sayı 51, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ergeç, Rıfat. (2008). “Gaziantep’te Geçmişten Bugüne Ölü Gömme Gelenekleri”, Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı, I. Cilt, Zero Prodüksiyon, Antalya, s. 435-447.
• Hauptmann, Harald. (1983). “Lidar Höyük 1981”, Türk Arkeoloji Dergisi, Sayı. XXVI, Cilt 2, Hacettepe Üniversitesi Sosyal ve İdari Bilimler Fakültesi Döner Sermaye İşletmesi, Ankara, s. 93-110.
• Hansen, Sved. (2010). “Communication and Exchange Between the Northern Caucasus and Central Europe in the Fourth Millennium BC”, Von Majkop bis Trialeti, Gewinnung und Verbreitung von Metallen und Obsidian in Kaukasien im 4-2. Jt. V. Chr., Kolloquien zur Vor- und Frühgeschichte, Band 13, Dr. Rudolf Habelt GmbH, Bonn, s. 297-316.
• Işıklı, Mehmet. (2011). Doğu Anadolu Erken Transkafkasya Kültürü; Çok Bileşenli Gelişkin Bir Kültürün Analizi, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Kepinski-Lecomte, Christine. (2013). "Les Caveaux Funéraires Mégalithiques De La Vallée De L'Euphrate Au Bronze Ancien Le Cas de Tilbeshar (2600-2300 aC)", Olivier Henry (Ed.). Pratiques, Contextes et Impacts des Inhumations inra-muros en Anatolie, du Début de l'Âge du Bronze à l'époque Romaine, 2 Èmes Rencontres D'Archéologie De L'iféa, Le Mort Dans La Ville, Institut Français d' Études Anatoliennes Georges Dumézil, İstanbul, s. 21-28.
• Kodaş, E.; Sağlamtimur, H.; and Erdal, Y.S. (2018). “Three Human Graves of the Hassuna Culture in Türbe Höyük”, Anatolia Antiqua XXVI, De Boccard, s. 13-21.
• Nocera, Gian Maria Di. (2000). “Radiocarbon Datings from Arslantepe and Norşuntepe: The Fourth-Third Millennium Absolute Chronology in the Upper Euphrates and Transcaucasian Region”, Varia Anatolica, XI, In: Chronologies des pays du Caucase et de l’Euphrate aux IVe-IIIe millénaires. From the Euphrates to the Caucasus: Chronologies for the 4th- 3rd millennium B.C. Vom Euphrat in den Kaukasus: Vergleichende Chronologie des 4. und 3. Jahrtausends v. Chr. Actes du Colloque d’Istanbul, 16-19 décembre 1998. Istanbul: Institut Français d'Études Anatoliennes-Georges Dumézil, Paris, s. 73-93.
• Massa, Michele. and Şahoğlu, Vasıf. (2011). “Erken Tunç Çağı’nda Batı Anadolu’da Ölü Gömme Gelenekleri”, Vasıf Şahoğlu ve Peggy Sotirakopoulou (Ed). Karşıdan Karşıya, MÖ 3. Bin’de Kiklad Adaları ve Batı Anadolu, (s. 164-171). İstanbul: Sakıp Sabancı Müzesi Yayınları.
• Mellink, Machteld J. 1969. “Excavations at Karataş-Semayük 1968”, Türk Arkeoloji Dergisi, Sayı. XVII, Cilt. 2, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, s. 145-150.
• Mellink, Machteld J. (1992). “Anatolia”, Edt. Robert W. Ehrich (Ed.). Chronologies in Old World Archaeology, Vol. II, (s. 171-184). Chicago and London: The University of Chicago Press.
• Ökse, A. Tuba. (2002). “Karkamış Barajı-Gre Virike 2000 Kazısı”, 23. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, Milli Kütüphane Basımevi, Ankara, s. 151-162.
• Ökse, A. Tuba. (2005). “Eski Çağdan Günümüze Ölü Gömme ve Anma Gelenekleri”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, Sayı.5, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Dösimm Basımevi, Ankara 2005, 1-8.
• Ökse, A. Tuba. (2011/1). “Orta Fırat Havzası Tunç Çağı Mezarlıklarının Bölge Tarihine Yansıttıkları”, Arulis Dergisi, Sayı. 1, 20-30.
