İSLAM’IN İLK DÖNEMLERİNDEKİ UYGULAMALAR EKSENİNDE KAMUSAL BİR GELİR OLARAK ZEKÂT

Yıl 2010, Sayı: 33, 91 - 116, 30.12.2010

Emrullah Dumlu

Öz

Bu çalışmanın amacı, dinî, ahlâkî, iktisadî ve sosyal boyutları bulunan
zekâtın hukukî boyutunu yani vergi olma boyutunu incelemektir. Çalışmada temel
hareket noktası olarak, İslam’ın ilk dönemlerindeki uygulamalar esas alınmış ve bu
çerçevede zekâtın kamusal bir gelir olma özelliği ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu
kapsamda ilk etapta zekâtın kamuya ait bir gelir olduğu nass bağlamında
temellendirilmeye çalışılmış ve buna ilişkin ilk döneme ait uygulama örnekleri
sunulmuştur. Akabinde ise zekât gelirlerinde uygulanacak genel esaslar üzerinde
durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Zekât, Zekât Oranı, Kamu, Kamusal Gelir

Kaynakça

• Ahmed bin Hanbel, MüsnedüAhmed b. Hanbel, Çağrı Yay. İstanbul 1992.
• Aynî, Bedruddin Ebu Muhammet Mahmut bin Ahmet, Umdetü’l-KâriŞerhuSahihi’l- Buharî,Daru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrut, 2001.
• Bardakoğlu, Ali , „Hak Maddesi‟, DİA, XV, 143-142.
• Belazurî, Ebu‟l-Abbas Ahmet bin Yahya bin Cabir, Futûhu’l-Buldân, (Tahkik ve Talik: Abdullah Enîsed-Dabba‟ ve Ömer Enis ed-Dabba‟), Müessesetü‟l-Meârif, Beyrut, 1987.
• Beyhakî, Ebu Bekir Ahmet bin Hüseyin, Delailü’n-Nübüvve, (Tahric ve Ta‟lik; Abdulmu‟dîKal‟acî), Daru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrut, 1988.
• Buharî, Ebu Abdullah Muhammet bin İsmail, Sahîhu’l-Buharî, Çağrı Yay., İstanbul, 1992.
• Bulutoğlu, Kenan, Kamu Ekonomisine Giriş, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1981.
• Cassas, Ebu Zekeriya Ahmet bin Ali, Ahkâmu’l-Kur’an,Daru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrut, 2003.
• Cin, Halil, Akgündüz, Ahmet, Türk Hukuk Tarihi, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul, 1996.
• Dârimî, Ebu Muhammed Abdullah Abdurrahman, Sünenü’d-Dârimî, Çağrı Yay. İstanbul 1992.
• Demir, Şehmus, “Zekâtın Kur‟an-ı Kerim‟de Kavramsal Çerçevesi” Bir Sosyal Güvenlik Kurumu Olarak Kur’an ve Sünnet’te Zekât, Ensar Neşriyat, İstanbul 2008, ss., 19-44.
• Dumlu, Emrullah,Ticaret Mallarının Zekâtı, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış doktora tezi), Erzurum, 2008.
• Ebu Davud, Süleyman b. Eş‟as, SünenüEbî Davut, Çağrı Yay. İstanbul 1992.
• Ebu Ubeyd, Kasım bin Sellam, Kitâbu’l-Emvâl, Daru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrut, 1986.
