“DAĞ”IN TÜRKÜLERE MİTİK BİR ÖGE OLARAK YANSIMASI

Yıl 2016, Sayı: 57, 1599 - 1618, 15.09.2016

Cengiz Gökşen Rukiye Gökşen

https://doi.org/10.14222/Turkiyat1542

Öz

Türküler, halkın hayatından kaynaklanan ürünlerdir. Halkın günlük hayatta yaşadığı veya şahit olduğu olay, durum, tutum ve davranışlarla ilgili duyguları, düşünceleri, sevinçleri, kederleri, nefretleri, ümitleri, inançları açık bir şekilde türkülere yansır. Bu özelliklerinden dolayı türküler, halk kültürü ürünleri içinde en yaygın türlerin başında gelir. Türk milletinin bütün özelliklerini ve Türk kültürünü oluşturan maddi ve manevi unsurların hemen hepsi türkülerde görülebilir. Bu bağlamda, geçmişten günümüze Türk kültürü içinde ayrı bir yere sahip olan dağlar da türkülerde çeşitli rol ve fonksiyonlarda karşımıza çıkar.
Dağlar, İslamiyet öncesi Türk inanç sistemi içinde tabiatla ilgili inanç ögelerinden biridir. Yeryüzünün bu devasa kamburları sahip olduğu özellikler sebebiyle öteden beri insanoğlu için gizemli bir mekân ve varlık olmuştur. Dağlar, yükseklikleri, yücelikleri, ihtişamları, başlarında karın, boranın eksik olmaması, üzerlerinde yaşayan hayvanlara barınma ve beslenme imkânları sunmaları, konargöçer Türk yaşam biçiminin vazgeçilmez bir unsuru olmaları gibi birçok sebebe bağlı olarak Türklerin toplumsal hayatında canlı ve yüce bir varlık inancı oluşturmuşlardır. Bu inanç, tabii olarak, doğrudan halkın hayatından kaynaklanan ürünler olan türkülere de yansımıştır.
Halk, yaşadığı olaylara bağlı olarak dağları nasıl algılamışsa türkülere de aynı şekilde yansıtmıştır. Dağlar, türkülerde genellikle yüce, kutsal, irade ve kudret sahibi bir varlık olarak karşımıza çıkar. İnsanlar, bir kısım istek ve dileklerinin karşılanması için dağlara yalvarır. Bazı türkülerde dağların ya kendisi engeldir ya da yaptıklarıyla kişilerin isteklerinin gerçekleşmesini engellerler. Bunların yanında, dağlar bazen de ata, koruyucu, besleyici, dertleşilen, kendisine sığınılan, yücelerden veya uzak diyarlardan haber alınan bir varlıktır. Bu bağlamda, Türkülerde geçen “dağ” sembolü incelenmiş ve mitik bir unsur olarak Türk halk kültürü içinde türkülerde varlığını devam ettirdiği tespit edilmiştir.

Kaynakça

• Anohin, A. V. (2006). Altay şamanlığına ait materyaller. (çev. Zekeriya Karadavut - Jannet Meyermanova), Konya: Kömen Yayınları.
• Başgöz, İ. (2008). Türkü. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Bayat, F. (2007). Türk mitolojik sistemi (Kutsal dişi - mitolojik ana, umay paradigmasında ilkel mitolojik kategoriler - iyeler ve demonoloji) 2. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Bekki, S. (2004). Baş yastıkta göz yolda Sivas türküleri. İstanbul: Kitabevi.
• Boratav, P. N. (1992). 100 Soruda halk edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Çetindağ, G. (2005). Elazığ türküleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çoruhlu, Y. (2011). Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Duymaz, A. ve Şahin H. İ. (2008). Kaz dağlarında dağ, ağaç ve ocak kültü üzerine inanış ve uygulamalar. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(19), 116-126.
• Gürbüz, M. ve Şahin, M. (2012). Türk halk müziği söz varlığında coğrafi motifler ve benzerlik Aaalizi. International Journal Of Human Sciences [Online]. 9(2), 1633-1656.
• Kaşgarlı Mahmut, (1998). Divanü lûgat-it-türk tercümesi. (çev. Besim Atalay), C 1, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaşgarlı Mahmut, (1999). Divanü lûgat-it-türk tercümesi. (çev. Besim Atalay). C III, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaya, D. (1999). Anonim halk şiiri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kaya, D. (2010). Ansiklopedik türk halk edebiyatı terimleri sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Köksel, B. (2005). Halk türkülerinde ayrılık ve gurbet sembolleri. Ortaq Türk Keçmişinden Ortaq Türk Keleceğine III. Uluslararası Folklor Konfransının Materialleri (13-16 Kasım 2005), Bakü: 82-94.
• Kuzgun, Ş. (1993). Dinler tarihi dersleri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Ocak, A. Y. (yy). Türklerde dağ kültü. TDVİA, VIII, 401-402.
• Ögel, B. (1995). Türk mitolojisi (Kaynakları ve açıklamaları ile destanlar). C II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özbek, M. (1994). Folklor ve türkülerimiz. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Öztelli, C. (1983). Halk türküleri evlerinin önü. İstanbul.
• Sönmez, S. (2008). Dağ kültü inancının altay, tıva ve şor destanlarındaki yansımaları üzerine bir araştırma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tanyu, H. (1973). Dinler tarihi araştırmaları. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fak. Yayınları.
• TDK, (2005). Türkçe sözlük. Ankara.
• Vural, F. G. ve Vural, T. (2012). Niğde kültürünün sesi: Niğde türküleri. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, 8(3), 645-657.
• Yakıcı, A. (2007). Halk şiirinde türkü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yardımcı, M. (2002). Başlangıcından günümüze türk halk şiiri. Ankara: Ürün Yayınları.
• www.türküler.com/sözler 25.05.2016