• Ökse, A. Tuba. (2011/2). “The Early Bronze Age in Southeastern Anatolia”, The Oxford Handbook of Ancient Anatolia, Oxford University Press, New York, s. 260-289.
• Ökse, A.T.; Görmüş, A.; Koizumi, T.; and Şimşek, Ö. (2014). “Ilısu Barajı - Salat Tepe 2013 Kazısı”, 36. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, İsmail Aygül Ofset Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti, Ankara 2014, s. 21-36.
• Özgen, E.; Helwing, B. and Engin, A. (2002). “The Oylum Regional Project: Archaeological Prospection 2000”, 19. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi, Ankara, s. 217-228.
• Özgüç, Tahsin. (1948). Ön Tarih’te Anadolu’da Ölü Gömme Adetleri, VII. Seri, No. 17, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özgüç, Tahsin. (1958). “The Statuette from Horoztepe”, Anatolia III, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, s. 53-56.
• Özfırat, Aynur. (1994). “MÖ II. Binyıl Doğu Anadolu Boyalı Seramik Kültürleri Üzerine Araştırmalar”, XI. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, s. 359-377.
• Özfırat, Aynur. (2009). “Van Gölü Havzası Yüzey Araştırması: Patnos Ovası Demir Çağ Yerleşimleri”, Altan Çilingiroğlu'na Armağan Yukarı Denizin Kıyısında Urartu Krallığı'na Adanmış Bir Hayat, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, s. 455-478.
• Özterzi, Sevil. (2011). Anadolu'da Neolitik ve Kalkolitik Dönemdeki Mezar Tiplerinin ve Ölü Gömme Geleneklerinin Sosyokültürel Açıdan Değerlendirilmesi, Unpublished Master Thesis, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Antropoloji (Paleoantropoloji) Anabilim Dalı, Ankara.
• Palmieri, Alba. (1985). “Excavations at Arslantepe, 1983”, VI. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara, s.71-78.
• Palumbi, Giulio, (2007). "From Collective Burials to Symbols of Power, The Translation of Role and Meanings of the Stone-Lined Cist Burial Tradition From Southern Caucasus to the Euphrates Valley", Scienze Dell'Antichita, Storia Archeologia Anthropologia 14/1, s. 17-44.
• Palumbi, Giulio. (2011). “The Chalcolithic of Eastern Anatolia”, The Oxford Handbook of Ancient Anatolia, Oxford University Press, New York, s. 205-226.
• Parlıtı, Umut. (2019). MÖ III. Binyıl Doğu Anadolu Bölgesinin Ölü Gömme Gelenekleri ve Mezar Tipleri, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Unpublished Doctoral Thesis, Erzurum.
• Sagona, Antonio. (2006). The Heritage of Eastern Turkey from Earliest Settlements to Islam, Melbourne: Macmillan Art Publishing.
• Sagona, Antonio. and Zimansky, Paul. (2009). Ancient Turkey, Routledge World Archaeology, London and New York: Routledge.
• Şahoğlu, V.; Vural, H. and Karaturgut, E. (2009). “Çeşme-Boyalık Erken Tunç Çağı Mezarlığı”, 26. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Ankara, s. 235-252.
• Şener, Tuğçe. (2014). Ovaören/Toprakhöyük ve Teras Yerleşimi Erken Tunç Çağı Mezarlarının Arkeolojik ve Antropolojik Açıdan Değerlendirilmesi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, Ankara.
• Van Loon, Maurits. (1978), Van Loon, M., Korucutepe II/2, Netherlands, Amsterdam: North-Holland Publishing Company.
• Weber, Jill A. and Zettler, Richard L. (1998). “Metal Vessels”, Treasures from the Royal Tombs of Ur, University of Pennsylvania Museum, Philadelphia, s. 125-140.
• Yakar, Jak. (1985). The Later Prehistory of Anatolia, The Late Chalcolithic and Early Bronze Age, Part I, BAR International Series: 268 (II),Oxford, London: British Archaeological Reports.
• Yener, K. Aslıhan. (1997). “Kestel”, The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East, vol. 3, s.283-285.
• Yılmaz, Derya. (2006). “Erken Tunç Çağı’nda Güneydoğu Anadolu’da Oda mezar Geleneği”, Anatolia 31, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Arkeoloji Bölümü Arkeoloji Bölümü Dergisi, Ankara, s. 57-69.