Atatürk Ahlatlıbel'de Kazıda

Yıl 2022, Sayı: 39, 12 - 23, 30.03.2022

Feyza Akder

https://doi.org/10.54614/AI.2022.973137

Öz

Özet: Şeref Akdik’in Atatürk Ahlatlıbelde Kazıda (1933) tablosu, Türk Tarih Tedkik Cemiyeti’nin grup portresini, millî tarih yazımı çalışmaları ile birleştirerek sunar. Resimde yer alan Mustafa Kemal Atatürk, Reşit Galip, Nevzat Tandoğan, Yusuf Hikmet Bayur, Afet İnan, Yusuf Akçura ve Hamit Zübeyr Koşay Türk Tarih Tedkik Cemiyeti’nin etkinlikleri ile toplumda tanınan kişilerdir. Ayrıca resimde yer alan kazı buluntuları İkinci Türk Tarih Kongresi Sergisi’nde (1937) yer almış ve tablonun yapılışından sonraki bu sergileme, resmin anlamını güçlendirmiştir. Ahlatlıbel Kazı sonuçları Ankara Valisi Nevzat Tandoğan tarafından, Türk Tarih Tezi doğrultusunda bir Ankaralı ve Ankara kimliği oluşturmak ayrıca Ankara’nın başkent olarak seçilmesini gerekçelendirmek üzere kullanılmıştır.
Arkeolojinin resim sanatında ülkenin kimliğini görselleştirmek üzere kullanılması önemlidir ancak nadirdir. 1930’lu yıllarda devlet tarafından desteklenen antropoloji ve arkeoloji, yeni kurulan Cumhuriyet’in ulusal tarihinin yazılması için kullanılmaktadır. Arkeoloji de antropoloji ile eş zamanlı gelişip ulusal tarihin temellendirileceği veriler üretmektedir. Tablo 1930’lu yıllarda arkeoloji ve antropoloji alanında çalışmalar yapan bilim insanları ve bürokratların yer aldığı bir grup portresi olarak bir ulusun tarih yazım serüvenini görselleştirir.
Resme Şeref Akdik’le ilgili yapılan araştırmalarda sadece yapım tarihi verilerek değinildiği ancak üzerine inceleme yapılmadığı gözlemlenmiştir. Resmin önemli özelliklerinden biri de Şeref Akdik’in belgesel tarzda yaptığı çalışmalardan biri olmasıdır. Araştırma sırasında kazının ön çalışmaları, kazıya katılan kişilerin anıları ya da kazıya ilişkin yazdıkları makaleler ve kazı buluntuları çizimleri ile kompozisyon karşılaştırılmış; bu şekilde Akdik’in belgesel nitelikli resim anlayışı ve tablonun kompozisyonu tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Şeref Akdik, Arkeoloji, Birinci Türk Tarih Kongresi, Türk Tarih Tedkik Cemiyeti, Ahlatlıbel.
Abstract: Şeref Akdik’s painting Atatürk on the Excavation Site of Ahlatlıbel presents the Turkish History Survey Association's group portrait as the representation of national histograhy. Reşit Galip, Nevzat Tandoğan, Yusuf Hikmet Bayur, Afet İnan, Yusuf Akçura, and Hamit Zübeyr Koşay who are portraied in the painting are famous public figures also known for their contribution to the Association. The artifacts retrieved from the excavation were a part of the Second Turkish History Congress Exhibition. Although the exhibition was organized after the painting was completed it emphasized the arguments about its content. The artifacts were also used by the governor of Ankara, Nevzat Tandoğan in order to construct an identity for Ankara and residents of Ankara.
The painting is a rare example where archaeology represents the national identity therefore it is important. During the 1930’s anthropology and archaeology were supported by the government and used as a tool for constructing a new national historiography. Both anthropology and archaeology were developing simultaneously and producing data for the national history. The painting is a group portrait of the scientist and burocratcs working on these fields as an endeavor of constructing the national history.
During the research for this paper it was observed that the painting has been referred to in the literature only by its -finalization date however, there is no in-depth research or discussion on it. A remarkable feature of the painting is its documentary style. This paper is based on the excavations' preliminary studies, the memoirs of the archeologist and anthropologists, related articles of the period, technical drawings, and photographs of the findings and the excavation site. By this means, Akdik’s documentary style and composition is discussed.
Keywords: Şeref Akdik, Archaeology, I. Turkish History Congress, Turkish History Association, Ahlatlıbel.