• el-Azîmâbâdî, Ebu‟t-Tîb Muhammet Şemsulhak, Avnu’l-Ma’budŞerhu Sünen-i Ebu Davut, (Tahkik: Abdurrahman Muhammet Osman), Mektebetü‟s-Selefiyye, Medine, 1968.
• Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, Azim Dağıtım, İstanbul, ts.
• Erkal, Mehmet, “Beytülmâl” md.DİA, İst. 1992, VI, 91.
• Gözübenli, Beşir, “Temel Dinî Kavramların Başka Dillere Aktarılması Problemi ve Mealler”, Kur’an Mealleri Sempozyumu (I),Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.,Ankara 2007.
• --------------, “Zekât. Rahmet Getiren Paylaşım”, İslam’a Giriş, DİB Yay., Ankara,2006.
• Halil b. Ahmet, Kitabu’l-Ayn, (Tahkik: Mehdî Mahzumî,-İbrahim Semerrâî), Mektebetü‟l-A‟lamî, Beyrut, 1998.
• Hamevî, Şihabuddin Ebu Abdullah Yakut bin Abdullah, Mu’cemu’l-Buldân, DaruSader, Beyrut, 1977.
• Hamidullah, Muhammed, İslam Peygamberi, Çev: Salih Tuğ, İrfan Yay. İstanbul 1993.
• Heysemî, Nureddin Ali bin Ebu Bekir, Buğyetü’r-Râid Fî Tahkiki Mecmeu’z-Zevâid ve Menbeu’l-Fevâid, (Tahkîk: Abdullah Muhammet ed-Dervîş) Daru‟l-Fikir, Beyrut, 1994.
• Huzâî, Ebu‟l-Hasan Ali bin Muhammet, MuhtasaruTahrîci’d-Delalati’s-Sem’iyye, Mektebetü’s-Sündüs?) Kuveyt, 1990.
• İbn Abidîn, Muhammed b. Ömer b. Abdilaziz, Reddü‟l-Muhtâraale‟d-Dürri‟l- Muhtâr,(Ta‟lik ve Tahrîc: Muhammed Suphi Hasan Hallâk ve Âmir Hüseyin), Daruİhyâi‟t-Türâsi‟l-Arabî, Beyrut 1998.
• İbn Asâkir, Ebu‟l-Kasım Ali bin Hasan bin Hibetullah bin Abdullah, TârîhuMedinetiDimeşk, (Tahkik: Muhibbuddin Ebu Sa‟d Ömer bin Ğarâme el- „Amrî?) Daru‟l-Fikir, Beyrut, 1995.
• İbn İshak, Kitabu’s-Siyer, (Tahkik: Faruk Hamade) Müessesetü‟r-Risale, Beyrut, 1987.
• İbn Mâce, EbûAbdillah Muhammed b. Zeyd, SünenüİbnMâce, Çağrı Yay. İstanbul 1992.
• İbn Zenceveyh, Hamit, Kitabu’l-Emval, (Tahkik: Şakir ZîbFeyyâz), Riyad, 1986.
• İbn-i Battal, Ebu‟l-Hasan Ali bin Halef bin Abdulmelik, ŞerhuSahihi’l-Buharî, (Ta‟lik: Ebu Temim Yasir bin İbrahim), Mektebetü‟r-Rüşt, Riyad, ts.
• İbn-i Hacer,ŞihabuddinEbu‟l-FadlAhmed b. Ali el-Askalanî, el-İsabe Fî Temyîzi’s- Sahabe, Mısır, 1853.
• İbn-i Hibban Ebu Hatim Muhammet, el-İhsan Fî Takribi Sahihi İbnHibban Tertip: Emir Alauddin Ali bin Balban el-Fârisî, (Tahkik, Ta‟lik ve Tahric: Şuayb el-Arnavut) Müessesetü‟r-Risale, Beyurt, 1988.
• İbn-i Huzeyme, Ebu Bekir Muhammet bin İshak, Sahihuİbn-i Huzeyme, Sahihuİbn-i Huzeyme, (Tahkik ve Ta‟lik: Muhammed Mustafa el-„Azam‟i, Beyrut, 1980.
• İbn-i Sa‟d, Muhammet, KitabuTabakati’l-Kübra, (Tahkik: Ali Muhammed Ömer), Mektebetü‟l-Hancî, Kahire, 2001.
