Artvin İli Okçular Havzasının Eski Çağ Tarihi Coğrafyasına Genel Bir Bakış

Yıl 2018, Cilt: 22 Sayı: Özel Sayı 2, 2013 - 2032, 22.10.2018

Sefa Yıldırım

Öz

Eskiçağ tarihinin önemli lokalizasyon
merkezlerinden bir olan Doğu Karadeniz ve kıyıları tarih boyunca birçok kültür
ve millete ev sahipliği yapmıştır. Özellikle, Kafkas, Derbent ve Daryal
geçitleri üzerinden gelen halklar bu bölgede önemli kültürel ve ticari
merkezler oluşturmuşlardır. Bunun yanı sıra, Doğu Karadeniz Bölgesi oldukça
arızalı bir topoğrafik yapı arz etmesine rağmen, Orta Paleolithik dönemden itibaren
iskân gördüğünü de müşahede etmekteyiz. Ayrıca, bölge uzun yıllar başta Urartu
olmak üzere, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı İmparatorluğu’nun siyasi, kültürel ve
ekonomik tesiri altında kaldığı da yine, burada tespit edilen eser ve materyallerden
anlaşılmaktadır. Buna ilaveten, bölgeye gelen kavim ve halk toplulukları zaman
içerisinde yerli bir karakter kazanarak Anadolu kültür coğrafyasının bir
parçası haline geldiği de görülmektedir. Anadolu yarımadasının kendine has
jeolojik, jeomorfolojik ve jeopolitik yapısı, bölgeye yerleşen halk
toplulukları üzerinde müspet yönde tesir ederek özgün bir kültürel yapının
oluşmasını sağlamıştır. Netice itibariyle, Anadolu coğrafyasının bir parçası
olan Doğu Karadeniz bölümü, kendine has tarihi ve kültürel coğrafyası ile
mümtaz bir bölge olma özelliğin binlerce yıldır devam ettirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tarihi Coğrafya, Anadolu, Eskiçağ Tarihi, Doğu Karadeniz

Kaynakça

• Kaynaklar
• Akurgal,E. (1995), “Anadolu Uygarlıkları”, İzmir.Akurgal,E (1999), “Anadolu’nun Kültür Tarihi”, Ankara.Akurgal,E (2001), “The Hattian and Hittite Civilizations”, AnkaraAlkan,N. (2016), “Geçmişten Günümüze Dünyada Tarih Yazıcılığı”, Tarih için Metodoloji, Pegem Akademi, Ankara. ss.26-38Alp,S. (2000), “ Hitit Çağında Anadolu, Çivi Yazılı ve Hiyeroglif Yazılı Kaynaklar”, İstanbul.Alp,S. (2003), “Hitit Güneşi”, Ankara Artvin İl Yıllığı (1967) “Artvin İl Yıllığı için hazırlanan özet tarihçe”Atalay,İ.(1992), “Türkiye Coğrafyası”, İzmir.Atalay,İ. &Mortan,K. (1997) “Türkiye Bölgesel Coğrafyası .İnkılâp Kitabevi. İstanbulBahçeci, O.M. (1999) “Artvin Tarihi Olguları”,BursaBaykara, T. (2000) “ Anadolu’nun Tarihî Coğrafyasına Giriş I. Anadolu’nun İdari Taksimatı.” (Gözden Geçirilmiş 2.Basım) Ankara, ss.17, 22 Belli, O.(1982) "Urartular”, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi I, 139-208Birmingham, J.M. (1961) ,"The Overland Route Accors Anatolia in the Eight and Centuries, B.C." AS XI, 185–195.Bittel,K. (1933), “Artvin’de Bulunan Tunçtan Mamul Asari Attika”, Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi I, İstanbul,ss.150-156Collingwood,R.G. (2010), “Tarih Tasarımı”, original tittle: “The Idea of History”,Oxford University Press,1946.Çevirmen:Kurtuluş Dinçer. Doğu Batı Yayınları.AnkaraÇelgin, G. (2011). Eski Yunanca-Türkçe Sözlük. İstanbul: Kabalcı.pp.130Çilingiroğlu, A. (1994), “Urartu Tarihi”, İzmir.Diakonoff,I.M. &Kaskai,S.M. (1981), “Geographical Names According to Urartian Texts”, Wiesbaden.Dinçol, A.M. (1982) "Hititler”, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi I, 18-120.Doğanay,H.& Orhan,F. (2014). “Artvin İlinde Nüfusun Başlıca Özellikleri”, Doğu Coğrafya Dergisi, cilt:19,Sayı:31.ss.1-22Durmus,İ (1993) “İskitler (Sakalar)”, Ankara. