TANRI İNANCININ RASYONELLİĞİ VE KANIT İHTİYACI

Yıl 2013, Sayı: 40, 93 - 120, 31.12.2013

Celal Büyük

Öz

İnsan, rasyonel bir varlık olması nedeniyle, tutum ve tercihlerini, iddialarını
sürekli olarak temellendirme, onları rasyonel kalıplar içinde ifade etme eğilimindedir.
Gerek teizmin ve gerekse ateizmin önde gelen düşünürleri bu konuda ciddî
tartışmalara girmiş inanma veya reddetme gerekçelerini de kanıtlarla açıklamaya
çalışmışlardır. Tanrı’nın varlığı konusunda insanlık, dinlerin vazettikleriyle yetinmemiş,
O’nun varlığı ile ilgili kanıtlar bulma yoluna gitmiş, böylece konuyu
aklileştirerek, adeta Tanrı’nın varlığından emin olmanın yollarını aramıştır. Kanıt
ve ispat çabaları, dinî inançların ve düşüncelerin temelde mâkul olduklarının
gösterilmesine yöneliktir. Bu çalışmamızda, insanın Tanrı inancını aklileştirme
çabasını ve O’nun varlığına dair kanıt aramaya iten nedenleri incelemeye çalışacağız

Anahtar Kelimeler

Tanrı, Kanıt, Akıl, Fideizm, Temelcilik

Kaynakça

• Akdoğan, Recep, “Kelamcılara Göre Allah’a İmanda Akıl Yürütmenin Değeri”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. VIII, sayı: 1, Sivas, Haziran 2004, ss. 133-157.
• Albayrak, Mevlüt, “Skolastik Felsefe’de Tanrı’nın Varlığı ile İlgili Deliller ve Kant’ın Eleştirileri”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 2, 1995.
• Alper, Hülya, İmanın Psikolojik Yapısı, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2002.
• Alper, Ömer Mahir, “İslâm, Akıl ve Hakikat”, Milel ve Nihal; İnanç Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, c. VII, sayı: 3, Eylül-Aralık 2010, ss. 39-72.
• Aristoteles, Metafizik, (çev. Ahmet Arslan), Sosyal Yayınları, İstanbul, 1996.
• Aslan, Adnan, Tanrının Varlığına Dair Argümanlar ve Çağdaş Ateist Din Felsefesi Eleş- tirileri, İSAM Yayınları, İstanbul, 2006.
• Aydın, Mehmet S. Din Felsefesi, İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, İzmir, 2010.
• _______________ “Allah’ın Varlığına İnanmanın Aklîliği”, İslâmî Araştırmalar, sayı: 2, Ekim 1986.
• _______________ “Ateizm ve Çıkmazları”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XXIV, sayı: 1, Ankara, 1981, ss. 187-204.
• _______________ “Tanrı Hakkında Konuşmak: Felsefi Bir Tahlil”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 1, İzmir, 1983, ss. 25-44.
• Ayer, Alfred Jules, Language, Truth and Logic, Harmondsworth, Penguin, London, 1990.
• Bacon, Francis, Denemeler, (çev. Akşit Göktürk), Yapı KrediYayınları, İstanbul, 1998.
• Başcı, Vahdettin, “Akıl ve Vahiy Yönünden Doğru Düşünme”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 13, Erzurum, 1997.
• _______________ Gazali’de İbadet Kavramının Felsefi Bir Tahlili, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Erzurum, 1994.
• Batak, Kemal, “Doğal Teoloji ve Teistik Argümanların Gücü”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 11, 2008, ss. 45-76.
• _______________ Tanrı’yı Bilmek; Alvin Plantinga’nın Din Felsefesinde Tanrı ve Epistemoloji, İz Yayıncılık, İstanbul, 2008.
• Birand, Kamıran, “Tanrı Şuuru Hakkında”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: IV, Ankara, 1953, ss. 89-91.
• Çetin, İsmail, “İman ve İnkârın Rasyonel Değeri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 11, sayı: 1, 2002, ss. 88-102.
• Clifford, W. K. “The Ethics of Belief”, The Theory of Knowledge, ed. Louis P. Pojman, Wadsworth, Belmont CA, 2003.
