WHİTEHEAD’DE HAKİKAT GÜZELLİK İLİŞKİSİ

Yıl 2012, Sayı: 22, 167 - 175, 03.04.2013

Vedat Tezcan

Öz

İngiliz filozof Whitehead (1861-1947), evrendeki tüm varoluşun, güzelliğin hazzını yaşayabilmek için
transandantal bir koşullandırmayla koşullandırıldığını söyler. Düşünürümüze göre her bir tikel özne, kendi
dışındaki diğer var olanlarla girdiği içkin ilişkisellik bağıntısında, kendi deneyimini diğerlerine aktarır ve onların
pozitif deneyimlerini de kendi varoluşunda aktifleştirir. Bu durum tikel öznenin, güzelliği geniş kapsamlı bir
deneyim havuzunda yaşamasını kendisinde amaç edinmesiyle ilişkilidir.
Whitehead’e göre Hakikat, evrendeki varoluşun bu transandantal koşulunun ortaya çıkabilmesinin ilk
basamağıdır. Tikel objeler koşullandırıldıkları bu güzellik hazzını yaşayabilmek için, ilk önce kendi tikel
deneyimlerini edimselleştirmede, geçmişin objektif ölümsüzlüğünü Hakikat ilişkisi üzerinden kavrarlar. Daha
sonra ortaya çıkacak yeni deneyim durumu için geleceğin pozitif olasılığını gözeterek, geçmiş, şimdi ve gelecek
bağıntısını bir uyumlanma esasına göre kurarlar. Bu yönüyle hakikat ilişkisini gözeterek ortaya çıkan yeni
deneyim durumu, bir “uyum” durumudur. Whitehead’e göre Güzellik’in üretilmesini kendisine amaç edinen
kâinat, bu transandantal amacıyla Hakikatin de donuklaşmasına imkân vermez. Zıtların uyumuyla
gerçekleştirilecek olan bir Güzellik-Hakikat ilişkisi, sadece iki ortak faktörün bir biriyle mutlak uyumundan
türeyen bir Hakikat ilişkisinden daha kapsamlı ve yeniliğe açık olacaktır. Bu insanlığın kâinatın mucizevi
derinliğine nüfuz etmesinin tek yoludur.

Anahtar Kelimeler

Transandantal, Güzellik, Hakikat

Kaynakça

• GRIFFIN, D. R., Whitehead's Radically Different Postmodern Philosophy, Cornell University Pres, London, 2001.
• WHITEHEAD, A. N., Symbolism: Its Meaning and Effect, Barbour-Page University of Virginia, New York, 1927.
• ____________________, Adventures of Ideas, The Macmillan Company, 1933.
• ____________________, “The Concept of Nature”, içinde Alfred North Whitehead An Anthology, (der.), F.S.C. NORTHROP, M. W. GROSS, University Press, Cambridge, 1953.
• ____________________, Process and Reality, An Essay in Cosmology, The Macmillan Company, New York, 1967.
• MAKALELER GRIFFIN, D. R., “Whitehead’s Deeply Ecological Worldview”, içinde Worldviewes and Ecology Religion, Philosophy and the Environment, (der.), M. E. Tucker, A. John, G. Maryknoll, Orbis Books, New York, 1994.
• HARTSHORNE, C. “Whitehead And Contemporary Phılosophy”, (Ed.) I. Leclerc, içinde The Relevance of Whitehead, London: Georger Allen& Unwın Ltd., New York: Humanities Press Inc., 1961, s. 29
• CLOOTS, A., The Metaphysical Significance of Whitehead’s Creativity, <http://www.religiononline.org/showarticle.asp?title=3024>, (27.01.2011).
• LECTURES, G., Alfred North Whitehead’s Process and Reality, <http://www.angelfire.com/md2/timewarp/whitehead.html>, (13.04.2011). LINDSEY, J. E. Jr., The Subjectivist Principle and the Linguistic Turn Revisited, <http://www.religion-online.org/showarticle.asp?title=2394>, (11.09.2010).