Anahtar Kelimeler

Şeref Akdik, Arkeoloji, Birinci Türk Tarih Kongresi, Türk Tarih Tedkik Cemiyeti

CULTURAL POLITICS OF THE TURKISH REPUBLIC WITHIN THE CONTEXT OF “ATATURK ON THE EXCAVATION SITE OF AHLATLIBEL” PAINTING

Öz

Şeref Akdik’s painting Atatürk on the Excavation Site of Ahlatlıbel (1933) presents the Turkish History Survey Association's group portrait as the representation of national histograhy. Reşit Galip, Nevzat Tandoğan, Yusuf Hikmet Bayur, Afet İnan, Yusuf Akçura, and Hamit Zübeyr Koşay who are portraied in the painting are public figures who contribututed to the Association. The artifacts retrieved from the excavation were a part of the Second Turkish History Congress Exhibition (1937), and emphasized the painting’s content.
The painting is a rare example where archaeology represents the national identity. During the 1930’s anthropology and archaeology were supported by the government and used for constructing a new national historiography. Both were developing simultaneously, producing data for the national history. The painting is a group portrait of the scientist, burocratcs working on these fields to construct the national history.
The painting has been referred to only by its date in literature however, there is no in-depth research on it. A feature of the painting is its documentary style. This paper is based on the excavations' preliminary studies, the memoirs of the scientists, articles of the period, drawings, and photographs of the excavation site. By this means, Akdik’s documentary style and composition is discussed.   

Anahtar Kelimeler

Şeref Akdik, Archaeology, I. Turkish History Congress, Turkish History Association, Ahlatlıbel