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü YayınlarıErzen, A. (1992), “ Doğu Anadolu ve Urartular”, AnkaraGoetze,A. (1940), “Kizzuwatna and the Problem of Hittite Geography,” New HavenGöler,E.M. (2016), “Anadolu’nun İlk Tapınağı: Göbekli Tepe”, Yüksek Lisans Tezi. T.C.Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim DalıGümüşçü, O. (2014) . “Tarihi Coğrafya Kavramlar-Tarihçe-Kaynaklar-Mekan-Metod”,Yeditepe Yayınevi İstanbulGümüşçü,O. Şenkul,Ç & Yılmaz,H.H (2014) “Temelleri Gelişimi ve Yapısıyla Tarihi Coğrafya” Yeditepe Yayınları.İstanbul. s.178Güneri, S. (1987) “Erzurum ve Çevresindeki Höyüklerin Yüzey Araştırması”, AST V/II, ss.54-76.Herodotos (1975), “Herodotos Tarihi” ,Çev., M.Ökmen, İstanbul,Herzfeld,E. (1968), “ The Persian Empire:Studies in Geography and Ethnography of the Ancient Near East”, Wiesbaden,Hobsbawm,J.E. (2009), “Tarih Üzerine”,original title:On History,Çevirmen :Osman Akınhay,Agora Kitaplığı,İstanbul.Honigman,E. (1970) . “Bizans Devletinin Doğu Sınırı”, Çev. F. Işıltan,İstanbul.Işık, A. (2001), “ Antik Kaynaklarda Karadeniz Bölgesi”, .Türk Tarih Kurumu Basımevi.Ankaraİzbırak, R. (1984). “Türkiye”, İstanbulKabaağaç, S., & Alova, E. (1995). Latince/Türkçe Sözlük. İstanbul. Sosyal Yayınlar.pp.259Kafesoğlu,İ.(2004). “Türk Milli Kültürü” İstanbulKaradeniz,H.B. (1997). “Bayburt Adı Hakkında” Türk Dünyası Tarih Dergisi 127 (Temmuz 1997), İstanbul,s. 6-8.Kınal,F. (1991) “Eski Anadolu Tarihi”, Ankara Kırzıoğlu,M.F.(1953), “Kars Tarihi. Cilt. Işıl Matbaası. İstanbulKırzıoğlu,M.F. (1976) “Osmanlının Kafkas Ellerini Fethi, (1451-1590)”. AnkaraKırzıoğlu,M.F. (1984) “Selçuklu Fetihlerinden (1064–1071) Önce Doğu Anadolu Türk Boy ve Oymaklarından Kalma Dağ ve Su Adları” Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11–13 Eylül 1984) Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Dairesi Yayınları: 60, Seminer, Kongre Bildirileri Dizisi: 17, Ankara, 75–95.Kırzıoğlu,M.F. (1988) “Karadeniz’in Doğu Kıyıları, Gürcistan ve eski “Turabozan Vilayeti’miz (Batum-Samsun dahil) Bölgesinde, M.Ö.VII.yüzyıldan Osmanlı Fethi’ne kadar yerleşen Türkler ve coğrafyada yasayan hatıraları” T.C. Ondukuz Mayıs Üniversitesi ve Fransız Anadolu Araştırmaları Enstitüsü İkinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri (Uluslar arası I) 1-3 Haziran 1988 /Samsun 1990Kırzıoğlu,M.F. (1992) “Yukarı Kür ve Çoruk Boylarında Kıpçaklar”, Ankara.Konukçu,E. (1992), “Selçuklulardan Cumhuriyete Erzurum”, AnkaraKoşay,H.Z. (1964), “Pulur ve Güzelova (Erzurum Arastırmaları)” Atatürk Konferansları I, Ankara, 91-94.Koşay,H.Z. (1984),”Erzurum ve Çevresinin Dip Tarihi”, AnkaraKoşay,H.Z. &Turfan,K. (1959) “Erzurum-Karaz Kazısı Raporu”, Belleten 23/91, Ankara, 349-413,Koşay,H.Z.& Vary,H. (1964) “Pulur Kazısı, 1960 Mevsimi Çalışmaları Raporu”, Ankara.Koşay,H.Z.& Vary,H. (1967)” Güzelova (Tufanç) Erzurum Kazısı 1961”, AnkaraKöse, A. (1991) İspir ve Çevresinin Bölgesel Coğrafya Etüdü. Atatürk Üniversitesi.Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). ErzurumKsenophon (1998), “Anabasis (Onbinlerin Dönüsü)”, Çev. T.Gökçol, İstanbul,Kütükoğlu,S.M. (2014), “Tarih Araştırmalarında Usûl” , Atatürk Kültür,Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları II.Dizi-Sayı 61 , 2.Baskı Ankara Türkiye s.11Lehmann-Haupt,C.F.(1931), Armenien Einst und Jetzt II-2, Berlin.LAR I-II (1968), D.D.Luckenbill ,Ancient Records of Assyria and Babilonya I-II (ARAB III), York, 1968.Lloyd, S .