Divan Şiirinde "Yeğ" Redifli Gazeller ve Bu Gazeller Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Cilt: 24 Sayı: 1, 113 - 143, 15.03.2020

Halime Çavuşoğlu

Öz

Yazılı kullanımlarına Yenisey ve Orhon Yazıtlar'ından itibaren rastladığımız "yeğ" kelimesi, kullanıldığı cümleye iki şeyi karşılaştırma, iki şeyden birini diğerine tercih etme ve bir unsuru diğerinden üstün tutma anlamlarını kazandıran bir kelimedir. Bu kelime, divan şiirinde redif olarak kullanılmış olan pek çok kelime gibi gazellerde redif olarak kullanılmıştır. Divanlarda yapılan taramalar neticesinde 30 tane divanda "yeğ" redifli 51 gazel tespit edilmiştir. Bu tarama yapılırken çalışmaya, sadece "yeğ" kelimesiyle yapılan redifler değil "yeğ" kelimesini içinde barındıran kelime gruplarının oluşturduğu rediflerin bulunduğu gazeller de dahil edilmiştir. Tespit edilen gazeller ışığında da divan şairinin tercihleri ve üstün tuttuklarına yönelik çıkarımlarda bulunulmuştur. Bu çıkarımlar, divan şairinin ve kendisiyle bir bütün olan divan edebiyatı âşığının ruh halini yansıtmakta diğer taraftan da divan şiirinin değerler sistemini belirlememize yardımcı olmaktadır. Bu doğrultuda çalışmada öncelikle "yeğ" kelimesinin anlamı ve kullanımına dair tespitlere yer verilecek akabinde yapılan araştırmalar sonucunda tespit edilen gazellere yönelik veriler, tablo halinde sunularak belirlenen başlıklar altında beyitler ışığında değerlendirmeler yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yeğ, redif, gazel, tercih

Ghazals With "Yeğ" Redif in Divan Poetry and An Evaluation On These Ghazals

Öz

The word "yeğ", which we have seen since the Yenisey and Orhon Inscriptions, is a word that gives the meanings of comparing two things, preferring one of the two things to the other and keeping one element superior to the other to the sentence in which it is used. This word was used as redif in ghazals like many words which were used as redif in divan poetry. As a result of our research, a total of 51 ghazals containing the word "yeğ" in divan poetry were determined. In this study, not only redifs made with the word "yeğ", but also ghazals including word groups that contain the word "yeğ" were included. Inferences about the preferences and superiority of divan poet were made in light of the determined ghazals. These inferences reflect the mood of the divan poet and the lover of the divan literature as a whole and help us determine the system of values of divan poetry. In this direction, firstly the determinations related to the meaning and usage of the word "yeğ" will be included and the data for the ghazals determined as a result of the researches will be presented in a table and the evaluations will be made in light of couplets under the determined headings.

