Türk Mûsıkîsinin Modernleşmesi Bağlamında Hammamîzâde İsmail Dede Efendi ve Ferahfezâ Makamı

Yıl 2017, Cilt: 21 Sayı: 2, 625 - 646, 20.06.2017

Nesrin Feyzioğlu

Öz

Terkibi, Hammamîzâde İsmail Dede Efendi’ye dayandırılan Ferahfezâ
makamı, aslında Dede Efendi’den önce III. Selîm döneminde ibdâ edilen bir
makamdır. Ancak Dede Efendi son şeklini vermiş başka bir ifade ile yeniden ibdâ
etmiştir. Ferâhfezâ makamı, Türkiye’nin modernleşme macerâsının en başarılı
olduğu alan olan mûsıkîdeki modernleşme çabalarının mükemmel bir örneğidir. Bu
çalışmada, Dede’nin mûsıkî anlayışının ve başlı başına bu makamı ibdâının Türk
mûsıkîsinin modernliğinin entelektüel temellerini oluşturmaya muktedir
olabileceği fikri savunulmaktadır. İsmail Dede’yi Türk mûsıkîsinin modernleşme
sürecinin merkezine yerleştirmek, geleneğinden kopuk,  birbiri ile ilişkisiz, parçalardan oluşan
mûsıkî tarihi yerine, geleneğin taşındığı bir süreç olan mûsıkî hafızamıza
güvenmenin önemine dikkat çekilmektedir. Dede ve Ferahfeza makamı üzerinden
modernleşme tecrübemize dair değerlendirmelerde bulunmaya çalıştığımız bu
araştırmamızdaki temel maksadımız, mûsıkîmizin tarihîliğini sağlayan gelenekle
bağlarını;  edebiyattan kopuşu,  ana kültür kaynakları alanına ilgisiz
kalışı,  Batılı sistem uygulamalarına
dayanan yanlış kültür politikaları, Dede’nin yetiştiği şartlar, eserleri,
tertip ettiği yeni makamlar, yeni usûl kullanımları, yeni besteleri bağlamında
ele alarak, modernleşmemizi, kendi mûsıkî temellerimiz üzerinden bir modern olma
sürecine dönüştürebileceğimizi göstermeye çalışmaktır.

Anahtar Kelimeler

Hammamizâde İsmail Dede Efendi, Ferahfezâ, Modernizm, Türkiye’nin Modernleşmesi, Türk Mûsıkîsi, Gelenek

Kaynakça

• Berkes, N. (2002). Batıcılık, Ulusçuluk ve Toplumsal Devrimler, İstanbul Kaynak Yayınları
• Berkes, Niyazi, (2004), Türkiye ’de Çağdaşlaşma, İstanbul, YKY
• Cemil Meriç, (1985), Bu Ülke, İstanbul. İletişim Yayınları
• Dellaloğlu, Besim F.(2012), Ahmet Hamdi Tanpınar:, Modernleşmenin Zihniyet Dünyası, Bir Tanpınar Fetişizmi, I. Baskı, İstanbul, Kapı Yayınları
• Ezgi, Subhi, (1933-1953), Nazarî ve Amelî Türk Mûsıkîsi I-5 İstanbul
• Giddes, Anthony, (1994), “Modernliğin Sonuçları”, Çev. E. Kuşdil, İstanbul, Ayrıntı Yay.
• Göle, Nilüfer, (2002) “Batı Dışı Modernlik, Kavram Üzerine”, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Cilt: 3 Modernleşme ve Batıcılık (iç.), Editör: Uygur Kocabaşoğlu, İletişim Yayınları, İstanbul, 2004, s. 56-67.
• Gürbilek, N. (2016). Tanpınar, A. Hamdi (1970). Bitmeyen Çıraklık- Deneme, 3. Baskı, İstanbul, Metis Yay.
• Hâşim Hacı Mehmed, (1280), [1864] Mecmûa-i Kârhâ ve Nakşhâ ve Şarkıyât II. Baskı İstanbul.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemâl (1958), Hoş Sadâ, İstanbul, Maarif Basımevi,
• İhsanoğlu, Ekmeleddin & Ramazan Şeşen, Gülcan Gündüz, M. Serdar Bekar, (2003), Osmanlı Musikî Literatürü Tarihi, İstanbul IRCICA
• Keskiner Bora, (2012), “Derviş İsmail’in Dünyası: Dede Efendi’nin 1799 Yılından Önce Bestelediği Dindışı Eserler, Musikişinas Dergisi, 1 Mayıs 2012 İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları
• Kutluğ, Yakup, Fikret, (2000), Türk Musikisinde Makamlar, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları
• Lalo, Charles, (2004), Estetik, Çev. Burhan Toprak, Ankara, Hece Yay.
• Talip Mert, (2006), Dede’nin Nişanı Talip Mert, Gül Destesi, İstanbul, Azim Dağıtım Yayını
• Ortaylı, İlber, (1995), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul, .İletişim Yay.
• Önberk Nevin, (1986) A. Hamdi Tanpınar’ın Mahur Beste, Huzur ve Sahnenin Dışındakiler Romanlarında Millî Kültür Meselelerine Bakış, Erdem, c. 2, S. 4, İstanbul, Atatürk Kültür Merkezi Bşk. Yay.
• Özalp, M.Nazmi, (1992). Türk Musikisi Beste Formları, Ankara, T.R.T. Müzik Dairesi Basımevi,
• Özalp, M.Nazmi, (2000), Türk Mûsikisi Tarihi I, İstanbul, M illi Eğitim Bakanlığı Yay.
• Özkan, İsmail Hakkı, (1994), Türk Mûsikisi Nazariyatı ve Usûlleri Kudüm Velveleleri, İstanbul, Ötüken Neşriyat
• Öztuna, Yılmaz, (1996), Dede Efendi, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Rauf Yekta Bey, (1925), Esâtîz-i Elhân – Üçüncü Cüz: Dede Efendi, İstanbul, Evkaf-ı İslâmiye Matbaası.
• Salgar, M.F. (2004). Dede Efendi Hayatı, Sanatı, Eserleri, İstanbul, Ötüken Neşriyat A.Ş.
• Tanpınar, A. Hamdi, (1996), Yaşadığım Gibi, (Haz. Prof. Dr. Birol Emin), İstanbul, Dergâh Yayınları,
• Tekeli, İlhan, (2002), “Türkiye’de Siyasal Düşüncenin Gelişimi Konusunda Bir Üst Anlatı”, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce, Modernleşme ve Batıcılık, İstanbul, İletişim Yay., c.3, s. 22-24
• Tura, Yalçın, (2006), Nâsır Abdülbâkî Dede İnceleme ve Gerçeği Araştırma (Tedkîk ü Tahkîk), I. Baskı, İstanbul, Pan Yay.
• Ülgener, Sabri, (1991), İktisadi Çözülmenin Ahlâk ve Zihniyet Dünyası, I. Baskı, İstanbul Derin Yay.
• Yalçın, Gökhan, (216), 19. Yüzyıl Türk Mûsıkîsinde Hâşim Bey Mecmuası, Birinci Bölüm Edvâr, I. Baskı Ankara Atatürk Kültür Merkezi Başk. Yay.
• Yekta, Raûf, ( 1924/1340) , Esâtiz-i Elhân: Dede Efendi, İstanbul, Evkâf-ı İslâmiye Matbaası