HÜSEYİN ZEKÂİ PAŞA’NIN RESİMLERİNDE MİMARİ VE MİMESİS

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 68, 86 - 95, 26.06.2022

Bahar Karyağ , Gül Geyik

https://doi.org/10.5152/AUJFL.2022.923891

Öz

Hüseyin Zekâi Paşa, Batılılaşma döneminde, yenilikçi Osmanlı kültürel yapısı içerisinde kendine yer edinmiş olan, Türk resminin öncü temsilcilerinden biridir. Sanatçı resimlerini meydana getirirken genellikle fotoğraftan yararlanmış olmakla beraber Batılı modern eğitimi sonucu ‘gerçekliği’ olduğu gibi tuvale aktarabilecek bilgi ve becerilere de sahip olmuştur. Bu gerçekçilik ilk bakışta felsefi anlamda bir taklitçiliği, yani mimesisi çağrıştırır. Ancak sanatçı, resim sanatını herkesin anlayabileceği bir yazı dili olarak tanımlayarak, bu sanatı, medeniyetin bir ölçüsü olarak kabul etmiş, bunun yanı sıra tarihi yapıların korunması gerektiğini vurgulamıştır. Bu açıdan bakıldığında, sığ bir ‘taklitçiliğin’ çok daha ötesinde, eserlerinde derin bir anlamsal bütünlüğün olduğu görülmektedir. Hüseyin Zekâi Paşa’nın resimleri, içerisinde barındırdığı yoğun mimari programı ile Osmanlı kent dokusunun bir nevi ‘arşiv’ kaydı niteliğindedir. Eserlerinde seçmiş olduğu farklı tipolojilerde yapı grupları, sanatçının doğduğu ulusun bir sembolü ve bilgi kaynağı olması özelliğiyle ön plana çıkmaktadır. Bu açıdan, sanatçının seçmiş olduğu resim kompozisyonları, dönemin toplumsal yapısı ve ulus anlayışını, çağın kimliğini vurgulayan bir bilgi dağarcığı çerçevesinde değerlendirilmelidir. Sanatçının tuval resimleri aracılığıyla günümüze taşınan bu mimari yapı gruplarının gerçekliğin birer aynası olduğundan hareketle, eserler mimesis kapsamında değerlendirilmektedir. Ancak bunu, salt bir ‘taklit’ olmaktan öteye taşıyan; sanatçının düşünsel derinliği ve eserlerin arşiv belgesi olma hususiyetleri üzerinde yoğunlaşma gereği duyulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hüseyin Zekâi Paşa, Resim, Mimesis, Mimari, Batılılaşma

Architecture and Mimesis in Hüseyin Zekai Pasha’s Paintings

Öz

Hüseyin Zekâi Pasha is a prominent representative of Ottoman art in the Ottoman cultural world, which was opening to innovations of the Westernization period. The artist generally used photographs for producing his paintings, and had the knowledge and skills to transfer the ‘reality’ identically onto a canvas thanks to his modern training. This realism initially evokes imitation, that is, mimesis, in philosophical terms. However, the artist describes painting as an inscribed language that everyone can understand, and regards this art as the benchmark of civilization. From this aspect, his Works exhibit a deep semantic integrity beyond a shallow sense of imitation. Paintings of Hüseyin Zekâi Pasha can be accepted as an ‘archive’ of thetexture of the Ottoman city as the intensively feature architecture. In his works, structures of various architectural typologies stand out as a symbol and source of the nation he was born into. From this aspect, his compositions should be evaluated with in the framework of knowledge on the identity of the period. Considering the fact that the architecture of the artist’s works holds mirror to the reality, his works are categorized as mimesis. This paper, however, concentrates on the intellectual depth of the artist and archival properties of the works, which allow them to transcendmere ‘imitation’.