(1998), “Türkiye’nin Tarihi”, Çev. E. Varinlioglu, Ankara.Memiş,E. (1989) “Eskiçağ Türkiye Tarihi”, Konya,Memiş,E. (1990), “Tarihi Coğrafyaya Giriş”, KonyaMemiş,E. (2003), “Eskiçağ Türkiye Tarihi”, Konya,Orhan,F. (2015), “Şavşat’ın Beşerî ve Ekonomik Coğrafyası”, Şavşat Belediyesi Kültür Yayınıdır.s.139Ortaylı, İ. (2003). “Tarih Nedir?” Türkiye Günlüğü (pp. 1-22). AnkaraÖgel,B. (2003), “İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi Orta Asya Kaynak Ve Buluntularına Göre” Türk Tarih Kurumu Basımevi AnkaraÖzçelik,İ. (2014) , “Tarih ve Metodolojisi”, Gazi Kitapevi.Ankara.s.6 Özdemir,H. (2002), “Artvin Tarihi” Ankara ,s.11Özger,Y. (2001), “Temettüat Defterlerine Göre Bayburt ve Köylerinin Sosyal ve Ekonomik Durumu”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum.Özgül,O.&Ceylan,N. (2017), “Eskiçağda Kafkasya Geçitleri (Daryal ve Derbent)”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi , Cilt:IV.Sayı:XIII.Aralık /MMXVII. s.24-62Öztürk,Ö.(2016), “Pontus Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi”.Nika Yayınevi.Pehlivan,M. (1984). “En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılısına Kadar Erzurum ve Çevresi”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum.Pehlivan,M. (1994). “Başlangıçtan Urartu’nun Yıkılısına Kadar Bayburt ve Yöresi” Türk Tarihinde ve Kültüründe Bayburt Sempozyumu (23–25 Mayıs 1988), Ankara, 327-345.Ramsay W.M.( 1960), “ Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası”, Çev. M. Pektaş,İstanbulRızvanoğlu,M.T. (2003) “Ardanuç İlçe ’sinin Beşeri Ve Ekonomik Coğrafyası”. Atatürk Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enst. Yayınlanmamış Doktora Tezi. ERZURUMSagona et al.,[ Sagona A. Sagona, C & Özkorucuklu ,H] (1995), “Excavations at Sos Höyük-1994: First Preliminary Report”, AS 45, London.,ss. 93-218.Sagona et al.,[ Sagona A. Sagona, C & Özkorucuklu ,H] (1996)a, “Excavations at Sos Höyük 1994”, KST XVII/I, ss.129-150.Sagona et al. [Sagona A .,Erkmen, M., Sagona, C & Thomas, I] (1996)b,, “Excavations at Sos Höyük, 1996: Second Preliminary Report” AS 46, ss.27-48.Sagona et al. [Sagona A .,Erkmen, M.& Sagona, C] (1997) ,“Excavations at Sos Höyük-1995”, KST XVIII/I, ss.137-143.Sagona et al. [Sagona A .,Erkmen, M.& Sagona, C ] (1998), “Excavations at Sos Höyük, 1996”, KST XIX/I,245-250.Sagona et al. [Sagona A .,Erkmen, M.& Sagona, C] (1999), “Excavations at Sos Höyük, 1997”, KST XX/I, 205-206.Sagona, A. (2000) “Sos Höyük and the Erzurum Region in Late Prehistory a Provisional Chronology for Northeast Anatolia”, Chronologies des Pays du Caucase et de L’Euphrate aux IVe-IIIe Millenaires: Actes du Colloque d’Istanbul, 16- 19 Decembre 1998, Varia Anatolica XI, ss.329- 373.Sagona A.& Sagona, C.(2000) ,“Excavations at Sos Höyük, 1998”, KST XXI/I, ss.143-144.Sagona A.& Sagona, C.(2001) , “Excavations at Sos Höyük, 1999”, KST XXII/I,ss.129-131.Sagona, A. (2004) “Social Boundaries and Ritual Landscapes in Late Prehistoric Trans-Caucasus and Highland Anatolia”, Ancient Near Eastern Studies Supplement 12, A View From The Highlands Archaeological Studies in Honour Charles Burney, Edited By A. Sagona, Peeters, ss.475-537Sever, R. (2001), “Berta (Okçular) Çayı Havzasının Fiziki Coğrafyası”. AtatürkÜniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, ErzurumSevin, V. (2001), “Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası I”, Türk Tarih Kurumu. Ankara.Sevin, V. (2003), “Anadolu Arkeolojisi”, İstanbul.Strabon “Antik Anadolu Coğrafyası” (Geographika: XII-XIII-XIV), Çev. A.PekmanŞimşek,A .