DİVAN ŞİİRİNDE AFYON ve ESRAR / (Opium and Mariuhana In The Divan Poetry)

Yıl 2007, Cilt: 14 Sayı: 33, 25 - 60, 28.02.2010

Abdulkadir Erkal

Öz

ÖZET
Günümüz gençliğinin başındaki en büyük musibetlerden biri olan uyuşturucu kullanımının kökeni çok eskiye dayanmaktadır. İlk zamanlar ağrı kesici özelliği ile tıp alanında kullanılan uyuşturucu, daha sonraları bağımlılık yaratmıştır. Bu uyuşturucu maddelerinden olan afyon, Osmanlı toplumun bazı kesimlerinde günlük yaşamın vazgeçilmez bir unsuru olmuştur.
Bu makalede afyon ve esrar gibi uyuşturucu maddelerinin Osmanlı toplumundaki yansımaları ele alınmış ve daha sonra bunun Divan şiirine nasıl yansıdığı üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Afyon, Esrar, Divan Şiiri, Osmanlı.

 

ABSTRACT
The use of drug, one of the most important problems of the youth today, dates back to very early times. Use as a pain-killer first, drugs led to the emergence of addiction later on. One of such drugs, opium was an indispensable element of daily life for some sections of the Otoman society.
In this study, the reflections of such drugs as opium and marihuana onto the Otoman society and the Divan poetry are examined.

Keywords: Opium, Mariuhana, Divan poetry, Otoman.

