DOĞU TÜRKİSTAN’IN SİYASİ VE İKTİSADİ OLARAK SÖMÜRÜLMESİ: UMUMÎ VALİ YANG TSENG-HSİN DÖNEMİ

Yıl 2020, Sayı: 65, 33 - 46, 18.12.2020

Tekin Tuncer

Öz

Doğu Türkistan’ın coğrafi konumuna baktığımızda; Türkistan’ın
ortasında ve Çin’in batısında yer aldığı görülmektedir. Doğu Türkistan
coğrafyası, tüm dünya Türklüğünün başlangıç noktası olarak bilinmektedir.
Doğu Türkistan’da yaşayan halkın büyük çoğunluğu Uygur Türklerden
oluşmaktadır. Burada ikamet eden Türkler, tarihin hiçbir safhasında bu bölge
için mücadele etmekten vazgeçmemişlerdir. Bu uğurda kimi zaman
kendilerinden sayıca fazla olan kimi zaman da kendilerinden teknik bakımdan
daha üstün bakımından üstün olan düşmanlara karşı mücadele etmekten
çekinmemişlerdir. Bölge, tarih boyunca siyasi ve iktisadi önemine binaen başta
Çin ve Rusya olmak üzere birçok devletin mücadele ettiği bir alan haline
gelmiştir. Yang Tseng-hsin yönetiminin ekonomi politikası, Doğu
Türkistan’ın kaynaklarını sömürme odaklı olmuştur. Bir süre bölgeyi
sömürmeyi, ardından topladığı altın, gümüş, değerli mücevheratlar, ziynet
eşyaları ve paralarla bölgeyi terk etmeyi düşünmüştür. Bu doğrultuda
yönetmeye çalıştığı Doğu Türkistan’da bir türlü istediği yönetimi
oluşturamamış ve hem yerli halkın hem de bölgede yaşayan Çinlilerin tepkisi
ile karşılaşmıştır. Baskıcı ve otoriter bir kişiliğe sahip olan Yang, yönetimi
altındaki kişilere uyguladığı sert uygulamalar sebebiyle “Sincan despotu” olarak bilinmektedir. Özellikle Sovyet Rusya’nın baskıları yönetimi boyunca
etkili olmuş ve istediği yönetim şeklini kabullendirememiştir. 1911’den
1928’e kadar biriktirdiği paralarla rahat bir hayat sürmeyi beklerken, Çinliler
tarafında suikast sonucu öldürülmüştür. Ancak Yang’ın uygulamaya çalıştığı
yönetim modeli iyi işlememiş olsa da kendisinden sonra gelen umumi valiler
yine de bu yönetim modelini devam ettirmeye çalışmışlardır. Çünkü ekonomik
kaynakların sömürülmesinde uyguladığı yöntem, bölge halkını zayıf bırakarak
valilerin güçlenmesini sağlamıştır. Bu nedenle Yang’tan sonra iktidara gelen
valiler bu sömürü sistemini devam ettirmeyi uygun bulmuşlardır. Bu makale
ile Doğu Türkistan’ın ekonomik kaynaklarının varlığı ve bunun Çin tarafından
nasıl sömürüldüğü örnekleme yöntemi ile ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yang Tseng-hsin, Doğu Türkitastan, Ekonomi

Kaynakça

• Adıbelli, B. (2008). Doğu Türkistan. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Ai-chen, W. (1940). Turkistan Tumult. London: Methuen.
• Altuğ, Y. (1977). Çin Sorunu. İstanbul: Otağ Yayınları.
• Boorman, H. L., & Howard, R. (1967). Biographical Dictionary of Republican China (Cilt IV). New York: Columbia UP.
• Bosshard, W. (1929). “Politics and Trade in Central Asia”. JRCAS (Cilt XVI, s. 433- 454). içinde London.
• Braker, H. (Yok). Çin-Sovyet İlişkilerinde Milliyet Hareketleri. S. E. Wimbush (Dü.) içinde, Stratejik Açıdan Sovyet Müslümanları ve Diğer Azınlıklar (Y. T. RAT, Çev., s. 169-238). Ankara: Yeni Forum Yayınları.
• Castagné, J. (1933). “Le Probleme du Turkestan Chinois (Sinkiang)”. REI (Cilt VII, s. 153-184). içinde Paris.
• Demirağ, Y. (2014). "1755-1949 Yılları Arasında Doğu Türkistan”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi(3), 229-245.