Anahtar Kelimeler

Architecture, Hüseyin Zekâi Pasha, Mimesis, Painting, Westernization

Kaynakça

• Akın, Nur. (1995). “Ev”, İslam Ansiklopedisi, C.11, İstanbul, 507-512.
• Altunbaş Yıldız, Esengül. (2013). “Ayasofya, I. Mahmut Şadırvanı 2011 Yılı Restorasyonu”, Uluslar Arası İstanbul Tarihi Yarımada Sempozyumu, 218-230.
• Arıkan, Turgay, Eskici, Bekir. (2019). “Müze İç Mekân Koşullarının Tespiti ve Ahşap Eserler Üzerindeki Bozelmalara Etkisi: Ayasofya Hünkar Mahfili Ahşap Şebekeleri Örneği”, Sanat ve Tasarım Dergisi, (24), 69-93.
• Aristoteles. (2004). Poetika, (Çev.: İsmail Tunalı), Remzi Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Bülbül, Ahmet, Hamdi. (2012). “IV. Vakıfhanın Yarindeki Önemli Eser; Hamidiye İmareti”, Restorasyon Yıllığı, 4, 7-16.
• Demirarslan, Deniz, Savcın, Emine, Begüm. (2017). “17-20. Yüzyıl Arası İstanbul Resim Sanatı Örneklerinde İstanbul Tasvirleri ve Kentsel Bellek”, Mimarlık ve Yaşam Dergisis, 2(1), 121-151.
• Duben, İpek. (2007). Türk Resmi ve Eleştirirsi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Eldem, Edhem. (2010). Osman Hamdi Bey Sözlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• Erinç, M.Sıtkı. (2013). Sanat Sosyolojisine Giriş, Ütopya Yayınevi, Ankara.
• Eroğlu, Özkan. (2017). Sanatta Üslup, Tekne Yayınları, İstanbul.
• Eyice, Semavi. (1989). “Ahmet III. Çeşmesi”, İslam Ansiklopedisi, C.2, İstanbul 39-40.
• Germeç, Umut. (2018). “Batılılaşma Yönünde Türk Resim Sanatının Estetik Bağlam Sorunu”, Ulakbilge, 6(29), 1363-1387.
• Gören, Ahmet, Kamil. (2002). Yenileşme Döneminden Cumhuriyet Dönemine Türk Resim Sanatının Evreleri, Türkler Ansiklopedisi, C.15, Ankara, 697-717.
• Gündüz, Filiz. (2005). “Minare”, İslam Ansiklopedisi, C.30, İstanbul, 98-101.
• Hafız, Muharrem. (2015). “Platon, Aristoteles ve Plotinus’ta Mimesis Teorisi”, İslami Araştırmalar Dergisi, 26 (1), 45-52.
• İnay Erten, Özlem. (2018a). Ressam Hüseyin Zekai Paşa ve Mübeccel Hazineler, Bozlu Sanat Yayınları, İstanbul.
• İnay Erten, Özlem. (2018b). Çok Yönlü Bir Kişilik: Ressam Hüseyin Zekai Paşa, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kılıç, Aylin. (2010). Asker Ressamlar Kuşağı Temsilcilerinden Hüseyin Zekai Paşa ve Ahmet Ziya Akbulut, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Mülayim, Selçuk. (2005). “Mimari”, Türk İslam Ansiklopedisi, C. 30, İstanbul, 91-95.
• Özyiğit, Halil. (2013). “1928 Tarihinde Halil Paşa İle Hayatı ve Sanatı Üzerine Yapılan Bir Söyleşi” Sanatsal Göstergeler, 99-112.
• Şahin, Soner. (2008). “18. Yüzyılın İlk Yarısı İstanbul Kentinde Su Yapıları”, 4. Uluslararası Sinan Sempozyumu:Su ve Mimarlık, 177-184.
• Şahin, Soner & Kolay, İlknur. (2010). “Değişimin İşareti Olarak III.Ahmed ve I. Mahmut Devri Osmanlı Sebilleri”, İstanbul Teknik Üniversitesi Dergisi, 9 (1), 65-78.
• Tanman, M. Baha. (2010). “Süleyman Paşa Cami ve Türbesi”, İslam Ansiklopedisi, C.38, İstanbul, 101-102.
• Tanman, M. Baha. (2003). “Mahfil”, İslam Ansiklopedisi, C.27, İstanbul, 331-333.
• Tali, Şerife. (2009). “İstanbul Su Mimarisinde Eminönü Sebillerinin Yeri ve Önemi”, Sanat Dergisi, 47-65.
• Tunalı, İsmail. (1979). Estetik, Cem Yayınevi, İstanbul.
• Turani, Adnan. (1977). Batı Anlayışına Dönük Türk Resim Sanatı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
• Turgut, İhsan. (1993). Sanat Felsefesi, Üniversite Kitabevi, İzmir.
• Turgut, Naciye. (2008). “Üsküdarlı Yâver Ressamlardan: Hüseyin Zekai Paşa” Üsküdar Sempozyumu VI, C.1, 123-144.
• Ümer, Engin. (2017). “Görsel Kültür Ve Resim Sanatında İmge”, İdil Dergisi, 6(33), 1535-1553.