• İbnü‟l-Arabî, Ebu Bekir Muhammet bin Abdullah, Ahkâmu’l-Kur’an, Daru‟l-Kütübi‟l- İlmiyyye, Beyrut, 2003.
• İbnü‟l-Esir, Ebu‟l-Hasan Ali bin Ebu‟l-Kerem,el-Kâmil fî’t-Târîh(Tahkik; Ebu‟l-Fida Abdullah el-Kâdî), Daru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrut, 1987.
• Kallek, Cengiz, “Zekâtın Müesseleşme Süreci: Hz. Peygamber ve Râşit Halifeler Dönemi”, Bir Sosyal Güvenlik Kurumu Olarak Kur’an ve Sünnet’te ZEKÂT, Ensar Neş. İstanbul, 2008, s.195-213.
• Kasanî, AlauddînEbû Bekir b. Mesud, Bedâiu’s- Sanâi fî Tertîbi’ş- Şerâi(Tahkîk ve Ta‟lîk: Ali Muhammed Muavvaz, Adil AhmedAbdulmevcûl) Daru‟l-Kütübi‟l- İlmiye, Beyrut 2003.
• Kettanî, MuhammetAbdulhay, Nizamu’l-Hükümeti’n-Nebeviyye et-Teratîbu’l-İdariyye, (Tahkîk: Abdullah Halit) Daru‟l-Erkam bin Ebi‟l-Erkam, Beyrut, ts.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed, el-Câmi’ li-Ahkami’l-Kur’an, (Tashih: Şeyh HişamSemîr el-Buharî, DaruAlemi‟l-Kütüp Riyad, 2003.
• Mahlûf, Muhammed Hasaneyn, et-Tıbyân Fî Zekâti’l-Esmân, Kahire 1978.
• Makrizî, Takiyyuddin Ahmet bin Ali bin Abdulkadir bin Muhammed, İmtâu’l-Esma’, (Tahkik ve Ta‟lik. Muhammet Abdulhamit en-Nesimi)Daru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrut, 1999.
• Malik bin Enes, Muvatta, Çağrı Yay.,İstanbul, ts.
• Maverdî, Ebu‟l-Hasan Ali bin Muhammet bin Habîb, Ahkâmu’s-Sultaniye, Daru‟l- Kitabi‟l-Arabî, Beyrut, 1999.
• Müslim, Ebu‟l-Hüseyin Müslim b. Haccâc, Sahîhu Müslim, Çağrı Yay. İstanbul 1992.
• Nadaroğlu, Halil, Kamu Maliyesi Teorisi, Sermet Matbaası, Kırklareli, 1981.
• Nesâî, Ebu Abdurrahman Ahmed b. Şuayb, Sünenü’n-Nesâi, Çağrı Yay. İstanbul 1992.
• Razî, Fahrettin, TefsîruFahri’r-Razî/Mefâtîhu’l-Ğayb, Daru‟l-Fikir, Beyrut, 1981.
• Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. EbîSehl, Kitabu’l-Mebsût, (Tahkîk: EbûAbdillah Muhammed Hasan İsmail eş-Şâfiî), Daru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrut 2001.
• Şevkânî, Muhammet bin Ali, Neylü’l-EvtarMinEhadîs-i Seyyidi’l-Ahbâr, Daru‟l-Hayr, Beyrut, 1996.
• Taberânî, Ebu‟l-Kasım Süleyman bin Ahmet, el-Mu’cemu’l-Kebîr, (Tahkik ve Tahric: HamdîAbdulmecit es-Selefî) Mektebetüİbn-i Teymiyye, Kahire, 1414/1993.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir, Camiu’l-Beyan An Te’vîli’l-Kur’an, DaruİbnHazm, Beyrut 2002.
• Tirmizî, Muhammet bin İsa, Sünenü’t-Tirmizî, Çağrı Yay., İstanbul, 1992.
• Yeniçeri, Celal, İslam’da Devlet Bütçesi, İstanbul, 1984.