Türklerin İktisadi Hayatında Sosyal Yardımlaşma

Yıl 2020, Cilt: 24 Sayı: 3, 1141 - 1169, 30.09.2020

Atila Bedir

Öz

Dengeli bir iktisadi ve sosyal gelişmenin sağlanması bakımından ekonomik büyümenin insan odaklı, kapsayıcı ve sürdürülebilir kılınması önem arz etmekte; yoksullukla mücadele, gelir eşitsizliğinin azaltılması, sosyal koruma harcamaları ve sosyal yardımlar ülkelerin kalkınma politikalarının ana ekseninde yer almaktadır. Bu açıdan değerlendirildiğinde, Türk milletinin tarihi çok eskilere dayanan kendine özgü güçlü bir sosyal yardımlaşma kültürünün bulunduğu, iktisadi ve sosyal hayatının bütünleşik bir yapıda ilerlediği görülmektedir. Türk Dilinin eski büyük eserlerinde sosyal yardımlaşma ve dayanışmaya verilen önemi görmek mümkündür. Selçuklu ve Osmanlı Devleti döneminde Anadolu’ya özgü bir yapı niteliğinde olan Ahilik teşkilatı ile vakıflar ekonomik ve sosyal yapıyı ahenk içinde ayakta tutmaktadır. Türkiye’de ise daha önce genelde sosyal sigorta sistemi içerisinde sunulan hizmetlerin 1970’li yıllardan itibaren farklı sosyal yardım programlarıyla çeşitlenip geliştiği ve son yıllarda bu programlarda kayda değer artışların sağlandığı görülmektedir. Türkiye’de aşırı yoksulluk yok denecek düzeye inerken, göreli yoksulluk ve özellikle gelir dağılımında iyileştirme ihtiyacı önemini korumaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kapsayıcı Büyüme, Yoksulluk, Ahilik Teşkilatı, Vakıflar, Sosyal Yardım

