ARŞİV BELGELERİNE GÖRE OSMANLI DEVLETİ'NDE KUR’ÂN-I KERÎM’İN TAB’ VE NEŞRİYAT SÜRECİNİN DENETİMİ

Yıl 2021, Sayı: 66, 264 - 308, 24.06.2021

Fatih Rukancı , Hakan Anameriç , Yusuf Yalçın

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’in İslam dininin temel referans kaynağı olması, onun orijinal ve hatasız olarak varlığını sürdürmesini zorunlu kılmıştır. Matbaa ile basımından önce Kur’an-Kerim ya da mushaf-ı şerif nüsha sayısının azlığı nispeten nüshalar üzerindeki kontrolü ve denetimi de kolaylaştırıyordu. Ancak Kur’ân-ı Kerîm’in ilk olarak Osmanlı Devleti dı-şında basılan nüshaları ve sonraları Osmanlı’daki baskı nüshalarının kontrol ve denetimi hem bazı nezâretlerin (bakanlıkların) bir arada uyum içinde çalışmasını gerektirmiş, hem de Kur’ân-ı Kerîm’e herhangi bir saygısızlığı, hürmetsizliği önleyecek, nüshaların doğruluğunu onaylayacak komisyonların kurulmasına neden olmuştur. Gerek nezâretlerin gerekse bünyesinde bu konuyla ilgili kurulan komisyonların yapmış oldukları yurtiçi ve yurtdışı yazışmaların incelenmesi; Kur’ân-ı Kerîm’in basım ve yayımına ilişkin hangi faaliyetlerin hangi amaçlarla sürdürül-düğünü anlamamıza yardımcı olacaktır. Bu bağlamda makalede XIX. yüzyılın ikinci yarısı ile XX. yüzyılın ilk çeyreği arasındaki zaman dili-mine tarihlenen arşiv belgelerinin ortaya koyduğu Osmanlı Devleti’nin Kur’ân-ı Kerîm hassasiyeti ve bu hassasiyet neticesinde mushaf-ı şerifin basım yayımına yönelik denetim uygulamaları açıklanmaya çalışılmıştır. Yine bu çalışma kapsamında incelenen arşiv belgelerinin kanıtsal değeri; İslamın önderliğini ve hamiliğini uzun yıllar üstlenmiş olan Osmanlı Devleti’nin Kur’an-ı Kerim’i nüsha bazlı tartışmalardan uzak tutma çabasını da açıkça ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân-ı Kerîm basımı, Kur’ân-ı Kerîm yayımı, Osmanlı Devleti’nde matbaacılık, Kutsal kitap, Mushaf-ı şerif

Publishing and Printing Process of the Koran in Ottoman Empire Accor-ding to Archival Records

Öz

The Koran’s being the basic reference source for Islam religion required it to survive in an original and accurate form. The limited number of the Koran or its manuscripts before printing facilitated the control and supervision of the copies to a certain extent. The control and supervision of the copies of the Koran printed outside the Ottoman State, then the copies printed in the Ottoman State required certain ministries to work in harmony with each other and led to the establishment of the commissions to prevent any disrespect or insolence towards the Koran and to approve the accuracy of the copies. Analysis of the internal and external correspondences exchanged by the ministries and relevant commissions established under such ministries will help us understand which activities were performed regarding the printing and publishing of the Koran and for what purposes. In this respect, the aim of the study is to clarify the sensitivity of the Ottoman State about the Koran and the supervision of the printing and publishing of the manuscripts of the Koran as presented in the archive documents dated between the second half of the XIXth century and the first quarter of the XXth century. The evidentiary value of the archive records analysed within the scope of this research clearly reveals the efforts of the Ottoman State having un-dertaken the leadership and guardianship of Islam for many years to keep the Koran out of the copy-based discussions.

