ADANA AYAS (YUMURTALIK) KALESİ’NDE DEVŞİRME (ŞİPOLİEN) MALZEME KULLANIMI

Yıl 2012, Sayı: 22, 99 - 114, 03.04.2013

Hasan Buyruk

Öz

Bir Makedonya kolonisi tarafından liman şehri olarak kurulan ve bundan önceki tarihi bilinmeyen
stratejik öneme sahip Ayas (Yumurtalık), Roma devri boyunca imparatorların uğrak yeri ve donanma üssü
olarak kullanılmıştır.
Kuruluşundan itibaren Osmanlı hâkimiyetine kadar Romalılar, Persler, Bizanslılar, İlk İslam
fetihleri, Haçlılar, Ermeniler, Memluklular ve Ramazanoğulları hâkimiyetinde kalan Ayas Kalesi, 1266
yılından 1347 yılına kadar defalarca Memlukluların saldırısına uğramış ve tahrip edilmiştir. Şehir 1347
yılında kesin olarak Memlukluların eline geçmiş, bu vesileyle şehir sıkça yıkılıp yeniden düzenlenmiştir.
Bu nedenle, kale surlarının birçok kısmında malzeme boyutları ve biçimleriyle birbirlerinden farklı
özellikler görülür. Örtüsüyle diğer mekânlardan ayrılan 3. kısım da, büyük ihtimalle Memlukluların Ayas’ı
ele geçirmelerinden sonra eklenmiş olmalıdır. Ancak, kale kapısının bulunduğunu tahmin ettiğimiz 2. kısım
ile 3. kısım arasındaki bölümün, 20. yüzyıl içerisinde hasara uğrayıp ortadan kaldırıldığı kanaatindeyiz.
Günümüze ulaşan sur duvarları ve kulelerde tamir izlerinin çokça görüldüğü kalede, kullanılan
devşirme malzemenin çeşitliliği burada hüküm sürmüş bütün ulusların izlerini kısmen de olsa günümüze
taşıması açısından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ayas, kale, sur duvarları, devşirme malzeme, mimari

Kaynakça

• Abül-farac ,Gregory, Abül-Faraç Tarihi, C.II.(Çev. Ömer Rıza Doğrul) Ankara, 1950.
• Akgün, Necmettin, “Trabzon Gümrüğünde İktisadi Faaliyetler (1750–1800) I”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulamam Merkezi Dergisi, 11,Ankara, 2000, ss.1-21.
• Alishan,P.L.M., Sissouon ou L’Armeno-Cilicie, Desccription Geographique et Historique, Venise Lazere, 1899.
• Arseven ,Celal Esat, “Palmet” Sanat Ansiklopedisi C.4, M.E.B. Yayınları, Ankara, 1994.
• Başdoğan, Gülçinay, Yumurtalık İlçesi Turizm Planlaması, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana, 2006.
• Darkot, Besim “Ayas”,İslam Ansiklopedisi, Maruf Matbaası, İstanbul 1944, s.43.
• Edwards, Robert, The Fortificiations of Armenian Clicia, Washington, 1987.
• Freely, John, Türkiye Uygarlıklar Rehberi 4 Akdeniz kıyıları, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2008.
• Hellenkemper, Hansgerd, Burgen Der Kreuzrıtterzeit in der Grafschaft Edessa Und im Königreich Kleinarmenien, Rudolf Habelth Verlag GMBH, Bonn, 1976.
• Heyd, W., Yakın-Doğu Ticaret Tarihi, (Çev. E. Ziya Karal), TTK Yayınları, Ankara, 1975.
• Kuban, Doğan, Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2002.
• Langlois, Victor, Voyage Dans la Cilicie et Dans Les Montagnes Du Taurus Execute Pendant Les Annees 1852–1853, Paris, 1861.
• Marko Polo, Marko Polo Seyahatnamesi I-II, (Çev. Filiz Dokuman), Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul, (tarih yok)
• Strabon, Antik Anadolu Coğrafyası, (Geographika: XII-XII-XIV) (Çev. A. Pekman), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 1993.
• Tekindağ, Şehabettin,”Alâeddin Keykubad ve Halefleri Zamanında Selçuklu-Küçük Ermenistan Hudutları, İ.Ü.E.F. Tarih Dergisi, 1/1 İstanbul, 1950. ss. 29–34.
• Turan, Şerafettin, Türkiye-İtalya İlişkileri I, Selçuklulardan Bizans’ın Sonuna Kadar, Metis Yayınları, İstanbul, 1990.
• Umar, Bilge, Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İnkılâp Yay., İstanbul, 1993
• Ünal Ahmet – Girginer Serdar, Kilikya-Çukurova, İlk Çağlardan Osmanlılar Dönemi’ne Kadar Kilikya’da Tarihi Coğrafya, Tarih ve Arkeoloji. Homer Kitabevi, İstanbul, 2007.
• Yurtsever, Cezmi, Ayas Tarihin Parlayan Yıldızı, Yumurtalık Belediyesi Yayını Yayın No:1, Ankara, 2003. ÇİZİMLER VE FOTOĞRAFLAR
• Çizim-1 Ayas (Yumurtalık) Kıyı Kalesi Planı (Boaz’dan Düzenlenerek).
• Foto–1. Ayas (Yumurtalık) Havadan Görünüm (THK)
• Foto–2. Ayas Kalesi, Langlois’in 1850 Yılında Çizdiği Gravür.
• Foto–3. 1.Kısmın Alt tarafında Yoğun Olarak Görülen Devşirme Malzeme
• Foto–4. 1. Kısım ile 2. Kısım Arasındaki Roma Mezar Taşı.
• Foto–5. 2. Kısımda Görülen Devşirme Malzeme.
• Foto–6. Kısım Batı Duvarındaki Devşirme Malzeme.
• Foto–7. 5. Kısım Kuzey Duvarındaki Devşirme Malzeme.
• Foto–8. 5. Kısımdaki Palmet Motifli Taş
• Foto–9. 5. Kısım ile 6. Kısım Arasındaki Lento Devşirme Malzeme.
• Foto–10. 6. Kısımda Kullanılan Devşirme Malzemeler.
• Foto–11. 6. Kısımda Devşirme Olarak Kullanılan Kitabe.
• Foto–12. Kalenin Kuzey Sur Duvarında Kullanılan Devşirme Malzemeler.
• Foto–13. Kale Duvarlarında Kullanılan Dibek Şeklindeki Devşirme Malzeme
• Foto–14. Marko Polo İskelesindeki Baklava Motifli Devşirme Malzeme.