Kaynakça

• Ahmed Yesevi. (2016). Açıklamalı Divan-ı Hikmet. (Sadeleştiren: Ahmet Eğilmez Rıdvanoğlu, Takriz: Uğur Gürsu). İstanbul: Sağlam Yayınevi.
• Alvaredo, F., Chancel, L., Piketty, T., Saez, E. and Zucman, G. (2018). World inequality report 2018. World Inequality Lab. https://wir2018.wid.world/ Erişim Tarihi: 25.02.2020.
• Ananta, A. (2012). “Sustainable and Just Social Protection in Southeast Asia”. ASEAN Economic Bulletin, 29 (3), 171-83.
• Ateş, İ. (1982). "Hayrî ve Sosyal Hizmetler Açısından Vakıflar". Vakıflar Dergisi, XV, 55-88.
• Atik, K. (2011). “Ahilik ve Siyaset”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 29(2), 57-73.
• Aydeniz, T. (2017). " Evkaf Lügatçesi". Din ve Hayat Dergisi, 30: 82-93.
• Batur, S. (2017). Kaşgarlı Mahmud- Divan-ı Lügati’t-Türk. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Bayram, M. (2008). Fatma Bacı ve Bacıyan-ı Rum. (3.Baskı). Konya Ticaret Odası. İstanbul: Nüve Kültür Merkezi Yayınları http://www.kto.org.tr/d/file/fatma-baci-ve-baciyan-i-rum-m-bayram.pdf Erişim Tarihi: 10.02.2020.
• Bayram, M. (2018). Ahi Evren Hâce Nasirü’d-Din Mahmud ve Ahi Teşkilâtlarının Kuruluşu. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Bayram, S. (2012). “Osmanlı Devleti’nde Ekonomik Hayatın Yerel Unsurları: Ahilik Teşkilatı ve Esnaf Loncaları”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21, 81-115.
• Berki, A.H. (1962). “Hukukî ve İçtimaî Bakımdan Vakıf”. Vakıflar Dergisi, V, 9-14.
• Berki, Ş. (1969). “Vakfın Mahiyeti”. Vakıflar Dergisi, XIII, 1-8.
• Berki, Ş. (1971). “Türkiye'de İmparatorluk ve Cumhuriyet Devrinde Vakıf Çeşitleri”. Vakıflar Dergisi, IX, 1-12.
• Ceylan, K. (2012). Ahilik – Türk İslam Medeniyetinde Dünyevi ve Uhrevi Sistem. Ankara: T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Kültür Yayınları.
• Coşkun, S., Güneş, S. ve Ortakaya, F. (2011). “Asgari Gelir Desteği ve Türkiye’de Uygulanabilirliği: Bir Model Denemesi”. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13 (3), 129-158.
• Cunbur, M. (1991). “Yunus Emre'de İyilik ve Hayır Duygusu”, Vakıf Haftası, 8, 97-101.http://acikerisim.fsm.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11352/881/Cunbur.pdf?sequence=1&isAllowed=y Erişim Tarihi: 20.02.2020.
• Çağatay, N. (1952). “Fütüvvet Ahi Müessesesinin Menşei Meselesi”. Ankara. Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(2), 58-68.
• Çağatay, N. (1971). “Osmanlı İmparatorluğumla Riba-faiz Konusu Para Vakıfları ve Bankacılık”. Vakıflar Dergisi, IX, 39-56.
• Çağatay, N. (1989). Bir Türk Kurumu Olan Ahilik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Dilik, S. (1988). “Sosyal Güvenliğin Tarihsel Gelişimi”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 43 (1), 41-81.
• DPT. (1963). Kalkınma Planı - Birinci Beş Yıl (1963-1967). Ankara.
• DPT. (2008). Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007 – 2013) - 2009 Yılı Programı. Ankara.
• Dumlu, E. (2015). “XVI. Yüzyıl Osmanlı Uleması Arasında Para Vakıfları Etrafında Cereyan Eden Tartışmalar (Ebussuûd, İbn Kemal - Çivizâde, Birgivî)”. İLTED-İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 44(2), 303-337.
• Ergin, M. (2015). Orhun Abideleri. (49. Baskı). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Ertem, A. (2011). "Osmanlıdan Günümüze Vakıflar". Vakıflar Dergisi, 36, 25-66.
• Eurostat. (2016). The European System of Integrated Social Protection Statistics – ESSPROS. Luxembourg: Publications Office of the European Union. https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-manuals-and-guidelines/-/KS-GQ-16-010 Erişim Tarihi: 25.02.2020.
• Genç, M. (2014). " Klâsik Osmanlı Sosyal-İktisadî Sistemi ve Vakıflar". Vakıflar Dergisi, 42, 9-18.
• Gül, H. ve Songül, S.G. (2007). “Sosyal Devletten Çalışma Refahına Geçişte Sosyal Haklar ve Yoksullar”. Amme İdaresi Dergisi, 40 (3), 1-30.
• Gündüz, A.Y., Kaya, M. ve Aydemir, C. (2012). “Ahilik Teşkilatında ve Günümüzde Tüketicilerin Korunmasına Yönelik Çalışmalar Üzerine Bir Değerlendirme". Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF Dergisi, XIV (II), 37-54.
• Güngör, E. (1988). Tarihte Türkler. (15.Baskı). İstanbul: Ötüken.
• Hacımahmutoğlu, H. (2009). Türkiye’deki Sosyal Yardım Sisteminin Değerlendirilmesi. (Uzmanlık Tezi). Ankara: DPT.
• ILO. (2010). World Social Security Report 2010/11. Geneva: Internatıonal Labour Offıce. https://www.ilo.org/secsoc/information-resources/WCMS_146566/lang--en/index.htm Erişim Tarihi: 15.02.2020.
• İbn Battuta. Seyahatnâme. (Çev. A.Sait Aykut). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. https://www.academia.edu/32120133/%C4%B0bn_Batt%C3%BBta_-_%C4%B0bn_Battuta_Seyahatnamesi.pdf Erişim Tarihi: 01.03.2020.
• İnalcık, H. (2017). Osmanlı Tarihinde İslamiyet ve Devlet. (3. Baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İncedal, S. (2013). Türkiye’de Yoksulluğun Boyutları: Mücadele Politikaları ve Müdahale Araçları. (Uzmanlık Tezi). Ankara: Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı
• Kabaklı, A. (1987). Sohbetler I – Mevlana, Yunus Emre, Fuzuli ve İbrahim Hakkı İle. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı.
• Kafesoğlu, İ. (2008). Türk İslam Sentezi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Konur, E. (2016). “Orhun Yazıtlarında Sosyal ve Siyasi Mesajlar”. Edebi Yad ve Sanat Akademisi, (TURUZ Dil ve Etimoloji Kütüphanesi). http://turkoloji.cu.edu.tr/pdf/erdem_konur_orhun_yazitlari.pdf Erişim Tarihi: 20.02.2020.
• Koyunoğlu, H.H. (2008). “Para Vakıfları: Muhasebe Defterlerine Göre 17. Yüzyıl İstanbul Uygulaması”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 8 (4), 253-304.