Anahtar Kelimeler

printing of the Koran, publishing of the Koran, printing in Ottoman Em-pire, Holy the Koran

Kaynakça

• Birinci, A. (2012). Tarihin hududunda: Hatıra kitapları, matbuat yasakları ve arşiv meseleleri. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Birinci, A. (2006). Osmanlı Devletinde matbuat ve neşriyat yasakları tarihine Medhal. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 4(7), 291-349.
• Derman, U. (1999). Hafız Osman. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt. 15, ss. 98-100). İstanbul: TDV.
• Gündüz, M. (1973). İlk Kur’ân-ı Kerîm basmaları. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 22(1-2), 34-40.
• Gündüz, M. (1978). Matbaanın tarihçesi ve ilk Kur’ân-ı Kerîm basmaları, Vakıflar Dergisi, (12), 335-350.
• Günver, G. (2007). II. Meşrutiyet döneminde İzmir’de tiyatro yaşamı. Osmanlı Tarih Araştırmaları Merkezi Dergisi, 18(18), 151-170.
• Işık, A. (2007). Tedkîk-i Mesâhif-i Şerife ve Müellefât-ı Şeriyye Defterleri ile Taşbaskısı Kur’ân-ı Kerîmler. İstanbul Müftülüğü Dergisi, Haziran, 134-138.
• İskit, S. R. (2000). Türkiye’de neşriyat hareketleri tarihine bir bakış. Anka-ra: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Özden, E. (2013). Musikîşinâs-ı Şehir Tanbûrî Cemil Bey’in Artistik Plakla-rın Husûsî Kataloğu ve Cemil Bey’in Tuttuğu Notlar, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13(1), 211-217.
• Sakaoğlu, N. (2018). Türkiye eğitim tarihi: 11-20. yüzyıllar. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Sarıyıldız, G. (2002). Tanzimat ve Osmanlı bürokrasinde yemin müessesesi. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, (1), 251-268.
• Serin, M. (2010). Şekerzade Seyyid Mehmed. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt. 38, s. 498). İstanbul: TDV.
• Şen, Z. (2014). Hz. Osman döneminde istinsah edilen mushafların akıbeti. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (36), 31-50.
• Tosun, A. R. (2009). Sultan III. Murad’ın Arapça, Farsça ve Türkçe basma kitapların Osmanlı İmparatorluğu sınırları içinde satılabileceğine dair emirnamesi. Belgeler, 30(34), 2009, 127-131.
• Uçar, A. (2018). Osmanlıların Kur’ân-ı Kerîm’e Hürmeti-1 Yedikıta, (Ey-lül), 34-40.
• Uçar, A. (2018). Osmanlıların Kur’ân-ı Kerîm’e Hürmeti-3: Osmanlıda İlk Kez Ne Zaman ve Nasıl Basılmıştır? Yedikıta, (Kasım), 24-27.
• BOA, Dahiliye - Emniyet Umum Müdürlüğü (DH. EUM. 6.Şb.), 15/10; 18/37; 41/46.
• BOA, Dahiliye - Mektubi Kalemi (DH. MKT), 605/33; 1682/81; 2006/78; 2446/13.
• BOA, Dahiliye - Muhaberat-ı Umumiye İdaresi (DH. MUİ), 97/6.
• BOA, İradeler - Dahiliye (İ. DH), 694/48544; 1301/31.
• BOA, İradeler - Hususi (İ. HUS), 4/1............................................
• BOA, Maarif - Mektubi Kalemi (MF. MKT), 4/86; 17/125; 19/7; 26/28; 115/82; 226/27; 262/50; 326/59; 443/16; 462/19.
• BOA, Sadaret - MTZ (Mısır) (A}MTZ 05), 14/132.......................
• BOA, Sadaret - Umum Vilayat Evrakı (A.MKT. UM), 113/99..........................
• BOA, Teşrifat-ı Rumeli Evrakı (Rumeli Müfettişliği) - Manastır Evrakı (TFR.I.MN) 141/14086.
• BOA, Yıldız Perakende - Meşihat Dairesi maruzatı (Y. PRK. MŞ), 4/81.
• BOA, Yıldız Perakende - Tahrirat-ı Ecnebiyye ve Mabeyn Mütercimliği (Y.PRK.TKM), 20/25.
• BOA, Zabtiye (ZB), 590/91.......................................................