Anahtar Kelimeler

Yeğ, redif, ghazal, preference

Kaynakça

• Aksoyak, İ. H. Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0 erişim tarihi: 02.11.2019.
• Akyüz, K., Beken, S., Yüksel S., Cunbur, M. (1997). Fuzûlî Divanı. Akçağ: Ankara.
• Aydemir, Y. Behiştî Divanı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56445,ramazan-behisti-divanipdf.pdf?0 erişim tarihi: 01.11.2019.
• Aydemir, Y. Ravzî Divanı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56190,ravzi-divanipdf.pdf?0 erişim tarihi: 03.11.2019.
• Aydın, E. (2012). Orhon Yazıtları, Kömen Yayınları: Konya.
• Aydın, E. (2015). Yenisey Yazıtları, Kömen Yayınları: Konya .
• Başpınar, F. Beyânî [ö. 1075/1664-5] Dîvân İnceleme-Metin. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10598,beyani-apdf.pdf?0 erişim tarihi: 02.11.2019.
• Bayak, C. Sehâbî Dîvânı İnceleme-Metin. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55746,sehabi-divanipdf.pdf?0 erişim tarihi: 02.11.2019.
• Bayram, Y. Adlî Dîvânı (Dîvân-ı Sultan Bâyezîd-i Sânî). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59923,adli-divanipdf.pdf?0 erişim tarihi: 03.11.2019.
• Bilkan, A. F. (2011). Nâbî Divanı. C. 1, Akçağ: Ankara.
• Boz, E. Hakîkî Dîvânı Karşılaştırmalı Metin. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55749,hakiki-divanipdf.pdf?0 erişim tarihi: 04.11.2019.
• Bozkurt, F. (2012). Dîvânü Lugat-it-Türk. Eğitim Yayınevi: Konya
• Caferoğlu, A. (2015). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford, At The Clarendon Press.
• Çavuşoğlu, M. (1982). Helâkî Dîvan Tenkidli Basım. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları: İstanbul.
• Çavuşoğlu, M., Tanyeri, M. A. (1989). Üsküblü İshâk Çelebi Dîvan (Tenkidli Basım). İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi: İstanbul.
• Çıpan, M. (2003). Fasih Divanı İnceleme-Tenkidli Metin. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları: İstanbul.
• Dilçin, C. (2011). Divan Şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler. Kabalcı Yayınevi: İstanbul.
• Dilçin, C. (2009). Yeni Tarama Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara.
• Erünsal, İ. E. Tâcî-zâde Ca'fer Çelebi Dîvân. ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59332,taci-zade-cafer-celebi-divanipdf.pdf?0 erişim tarihi: 05. 11.2019.
• Gökalp, H. (2001). Fasîhî Divanı (İnceleme-Metin). (Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Adana.
• Gökcan, M. (2018). Tasavvufta Kanaat Anlayışı ve Bireysel-Sosyal Etkileri. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 18 (1), 95-129.
• Gürbüz, M. (2005). Rezmi Divanı (inceleme-metin). (Yüksek Lisans Tezi) Gazi Üniversitesi SBE: Ankara.
• Harmancı, M. E. Süheylî Ahmed bin Hemdem Kethudâ Dîvân. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55750,suheyli-divanipdf.pdf?0 erişim tarihi: 03.11.2019.
• Işınsu Durmuş, T.,Canım, R. Edirneli Şevkî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59035,sevki-divanipdf.pdf?0 erişim tarihi: 02.11.2019.
• Kılıç, F. Şâhî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59394,sahi-divanipdf.pdf?0 erişim tarihi: 02.11.2019.
• Kurnaz, C. (2005). Vuslat Yolculuğu, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 5/3, Summer. Kurnaz, C. (2012). Hayâlî Bey Divanının Tahlili. Kurgan Edebiyat: Ankara.
• Küçük, S. Bâkî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10596,bakidivanisabahattinkucukpdf.pdf?0 erişim tarihi: 03.11.2019.
• Macit, M. (2004). Divan Şiirinde Ahenk Unsurları. Kapı Yayınları: İstanbul.
• Mengi, M. (2010). "Eski Edebiyatımızdaki Bazı İnsan Tipleri" Divan Şiiri Yazıları, Akçağ: Ankara.
• Mermer, A. (2004). Kütahyalı Rahîmî ve Dîvânı. Sahaflar Kitap Sarayı: İstanbul.
• Pala, İ. (2014). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. Kapı Yayınları: İstanbul.
• Rahimi, F. (2011). Kavsi Divanı'nın Dil İncelemesi (Giriş-Dil İncelemesi-Metin-Sözlük). (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.
• Şimşek, S. (2017). Tasavvuf Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Litera Yayıncılık: İstanbul.
• Tarıbuyurdu, G. Kalkandelenli Mu'îdî Dîvân. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59883,kalkandelenli-mu39idi-divanipdf.pdf?0 erişim tarihi: 04.11.2019.
• Tarlan, A. N. (1945). Hayâlî Bey Dîvânı. Burhaneddin Erenler Matbaası: İstanbul.
• Tarlan, A. N. (2013). Fuzûlî Divanı Şerhi. Akçağ: Ankara.
• Tarlan A. N. (1992). Ahmet Paşa Divanı. Akçağ: Ankara.
• Tulum, M., Tanyeri, M. A. (1977). Nev'î Divan (Tenkidli Basım). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları: İstanbul.
• Uludağ, S. (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. Kabalcı Yayıncılık: İstanbul.
• Üst, S. Edirneli Nazmî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57766,edirneli-nazmi-divanipdf.pdf?0 erişim tarihi: 02.11.2019.
• Üstüner, K. (2014). Tasavvuf ve Klasik Türk Şiirimiz. Akçağ: Ankara.
• Yavuz, K., Yavuz, O. (2016). Muhibbî Dîvânı. C. 1, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları: İstanbul
• Yeniterzi, E. (2005). Divan Şiirinde Gazel Redifli Gazeller. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi. Sayı 18/Güz.
• Yılmaz, K. İbrahim Tırsî ve Divanı İnceleme-Tenkidli Metin. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55911,ibrahim-tirsi-ve-divanipdf.pdf?0 erişim tarihi: 05.11.2019.
• Yılmaz, O. (2015). Necâtî Bey Dîvânı, Atatürk Kültür Merkezi Yayını: Ankara.
• Zülfe, Ö. (2004). Yakînî [ö. 1568]: Dîvân Tenkitli Metin-Tetkik-Dizin. (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü: İstanbul. https//sozluk.gov.tr erişim tarihi: 31.12. 2019.
• *