Kaynakça

• Altıntaş, O. (1988). Şeref Akdik. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Anonim. (1933a). Ankara Müzesine Kayseri Civarına Kâin Kültepe’den Getirilen Yeni Eserler. Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi, S 1, 64–94.
• Anonim. (1933b). Haberler. Türk Tarih Arkeologya ve Etnografya Dergisi, S 1, 168–172.
• Anonim. (1933c). Birinci Türk Tarih Kongresi Konferanslar, Münakaşalar, 2–11 Temmuz 1932-Ankara.
• Arık, R. O. (1933). Anadolu Arkeologya Tarihinde Alişar Hafriyatı. Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi, S 1, 22–63.
• Artun, D. (2007). Paris’ten Modernlik Tercümeleri. İletişim Yayınları. Aydın, S. (1996). Türk Tarih Tezi ve Halkevleri. Kebikeç, S 3, 107–130. Baltacıoğlu, İ. H. (1937). Bir İnkılâp Ressamı. Yeni Adam, S 161, 10–17.
• Bayram, İ. (2015). Nevzat Tandoğan: Hayatı ve Faaliyetleri (1894–1946). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Belen, M. (2016). Remzi Oğuz Arık’ın Söz Varlığı Üzerine. TÜRÜKUluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, S 7, 258–279.
• Berk, N. (1943). D’ grubu On Yılı. Berk, N., Sanat Konuşmaları. A.B. Neşriyatı. 76–92.
• Ceylan, M. N. (2017). Hamit Zübeyr Koşay’ın Hayatı ve Halkbilimi ile İlgili Çalışmaları. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Atatürk Üniversitesi. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Dalman, K. O. (1933). 1931’de Ankara’da Meydana Çıkarılan Asarı Atika. Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi, S. 1, 121–133.
• Dolmacı, S. (2006). 1939–1950 Yılları Arasında Devlet Resim ve Heykel Sergileri. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eldem, H. (1933). Müzeler. Birinci Türk Tarih Kongresi Konferanslar, Münakaşalar. 2-11 Temmuz 1932-Ankara.532–566.
• Elibal, G. (1973). Atatürk ve Resim-Heykel. İş Bankası Kültür Yayınları.
• Elibal, G. (1974). Şeref Akdik: Hayatı, Sanatı, Eserleri. Ar Ajans Resim, Reklam Bürosu.
• Erol, T., & Ural, M. (1998). Yurt Gezileri ve Yurt Resimleri (1938–1943). İstanbul: Milli Reasürans Sanat Galerisi. Ersoy, A. S. (2015). Mehmet Nuri Conker’in Askeri ve Siyasi Hayatı. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bil- imler Enstitüsü.
• Germaner, S. (2009). İstanbul Resim ve Heykel Müzesi, 1937 Açılış Koleksiyonu. Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları.
• Giray, K. (1988). Müstakil Ressamlar ve Heykeltıraşlar Birliği. [Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İhsan Şerif. (1933). Muallim İhsan Şerif Bey’in Nutku. Birinci Türk Tarih Kon- gresi Konferanslar, Münakaşalar. 2-11 Temmuz 1932-Ankara. 14–16.
• İnan, A. (1933). Tarihten Evvel ve Tarih Fecrinde. Birinci Türk Tarih Kongresi Konferanslar, Münakaşalar. 2-11 Temmuz 1932-Ankara. 18–50.
• İnan, A. (1952). Türk Tarih Kurumu’nun 1943’den 1948’e Kadar Arkeolojik Çalışmaları Türkiye Tarihine Neler Kazandırmıştır?. IV. Türk Tarih Kon- gresine Sunulan Tebliğler. 10–14 Kasım 1948-Ankara. 18–37. Karaduman, H. (2016). Ulus Devlet Bağlamında Belgelerle Ankara Etnografya Müzesinin Kuruluşu ve Millî Müze. Bilgin Kültür Sanat Yayınları. Karataş, C. (2009). II. Meşrutiyet Dönemi Fikir Hareketleri ve Türk Edebiyatına Yansımaları. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Koç, B. (2014). Osmanlı Kent Yıllıklarında Ankara. Ankara Sanayi Odası Yayını.
• Koşay, H. Z. (1933a). Halk Terbiyesi Vasıtaları. Ülkü, C 2, S. 1, 153–154.
• Koşay, H. Z. (1933b). Ankara Gazi Orman Fidanlığında Bulunan Eserler. Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi, S 1, 5–21.
• Koşay, H. Z. (1934). Türkiye Cümhuriyeti Maarif Vekâletince Yaptırılan Ahlatlıbel Hafriyatı. Türk Tarih, Arkeologya ve Etnograyfa Dergisi, S 2, 3–103.
• Okkalı, İ. C. (2017). Kıyafetlerin ve Mekânların İzinde: Şeref Akdik’in Resimlerinde Moda ve Mekân Çözümlemesi. Art-Sanat, S 8, 357–376.
• Okkalı, İ. C. ve Baytar İ. (2020). Erken Cumhuriyet Döneminde Kentlileşme ve Şeref Akdik Resimlerindeki Yansıması. SDÜ ART-E Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, C 13, S 25, 138–158.
• Öndin, N. (2003). Cumhuriyet’in Kültür Politikası ve Sanat 1923–1950. İnsancıl Yayınları.
• Reşit Galip (1933a). Türk Irk ve Medeniyet Tarihine Umumi Bir Bakış. Birinci Türk Tarih Kongresi Konferanslar, Münakaşalar. 2-11 Temmuz 1932-Ankara. 99–161
• Reşit Galip (1933b). Tarih Arkeologya ve Etnografya Dergisi Niçin Çıkıyor?. Türk Tarih Arkeologya ve Etnografya Dergisi, S 1, 3–4.
• Sagay, E. (1933). “Maarif Vekili Esat Beyefendinin Açma Nutku”. Birinci Türk Tarih Kongresi Konferanslar, Münakaşalar. 2–11 Temmuz 1932-Ankara. 5–14.