(2016), “ Tarihsel Zaman, Değişim ve Süreklilik” Tarih için Metodoloji, Pegem Akademi, Ankara. ss.9-15Slattery, D.J.G. (1987) "Urartu and the Black Sea Colonies: An Economic Perspective”, Al-Rafidan VIII, 1-30.Sümer, F. (1999), “Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları I-II.” Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı .İstanbul Tanoğlu,A. (1966), “Nüfus ve Yerleşme”. Baha matbaası. İstanbul.Tanoğlu,A.(1969) Nüfus ve Yerlesme, Cilt I, İstanbul Üniversitesi Yayınları: 1183, Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Neşriyatı: 45, İstanbul.Tarhan, M.T. (1986), "Urartu Devleti'nin Yapısal Karakteri”, TT. Kong. 9,Ankara, ss.285-301.Tarkan, M.T. (1970) “Çoruh Vadisinin İskân Özellikleri” Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, Cilt 1 Sayı 1, Ekim ss. 115–123.Tarkan, M.T.(1971) ,“Yukarı Kelkit ve Çoruh Havzası”, Erzurum.Tarkan, M.T.(1973)a ,“Orta ve Aşağı Çoruh Havzası”, Ankara.Tarkan, M.T.(1973) b ,“Orta ve Aşağı Çoruh Havzası Beşerî ve İktisadi Coğrafya Bakımından Bir Bölge Araştırması”. Atatürk Üniv. Yay.No:166. Edb. Fak. Yay.No:37.Ars.Serisi No:29 ErzurumTarkan, M.T.(1973) c , “Ana Çizgileriyle Doğu Anadolu Bölgesi” Atatürk Üniv.50.yıl Armağanı, Erzurum ve çevresi, Cilt I. 7-22.ErzurumTaşağıl, A. (2003), “Gök-Türkler I.” Türk Tarih Kurumu Basımevi AnkaraTaşağıl, A (1999), “Gök-Türkler II.” Türk Tarih Kurumu Basımevi AnkaraTaşağıl, A (2004), “Gök-Türkler III.” Türk Tarih Kurumu Basımevi AnkaraTellioğlu,İ.(2015), “Tarih Boyunca Karadeniz” ,Serander yayınları.s.83Tellioğlu,İ.(2005), “Kimmer ve İskit Göçlerinin Doğu Anadolu Bölgesindeki Etkileri” “A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi” Sayı 27. Prof. Dr. Şinasi Tekin Özel Sayısı.Erzurum.s.237-245Togan,Z.V.(1981), “Umumî Türk Tarihine Giriş En Eski Devirlerden 16.Asra Kadar” İstanbul Torun, F. (1998), “Her Yönüyle Artvin Ve Örnek Bir Köy İncelemesi”. Doruk Basım Yay.Reklamcılık.AdapazarıTunçdilek,N. (1986),“Türkiye’de Yerleşmenin Evrimi”, İstanbul Üniversitesi, Yayınları No: 3367, Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Yayınları No: 4, İstanbul.Tuncel,O. (1992),İslam Ansiklopedisi. Artvin MaddesiTuran,O. (1979), “Bayburt” İslam Ansiklopedisi II, İstanbul, 365–367.Tümertekin,E. & N.Özgüç,N. (2002) , “Beşeri Coğrafya. İnsan. Kültür. Mekân.” Çantay Kitabevi İstanbul ., s.24UKN (1960), Melikisvili,G.A. ; Urartskie Klioobraznyne Nadpisi, Moskova, 1960.Umar,B. (1993), “Türkiye’de Tarihsel Yer Adları, İstanbulUmar, B. (1999), “İlkçağda Türkiye Halkı”, İstanbulUmar,B. (2000), “Karadeniz Kappadokia’sı (Pontos), Bir Tarihsel Coğrafya Araştırması”, İstanbul.Ünsal, V.(2000), “Eskiçağ ’da İspir ve Çevresi”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum.Ünsal, V.(2006), “Eskiçağda Çoruh Havzası” , Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmış Doktora Tezi) ErzurumYıldırım,S. (1998), “Eski Çağ’da Oltu ve Çevresi. Atatürk Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. ErzurumYıldırım,S. (2007), “Okçular/Berta Havzası ve Çevresinde Tarihî ve Arkeolojik Araştırmalar”, Doktora Tezi. T.C. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.ErzurumYücel, T. (1987), “Türkiye Coğrafyası”, Ankara.Zehiroğlu, A.M. (2000), Antik Çağda Doğu Karadeniz, İstanbul