• Köprülü, B. (1951). “Tarihte Vakıflar”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, VIII/3-4, 479-518.
• Köprülü, F. (1942). "Vakıf müessesesinin hukuki mahiyeti ve tarihi tekâmülü". Vakıflar Dergisi, 2(2), 1-36.
• Mahiroğulları, A. (2008). “Selçuklu/Osmanlı Döneminde Kurumsal Bir Yapı: Ahilik/Gedik Teşkilatı ve Sosyo-Ekonomik İşlevleri”. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 0 (54), 139-154. Mathers, N. and Slater, R. (2014). Social protection and growth: Research synthesis. Department of Foreign Affairs and Trade. https://www.social-protection.org/gimi/gess/RessourcePDF.action?ressource.ressourceId=54036 Erişim Tarihi: 10.02.2020.
• Midgley, J. (2013). “Social development and social protection: New opportunities and challenges”. Development Southern Africa, 30 (1), 2–12.
• OECD Data, Society, https://data.oecd.org/society.htm Erişim Tarihi: 20.02.2020.
• OECD. (2019a). Can Social Protection Be an Engine for Inclusive Growth?. Development Centre Studies. Paris: OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/9d95b5d0-en Erişim Tarihi: 20.02.2020.
• OECD. (2019b). Society at a Glance 2019 - OECD Social Indicators. Development Centre Studies. Paris: OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/soc_glance-2019-en Erişim Tarihi: 20.02.2020.
• Öztürk, N. (2017). “Para Vakıfları: Muhasebe Defterlerine Göre 17. Yüzyıl İstanbul Uygulaması”. Din ve Hayat, 30, 30-40.
• SGK, Kurumsal – Tarihçe, http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/kurumsal/kurumumuz/tarihce Erişim Tarihi: 10.02.2020
• Şenocak, H. (2009). “Sosyal Güvenlik Sistemini Oluşturan Bileşenlerin Tarihi Süreç Işığında Değerlendirilmesi”. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 56, 409-468.
• Şimşek, M.(1986). “Osmanlı Cemiyetinde Para Vakıfları Üzerinde Münakaşalar”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 27(1), 207-220.
• T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2017). Türkiye’nin Bütünleşik Sosyal Yardım Sistemi. Ankara. https://www.ailevecalisma.gov.tr/sygm/tanitimlar/ Erişim Tarihi: 20.02.2020.
• T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2019). 2018 Yılı Faaliyet Raporu, Strateji Geliştirme Başkanlığı. Ankara.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, Kamu Kesimi Sosyal Harcama İstatistikleri, http://www.sbb.gov.tr/resmi-istatistik-programina-katkilarimiz/ Erişim Tarihi: 25.02.2020.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2018). 2019 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı. Ankara.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2019). 2020 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı. Ankara.
• T.C. Kalkınma Bakanlığı. (2014). Onuncu Kalkınma Planı (2014 - 2018)- 2015 Yılı Programı. Ankara.
• Taeschner, F. (1953). “İslam Ortaçağında Futuvva (Fütüvvet Teşkilatı)". (Çev. Fikret Işıltan). İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 15 (1-4), 1-32.
• The World Bank. (2017). Closing the Gap: The State of Social Safety Nets 2017. Washington, D.C: World Bank Group. https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/26655 Erişim Tarihi: 25.02.2020.
• The World Bank. (2018). The State of Social Safety Nets 2018. Washington, D.C: World Bank Group. https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/29115 Erişim Tarihi: 25.02.2020.
• Topuz, S. K. (2009). “Türkiye’de Sosyal Devlet Harcamalarının Genel Eğilimi: 2001–2009 Yılları Arasında Yapılan Eğitim, Sağlık Ve Sosyal Koruma Harcamaları”. Alternatif Politika, 1 (1), 115-136.
• Turan, O. (2018). Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi. (27. Baskı). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• TÜİK, Gelir Dağılımı ve Yaşam Koşulları İstatistikleri, http://tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1011 Erişim Tarihi:20.02.2020.
• TÜİK, Yoksulluk İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1013 Erişim Tarihi: 20.02.2020.
• Türkiye İş Bankası. (2013). Dede Korkut Hikayeleri – Kitab-ı Dedem Korkut. (Çev. Ayşegül Çakan). Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi. İstanbul: Kültür Yayınları.
• Türkoğlu, İ. (2013). “Sosyal Devlet Bağlamında Türkiye’de Sosyal Yardım ve Sosyal Güvenlik”. Akademik İncelemeler Dergisi (Journal of Academic Inquiries), 8 ( 3), 275 - 305.
• UNDP, Sustainable Development Goals, https://www.undp.org/content/undp/en/home/sustainable-development-goals.html Erişim Tarihi: 01.03.2020.
• United Nations, Sustainable Development Goals, https://www.un.org/sustainabledevelopment/ Erişim Tarihi: 01.03.2020.
• United Nations. (2019a). The Sustainable Development Goals Report 2019. New York https://unstats.un.org/sdgs/report/2019/ Erişim Tarihi: 25.02.2020.
• United Nations. (2019b). Special edition: progress towards the Sustainable Development Goals. (E/2019/68). Report of the Secretary-General. https://undocs.org/E/2019/68 Erişim Tarihi: 25.02.2020.
• Ülken, H.Z. (1971). "Vakıf Sistemi ve Türk Şehirciliği". Vakıflar Dergisi, IX, 13-37.
• World Economic Forum. (2018). The Global Competitiveness Report 2018. Geneva. https://reports.weforum.org/global-competitiveness-report-2018/ Erişim Tarihi: 20.02.2020.
• Yediyıldız, B. (1982). "Müessese-Toplum Münâsebetleri Çerçevesinde XVIII. Asır Türk Toplumu ve Vakıf Müessesesi". Vakıflar Dergisi, XV, 23-53.
• Yediyıldız, B. (1984). "XVIII. Asır Türk Vakıflarının İktisadî Boyutu". Vakıflar Dergisi, XVIII, 5-41.
• Yentürk, N. (2012). STK’lar için Sosyal Koruma Harcamalarını İzleme Kılavuzu. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Yusuf Has Hacib. (2015). Kutadgu Bilig. (Çev. Ayşegül Çakan). Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.