Çıldır Çevresinden Soyut İnsan Heykeli Biçimli Mezar Taşları

Year 2012, Volume: 16 Issue: 3, 135 - 150, 26.04.2013

Ali Aktemur

Abstract

Zengin Türk kültürü ve tarihi içerisinde, mezar taşları da önemli bir yer tutmaktadır.
Zira Türkler, İslamiyet’in kabulünden önce de, öldükten sonra hayatın devam ettiğine inanmış,
bu doğrultuda mezar yapıları, mezar taşları yaparak, ölülerinin ruhuna ve hatırasına,
hayatlarındaki kadar saygı göstermişlerdir.
Bu anlayış Türkler’de çok köklü ve zengin bir ölü gömme adeti, mezar ve mezar taşı
geleneğinin ortaya çıkmasını, gelişerek devam etmesini sağlamıştır.
Özellikle Göktürkler’deki heykel formlu ve ölen kişinin hayattaki vasıflarını içeren motiflerle
süslü mezar taşları, Anadolu’daki soyut insan heykeli formlu mezar taşlarına kaynak
olmuştur. Ancak bu milli gelenek, Anadolu’da İslami kimliğe büründürülerek, daha soyutlanmış
bir şekilde devam ettirilmiştir.
Anadolu’daki soyut heykel formlu eski Türk mezar taşı geleneğinin devam ettirildiği
yörelerin başında Çıldır ve çevresi gelmektedir. Zengin tarihi-kültürel geçmişi ile tanınan
Çıldır ve çevresinde, Osmanlı döneminden kalma mezar taşlarında sembolik içerikli motifler,
özellikle baş şahidelerinin soyut heykelsi formu, Türk kültür ve inanç tarihi bakımından
dikkate değer özellikler sunmaktadır

Keywords

Heykel, Mezar taşı, Çıldır, Soyut, Biçimli

References

• Aktemur, A.M. (1999). Anadolu Selçuklu Devri Kayseri Yapılarında Taş Süslemeciliği. (Y. Lisans Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aktemur, A.M. (2006). “Anadolu Selçuklu Devri Sivas Yapılarında Taş Süslemeciliği”. Selçuklular Döneminde Sivas Sempozyumu, (29 Eylül-1 Ekim 2005), Si- vas, s.464-489.
• Aktemur, A.M. (2007a). “Çıldır-Yıldırımtepe(Rabat) Köyündeki Mezar Taşları”. I. Ulus- lar arası Ağrı Dağı ve Nuh’un Gemisi Sempozyumu (I. International Sym- posium of Mount Ararat and Noah’s Ark). (7-11 Eylül 2005 Ağrı/Doğuba- yazıt). İstanbul, ss. 568-577.
• Aktemur, A.M. (2007b). “Tiflis’te ve Nahcivan’da Yer Alan Koç Heykeli Formlu İki Me- zar Taşı Hakkında”. Serhat Kültür, Yıl:5 (Mart-Nisan 2007), İstanbul, s. 24-30.
• Aktemur, A.M. (2008).“Nahcivan Mümine Hatun Kümbeti Bahçesindeki Koç-Koyun Heykeli Formlu Mezar Taşları”. III. Uluslararası Van Gölü Havzası Sem- pozyumu (III. International Symposium of Van Lake Region), (06-08 Ha- ziran 2007 Hakkari), Ankara, s. 400-408.
• Aktemur, A.M. (2009). “Ağrı ve Iğdır Çevrelerindeki Koç-Koyun Heykeli Formlu Mezar Taşları”. II. Uluslararası Ağrı Dağı ve Nuh’un Gemisi Sempozyumu(II. In- ternational Symposium of Mount Ararat and Noah’s Ark) (8-10 Ekim 2008 Ağrı/Doğubayazıt). İstanbul. s. 286-296.
• Aktemur, A.M. (2012). Ardahan Çevresindeki Soyut İnsan Heykeli Formlu Mezar Taş- ları. Erzurum.
• Arslan, A.S, (2005). Kayseri Zamantı Irmağı Çevresindeki Bezemeli Mezar Taşları. Kay- seri.
• Barthold,W. (1968). Türklerde ve Moğollarda Defin Merasimi Meselesine Dair (A.İnan çevirisi). Ankara.
• Baykara, T. (1993). “Asya Türk Kültürünün Bir Unsuru Olarak Mezar Taşları”. Vakıf Haftası, S. X, Ankara, ss. 118-132.
• Belli, O. (2003). Kırgızistan’da Taş Balbal ve İnsan Biçimli Heykeller. İstanbul.
• Berkli, Y. (2011).Türk Sanatında Avrasya Üslubunun Evreleri (Avrupa ve İslam Sanatına Etkileri). Erzurum.
• Çoruhlu,Y. (1995). “Türk Sanatında Koyun, Koç, Keçi Figürlerinin Sembolizmi”. Türk Dünyası Tarih Dergisi, No:100, ss. 52-60.
• Çoruhlu,Y. (1997). “Orta Asya’dan Anadolu’ya Çatma-Lahit ve ya Taş Sandukalarda Gö- rülen Hançer-Bıçak Tasvirlerinin Sembolizmi”. Eyüp Sultan Sempozyumu Tebliğler I, İstanbul, ss. 48-65.
• Çoruhlu,Y. (1998). Erken Devir Türk Sanatının ABC’si. İstanbul.
• Çoruhlu,Y. (2007). Erken Devir Türk Sanatı. İstanbul.
• Çulpan, C. (1961). Serviler. İstanbul.
• Diyarbekirli, N. (1972). Hun Sanatı. İstanbul.
• Esin, E.(2003). Orta Asya’dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler. İstanbul.
• Güngör, H. (1996). “Kayseri ve Çevresinde Bazı Mezar Taşları”. Türk Dünyası Tarih Dergisi, Ankara, ss.27-38.
• Jısl, L. (1963). “Kül Tigin Anıtında 1958 ‘de Yapılan Arkeoloji Araştırmalarının Sonuç- ları”. Belleten, C. XXXII, S. 107, Ankara, ss. 387-394.
• Kırzıoğlu, M.F. (1993). “Azerbaycan ve Anadolu’da Türkistan’dan Gelen Eski Milli Ge- lenek: Kabir Taşı Olarak Kullanılan Koyun ve At Heykelleri”. X. Vakıf Haftası Kitabı, Ankara, ss. 133-160.
• Kırzıoğlu, M.F. (1995). “Khazarlar’ın Borçalı ve Kazak Boylarından Oluşan Karapapak- larda Çağımızda İnsan Heykelli Kabir Taşı Yapma Geleneği”. Türk Kültürü Araştırmaları, S. XXXI/1-2, Ankara, ss. 229-254.
• Ögel, B. (1988). İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi (Orta Asya Kaynak ve Buluntula- rına Göre) II. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Örnek, S.V. (1979). Anadolu Folklorunda Ölüm. Ankara.
• Özkan, H. (2000). “Erzincan ve Çevresinde Orta Asya Türk Geleneğini Sürdüren Beze- meli Mezar Taşları”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.XV., Erzurum, ss.37-47.
• Roux, J.P. ( 1999). Eski Çağ ve Orta Çağda Altay Türkleri’nde Ölüm. İstanbul.
• Rudenko, S.I. (1971). Frozen Tombs of Siberia The Pazyryk Burials of Iron Age Horse- man. Londra.