MEKÂNSALLAŞAN SANAT YAPITINDA FİGÜR OLARAK İZLEYİCİ

Yıl 2012, Sayı: 21, 1 - 20, 17.09.2012

Ayşe Önuçak Bozdurgut

Öz

Klasik anlamda kurallara ve ilkelere bağlanan mekan kuruluşları, Modern dönemden itibaren hem teknik
anlamda hem de düşünsel ve bilimsel sorgulamalar sonucunda parçalanmaya ve sanatçının gözüyle yeniden inşa
edilmeye başlanmıştır. Bu süreç tuvalin bir yanılsama alanı olmaktan çıkarılıp bir yüzey olarak algılanması,
zamanla “varlıkların biçimi olarak” kimi sanatçılarca figürün resimden çıkarılmasıyla sonuçlanmıştır. Modern
idealizmden uzaklaşan bir tavırla özne ve nesne arasında kurulan estetik ilişki de sorgulanmıştır. Diğer taraftan
mekan ve nesne tasarımları özü açısından yine özne (sanatçı) tarafından inşa edilen bir hal alırken, aynı zamanda
öznenin (sanatçı/izleyici) algısına etki etmekte ve bildiği şeyin, zihninde yaratmış olduğu önyargıları
değiştirmektedir. Aynı zamanda mekan ve beraberinde barındırdığı nesnenin varlığı da izafileşmiştir. Günümüz
sanatında gerçek mekan sanatçının eylem alanı ve gerçek nesne onun aracı [amacı] olarak görülür. Yine bu bakış
doğrultusunda kamusal mekanlarda sunulan sosyo-politik projeler ise izleyici etkileşimlidir. Hatta izleyici zaman
zaman yapıtın merkezindedir. 1960’lı yılların kitle üretimi odaklı anlayışı, sanatçıları da aynı yolu -tam tersi
amaçlarla- izlemeye itmiştir. Üretimlerinin temelinde, bilince etki edecek oluşumlar vasıtasıyla izleyicinin
farkındalığını uyarmak vardır. Başka bir deyişle didaktik ve mesafeli olmak yerine, tasarlanan proje vasıtasıyla
izleyicinin mutlak algısında bir kırılma yaratılır. Böylelikle gerçek mekan izleyiciler tarafından sorgulanırken,
zaman zaman onlar tarafından oluşturulabilmesi de mümkün kılınır. Bu açık tavır, kitle iletişim araçlarıyla
körleşen ve kendi güvenli alanına veya kimliğine hapsolan izleyiciyi bulunduğu mekanla ve diğer bedenlerle
iletişime geçmeye iterek yeni bir estetik anlayışı da gündeme taşır.

Anahtar Kelimeler

Mekan, bellek, algı, beden, izleyici, nesne, gerçeklik

Kaynakça

• ALKAN, Ayten; Cins Cins Mekan, Varlık Yayınları, (2009)
• ISBN 978.975.434.367.0
• BLOM, Ina “Bright Shadows: A Conversation between Olafur Eliasson and Ina Blom.” In Olafur Eliasson: Your Engagement has Consequences; On the Relativity of Your Reality. Edited by Olafur Eliasson and Studio Olafur Eliasson. Baden: Lars Müller Publishers, 169-185. (2006)
• BOURRIAUD, Nicolas; İlişkisel Estetik, Bağlam Yayıncılık, ISBN 975.8803.33.6 (2005)
• BURKE, Peter; Tarihin Görgü Tanıkları, RH Sanat, ISBN 975.8704.31.1 (2003)
• ELIASSON, Olafur and IRWIN, Robert “Take Your Time: A Conversation.” In Take your time: Olafur Eliasson. Edited by Madeleine Grynsztejn. Exhibition catalogue. San Francisco: San Francisco Museum of Modern Art; London: Thames & Hudson, 51-61. (2007)
• IŞIK, Emre; ŞENTÜRK Yıldırım; Özneler, Durumlar ve Mekanlar, Bağlam Yayıncılık, ISBN 978.605.5809.05.8, (2009)
• KUSPIT, Donald; Sanatın Sonu, Metis Yayınları, ISBN 975.342.541.4, (2006)
• MASSEY, Doreen; “Some Times of Space.” In Olafur Eliasson: The Weather Project. Edited by Susan
• May. Exhibition catalogue. London: Tate Publishing, 107-118. (2003)
• PALLASMAA, Juhani, Yaşayan Mekan, Arkitera, Sinema ve Mimarlık;
• SENNETT, Richard; Ten ve Taş, Metis Yayınları, ISBN 975.342.374.8, (2008),
• TUNALI, İsmail; Felsefenin Işığında Modern Resim, RH Sanat, ISBN 975.97438.2.5, (2006),
• YILMAZ, Mehmet; Modernizimden Postmodernizme Sanat, Ütopya Sanat Dizisi, ISBN 975.6361.34.4, (2006)
• http://findarticles.com/p/articles/mi_m1248/is_n2_v84/ai_18004723/, 2010
• http://findarticles.com/p/articles/mi_m1248/is_n2_v84/ai_18004723/pg_2/?tag=content;col1 ,2010
• www.arkitera.com (2008)