• Şerifoğlu, Ö. F. (2003). Resim Tarihimizden Galatasaray Sergileri, 1916–1951. Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Tandoğan, N. (1937). Bir İnşa İşi Ankara. Ulus Gazetesi. 19 Şubat 1937. 1, 6. Tekin, S. (1992). Dr. Reşit Galip ve Üniversite Reformu. Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, C 1, S 2, 179–211.
• Toprak, Z. (2019). Atatürk: Kurucu Felsefenin Evrimi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Toprak, Z. (2021). Cumhuriyet ve Antropoloji. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Uca, M. (1998). Yusuf Hikmet Bayur’un Hayatı, Fikirleri ve Eserleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 9, 211–227.
• Uzun, İ. (2018). Düşünce ve Uygulamaları ile Atatürk’ün Manevi Kızı Afet İnan. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü.
• Ülken, H. Z. (1954). Remzi Oğuz Arık. İlahiyat Fakültesi Dergisi, C 3, S I-II, 81–87.
• Yasa Yaman, Z. (1992). 1930–1950 Yılları Arasında Kültür ve Sanat Ortamına Bir Bakış: d grubu. [Doktora Tezi]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bil- imler Enstitüsü.
• Yasa Yaman, Z. (1996). Yurt Gezileri ve Sergileri ya da ‘Mektepten Memlekete Dönüş. Toplumbilim, S. 4, 35–52.
• Yasa Yaman, Z. (2006). “Ötekinin Varlığı. Her Resim Bir Öykü Anlatır: Modern Türk Sanatında Kadının İmgesel Dönüşümü”. Akkoyunlu, B. (Ed.). Kadınlar, Resimler, Öyküler: Modernleşme Sürecindeki Türk Resminde Kadın İmgesinin Dönüşümü. (Çev. Carol A. La Motte). Pera Müzesi Yayınları. 8–85. Yasa Yaman, Z. (2012). “İmparatorluk’tan Cumhuriyete Sanat, 1930–1960.”Z. Yasa Yaman (Ed.). Ankara Resim Heykel Müzesi. T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü. 91–370.
• TürkTarih Kurumu, https://www.ttk.gov.tr/tarihce/ (Erişim Tarihi: 06.01.2021).
• Elif, N, http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/handle/11498/46328?locale-attribute=tr (Erişim Tarihi: 05.12.2020)
• Görsel 1. Şeref Akdik, “Atatürk Ahlatlıbel’de Kazıda”, 1933, tüyb, 221 × 297 cm, Ankara Resim Heykel Müzesi Koleksiyonu. https://www.kulturportali.gov.tr/medya/fotograf/fotodokuman/8537/ataturkahlatlibel%2 7de-kazida (Erişim Tarihi: 05.08.2021).
• Görsel 2. Şevket Aziz, “Mustafa Kemal Atatürk Ahlatlıbel’de”, 1933, Siyah- Beyaz Fotoğraf. Anonim (1934). Türk Tarih, Arkeolgya ve Etnografya Dergisi. S 1. 1.
• Görsel 3. Anonim, “Mustafa Kemal Atatürk, Türkocağı'nda Afet İnan ve Hamdullah Suphi ile Birlikte”, 1930, siyah-beyaz fotokart, 12 × 17 cm, VEKAM Arşivi, Env. No: 2964. https://libdigitalcollections.ku.edu.tr/ digital/collection/FKA/id/3491/rec/5 (Erişim Tarihi: 05.08.2021)
• Görsel 4. “Yusuf Akçura Portre Fotoğrafı”. Anonim (1933c). Birinci Türk Tarih Kongresi Konferanslar, Münakaşalar. 2-11 Temmuz-Ankara: 578.
• Görsel 5. “Hamit Zübeyr Koşay Portre Fotoğrafı”. https://islamansiklopedis i.org.tr/kosay-hamit-zubeyr. (Erişim Tarihi: 19.07.2021). Görsel 6. Anonim, “Ahlatlıbel Kazısı’nda bulunan siyah çanaklardan bazılarının profilleri-detay”, 1933, Siyah-beyaz fotokart, 11 × 12 cm, VEKAM Arşivi, Env. No: 1783a. https://libdigitalcollections.ku.edu.tr/digital/collection/FKA/id/1534/rec/10 (Erişim Tarihi: 05.08.2021).
• Görsel 7. Anonim, “Ahlatlıbel Kazısında bulunan çanak çömlek tiplerinden bazılarının profil çizimleri-detay”, 1933, Siyah-beyaz fotokart, 11 × 12 cm, VEKAM Arşivi, Env. No: 1783b. https://libdigitalcollections.ku.ed u.tr/digital/collection/FKA/id/1534/rec/10 (Erişim Tarihi: 05.08.2021).
• Görsel 8. Anonim, “Ahlatlıbel Kazı Alanı- detay”, 1933, Siyah-Beyaz Fotoğraf, 8 × 13 cm, Ankara Fotoğraf, Kartpostal ve Gravür Koleksiyonu, VEKAM Kütüphanesi ve Arşivi, Env. No: 1720. https://libdigitalcollections.ku.edu.tr/digital/collection/FKA/id/1528/rec/5 (Erişim Tarihi: 05.08.2021)
• Görsel 9. Şeref Akdik, “Atatürk Ahlatlıbel’de Kazıda-detay”, 1933, tüyb, 221 × 297 cm, Ankara Resim Heykel Müzesi Koleksiyonu. https://www.kulturportali.gov.tr/medya/fotograf/fotodokuman/8537/ataturk-ahlatli bel%27de-kazida (Erişim Tarihi: 05.08.2021).
• Görsel 10. Şeref Akdik, “Atatürk Ahlatlıbel’de Kazıda-detay”, 1933, tüyb, 221 × 297 cm, Ankara Resim Heykel Müzesi Koleksiyonu. https://www.kulturportali.gov.tr/medya/fotograf/fotodokuman/8537/atatu rk-ahlatlibel%27de-kazida (Erişim Tarihi: 05.08.2021).
• Görsel 11. Şeref Akdik, “Atatürk Ahlatlıbel’de Kazıda-detay”, 1933, tüyb, 221 × 297 cm, Ankara Resim Heykel Müzesi Koleksiyonu. https://www.kulturportali.gov.tr/medya/fotograf/fotodokuman/8537/ataturk-ahlatli bel%27de-kazida (Erişim Tarihi: 05.08.2021).