• Craig, William Lane, “Ateizm’in Teistik (Tek-Tanrıcı) Yaklaşımla Eleştirisi”, (çev. Ya- şar Ünal), Kelam Araştırmaları Dergisi, 11/1, 2013, ss. 556-574. Deniz, Osman Murat, Akıl İman İlişkisi Açısından Fideizm, Emin Yayınları, Bursa, 2012.
• Descartes, Rene, Felsefenin İlkeleri, (çev. Mesut Akın), Say Yayınları, İstanbul 1995,
• _______________ Yöntem Üzerine, (çev. Bülent Kenar), Düşünen Adam Yayınları, İstanbul 1996.
• Erdem, Hüsamettin, “İslamda Rasyonalist (Akılcı) Hareketin Sebepleri”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 7, Konya, 1997.
• _______________ “Allah’ın Varlığının Delillerinin Kur’anî Temelleri, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: VIII, Konya, 1999, ss. 19-29.
• Evans, C. Stephan-Manis, R. Zachary, Din Felsefesi; İman Üzerine Rasyonel Düşünme, (çev. Ferhat Akdemir), Elis Yayınları, Ankara, 2010.
• Evans, C. Stephen, “Kierkegaard and Plantinga on Belief in God Subjectivity as the Ground of Properly Basic Religious Beliefs”, Faith and Philosophy, c. 5, sayı: 1, 1988.
• Farabi, el-Medinetü’l Fâzıla, (çev. Nafiz Danışman), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1989.
• Flew, Antony- Hare, R. M., Mitchell, Basil, “Theology and Falsification”, New Essays in Philosophical Theology, ed. Antony Flew, Alasdair MacIntyre, SCM Press, London, 1972.
• Flew, Anthony, “Theology and Falsification”, New Essays in Philosophical Theology, eds. A.C. MacIntyre, A. Flew, The Macmillan Co., London, 1955.
• Gazali, İhyau Ulumiddin, c. I, (çev. Ahmed Serdaroğlu), Bedir Yayınevi, İstanbul, 1989.
• Hamilton, Christopher, “Kierkegaard on Truth as Subjectivity: Christianity, Ethics and Asceticism”, Religious Studies, Cilt: 34, Sayı: 1, Cambridge University Press, Cambridge, 1998.
• Hammond, Robert, The Philosophy of Al-Farabî and its Influence on Medieval Thought, The Hopson Book Press, New York, 1947.
• Hick, John, “Kanıta Dayanmayan Rasyonel Teist İnanç”, Hitit Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002/2, ss. 305-324.
• Işık, Aydın, İnanç Krizi, Ötüken Yayınevi, İstanbul, 2009.
• Kierkegaard, Sören, Concluding Unscientific Postscript, (trans. David F. Swenson), Princeton University Press, Princeton, 1968.
• _______________ Philosophical Fragments or A Fragment of Philosophy, (trans. Hovard V. Hong), Princeton University Press, New Jersey, 1967.
• Koç, Turan, Din Dili, Rey Yayıncılık, Kayseri, 1995.
• MacGregor, Geddes, “Doubt and Belief”, The Encyclopedia of Religion, ed. Mircea Eliade, c. 4, Macmillan Pub., New York, 1987.
• Mackie, J. L. The Miracle of Theism; Arguments for and against the Existence of God, Clarendon Press, Oxford, 1982.
• Malebranche, M. Hakikatin Araştırılması I, (çev. Miraç Katırcıoğlu), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1997.
• el-Maturîdî, Ebu Mansur, “İstidlal/Tefekkür Yoluyla Bilgi Edinme”, Geleneksel ve Çağdaş Metinlerle Din Felsefesine Dair Okumalar I, der. Recep Alpyağıl, İz Yayıncılık, İstanbul, 2011.
• Marx, Karl-Engels, Friedrich, Felsefe İncelemeleri, çev. Sevim Ballı, Sol Yayınları, İstanbul, 1997.
• Mavrodes, George I. Belief in God; A Study in the Epistemology of Religion, Random House, New York, 1970.
• Mehdiyev, Nebi, “Fideizm ya da Tanrı İnancının İrrasyonelliği”, Bakı Dövlet Universiteti İlahiyyat Fakültesi Elmi Mecmuesi, sayı: 11, 2009.
• _______________ Din Felsefesinde Epistemolojik Yaklaşımlar ve Tanrı İnancının Rasyonelliği, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2007. Mohapatra, A. Ranjan, “Tanrının Varlığı”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (çev. Metin Yasa), sayı: 16, 2003, ss. 351-364.
• Öner, Necati, “Allah İnancı”, Felsefe Yolunda Düşünceler, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1995.
• Özcan, Hanifi, “Birbirine Zıt İki Epistemolojik Yaklaşım: Temelcilik ve İmancılık”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Necati Öner Armağanı, c. XL, sayı: 1, Ankara, 1999.
• _______________ Epistemolojik Açıdan İman, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, 1997.
• Pailin, David A., Groundwork of Philosophy of Religion, Epworth Press, London, 1986.
• _______________ God and The Process of Reality; Foundations of a Credible Theism, Routledge, London, 1989.
• Pessagno, J. Meric, “Maturidiye Göre Akıl ve DinîTasdik”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (çev. İlhami Güler), c. XXXV, ss. 425-435.
• Peterson, Micheal vd., Akıl ve İnanç; Din Felsefesine Giriş, (çev. Rahim Acar), Küre Yayınları, İstanbul, 2009.
• Plantinga, Alvin, “Is Belief in God Properly Basic?”, Contemporary Perspectives on Religious Epistemology, eds. R. D. Geivett and B. Sweetman, Oxford University Press, New York, Oxford, 1992.
• _______________ “Reason and Belief in God”, Faith and Rationality; Reason and Belief in God, eds. Alvin Plantinga, Nicholas Wolterstorff, University of Notre Dame Press, Notre Dame, 2004.
• Popkin, Richard H. “Fideism”, The Encyclopedia of Philosophy, ed. Paul Edwards, c. 3, Macmillan Publishing Co., New York, 1972.
• Reçber, Mehmet Sait, “Plantinga ve Tanrı İnancının Temelselliği”, Felsefe Dünyası, sayı: 39, 2004/1, ss. 20-41
• _______________ Tanrı’ya İnanmanın İmkânı ve Mahiyeti, Kitâbiyât Yayınları, Ankara, 2004.
• Russel, Bertrand, Why I am not a Christian?, Unwin, London, 1967.
• Sartre, J. Paul, Existansialism, (çev. Asım Bezirci), Say Yayınları, İstanbul, 1993.
• Sönmez, Bülent, Peygamber ve Filozof, Araştırma Yayınları, Ankara, 2002.
• Swinburne, Richard, The Existence of God, Calenderon Press, New York, Oxford, 1979.
• _______________ “Evidence for God”, Beyond Reasonable Doubt, ed. Richard Harries, The Canterbury Press, Norfolk, 1991.
• _______________ “Reviews”, Religious Studies, sayı: 16, 1980.
• _______________ Faith and Reason, Clarendon Press, Oxford, 1981.
• _______________ “Arguments for the Existence of God”, Key Themes in Philosophy, ed. A. Phillips Griffiths, Cambridge University Press, Cambridge, 1989.
• Taylan, Necip, Düşünce Tarihinde Tanrı Sorunu, Ayışığı Kitapları, İstanbul, 1998.
• Tillich, Paul, İmanın Dinamikleri, (çev. F. Terkan-S. Özer), Ankara Okulu Yay., Ankara, 2000.
• Topaloğlu, Aydın, Teizm ya da Ateizm: Tanrı Tanımazlığın Felsefi Boyutları, Furkan Kitaplığı, İstanbul, 2001.
• Tüzer, Abdüllatif, Din ve Rasyonalite: Postmodern Bir Yaklaşım, Lotus Yayınları, Ankara, 2009.
• Uslu, Ferit, “Düzen ve Gaye Delili Üzerine Bir Analiz”, Dinî Araştırmalar, OcakNisan 2002, c. 4, sayı: 12, ss. 31-48.
• Wainwright, William J. Philosophy of Religion, Wadsworth Publishing Co., Belmont CA, 1999.
• Weber, Alfred, Felsefe Tarihi, (çev. H. Vehbi Eralp), Sosyal Yayınları, İstanbul, 1991.
• Yaran, Cafer Sadık, Günümüz Din Felsefesinde Tanrı İnancının Aklîliği, Etüt Yayınları, Samsun, 2000.
• _______________ “Dinî Epistemolojide Eleştirel Akılcılık ve Tahkiki İmancılık”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 9, Samsun, 1997.
• _______________ Din Felsefesine Giriş, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2010.
• Yeşilyurt, Temel, “Tanrı Bilgisinin Empirik Temelleri”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 5, Elazığ, 2000.