Anahtar Kelimeler

Afyon, Esrar, Divan Şiiri, Osmanlı

Kaynakça

• Ahmed Paşa Divanı, (hzl.: A. Nihad Tarlan), Akçağ Yayınları, Ankara 1992.
• Antepli Aynî Divanı, (hzl.: Mehmet Arslan), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2004.
• Bâki Divanı, (hzl.: Sabahattin Küçük), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1994.
• Behiştî Divanı, (hzl.:Yaşar Aydemir), Milli Eğitim Bakanlığı Yay., Ankara 2000.
• Bosnalı Alaaddin Sabit Divanı, (hzl.: Turgut Karacan), Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas 1991.
• Bursalı İffet Divanı, (hzl.: Mehmet Arslan), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2005.
• Cem Sultan’ın Türkçe Divanı, (hzl.: İ. Halil Ersoylu), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1989.
• Cevrî Divanı, -Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanının Tenkildi Metni-, (hzl.: Hüseyin Ayan), Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fak. Yayınları, Erzurum 1981.
• Divân-ı Fâzıl Bey Enderunî, Bulak Matbaası, İstanbul 1258 (1842).
• Emrî Divanı, (hzl.: M. Yekta Saraç), Eren Yayınları, İstanbul 2002.
• Enderunlu Vâsıf Divanı, (hzl.: Rahşan Gürel), Kitabevi Yayınları, İstanbul (Tarihsiz).
• Erzurumlu Zihnî Divanı, (hzl.: Muhsin Macit), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.
• Figânî ve Divançesi, (hzl.: Abdulkadir Karahan), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fak. Yayınları, İstanbul 1966.
• Fuzûlî Divanı, (hzl.: Kenan Akyüz vd.), Akçağ Yayınları, Ankara 2000.
• Güftî Divanı, (hzl.: Kaşif Yılmaz), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 1983.
• Hasan Ziyâî, -Hayatı, Eserleri, Sanatı ve Divanı-, (hzl.: Müberra Gürgendereli), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2002.
• Haşmet Külliyatı, -Divan, Senedü’ş-Şuâra, Vilâdetnâme, İntisâbü’l-Mülûk-, (hzl.: Mehmet Arslan-İ. Hakkı Aksoyak), Sivas 1994.
• Hayâli Divanı, (hzl.: A. Nihad Tarlan), Akçağ Yayınları, Ankara 1992.
• Hayretî, Divan, (hzl.: Mehmed Çavuşoğlu-M. Ali Tanyeri), İstanbul Üniversitesi Fen Edebiyat Fak. Yay. İstanbul 1981.
• İzzet Ali Paşa, -Divan, Nigârnâme-, (hzl.:A. İrfan Aypay), İstanbul 1998.
• Karamanlı Nizâmî, -Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divani-, (hzl.: Haluk İpekten), Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1974.
• Mesîhî Divanı, (hzl.:Mine Mengi), Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara 1995.
• Muhibbî Divanı, (hzl.:Coşkun Ak), Trabzon Valiliği Yay., 2 C, Trabzon 2006.
• Nâilî Divanı, (hzl.: Haluk İpekten), Akçağ Yayınları, Ankara 1990.
• Nedim Divanı, (hzl.: Abdülbâki Gölpınarlı), İnkılap ve Aka Yay., İstanbul 1972.
• Nef’î Divanı, (hzl.: Metin Akkuş), Akçağ Yayınları, Ankara 1993.
• Neşâtî Divanı, (hzl.: Mahmut Kaplan), Akademi Kitabevi, İzmir 1996.
• Râmî Divanı, (hzl.: Erdal Hamami), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.
• Sun’ullah Gaybî Divanı, (hz.: Bilal Kemikli), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2000.
• Şeyh Gâlib Divanı, (hzl.:Muhsin Kalkışım), Akçağ Yayınları, Ankara 1994.
• Şeyhî Divanı, (hzl.:Mustafa İsen-Cemal Kurnaz), Akçağ Yayınları, Ankara 1990.
• Nev’î Divanı, (hzl.:Mertol Tulum-M. Ali Tanyeri), İstanbul 1977.
• Şeyhülislâm Yahyâ Divanı, (hzl.:Rekin Ertem), Akçağ Yayınları, Ankara 1995.
• Usûlî Divanı, (hzl.: Mustafa İsen), Akçağ Yayınları, Ankara 1990.
• Yenişehirli Avni Divanı, Divanının Tahlili, Tenkildi Metin, Encümen-i Şuârâdan Batı Tesirinde Gelişen Türk Edebiyatı’na Geçiş, (hzl.:Lokman Turan), Atatürk Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Erzurum 1999
• B-Diğer Kaynaklar:
• Abdülaziz Bey, Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri –İnsanlar, İnanışlar, Eğlence, Dil-, (Yayına hzl.: Kâzım Arısan-Duygu Arısan Günay), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, C.2, İstanbul 1995.
• AÇIKGÖZ, Namık, Kahvenâme (Klasik Türk Edebiyatında Kahve), Akçağ Yayınları, Ankara 1999.
• Ahmed Eflâki, Ariflerin Menkıbeleri, C.2, (çev.: Tahsin Yazıcı), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara 1959.
• Ahmet Vefik Paşa, Lehce-i Osmani, (hzl.: Recep Toparlı), Türk Dil Kurum Yayınları, Ankara 2000.
• Amasyan Efendi, Afyon Tohumu Zira’ına Dair, La Türki Matbaası, İstanbul 1287, (Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Seyfettin Özege Salonu, No:108).
• BAKTIR, Mustafa, “Afyon”,İslâm Ansiklopedisi, DİA, C.1, İstanbul 1988, s.442.
• Balıkhane Nazırı Ali Rıza, Bir Zamanlar İstanbul, (hzl.:N. Ahmet Banoğlu), Tercüman 1001 Eser, Tarihsiz.
• BAYTOP, Turhan, “Esrar”, İslâm Ansiklopedisi, DİA, C.11, İstanbul 1995, s.431.
• Besim Ömer, Mükeyyifât ve Müskirâtdan –Afyon, Kahve, Çay, Esrar-, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul 1305. (Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Seyfettin Özege Salonu, No:10155).
• Beyâni, Tezkire-i Şuâra, (hzl.: İbrahim Kutluk), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1997.
• CANIM, Rıdvan, Edirne Şairleri, Akçağ Yayınları, Ankara 1995.
• CEBECİOĞLU, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Rehber Yayınları, Ankara 1997.
• DERNSCHWAM, Hans, İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü, (çev.: Yaşar Önen), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992.
• DEVELİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 1993.
• DOĞAN, M. Nur, Fatih Divanı ve Şerhi, Yelkenli Yayınevi, İstanbul 2006.
• D’OHSSON, M., 18. Yüzyıl Türkiyesinde Örf ve Âdetler, (çev.: Zerhan Yüksel), Tercüman 1001 Eser, Tarihsiz.
• Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.3, Kültür Bakanlığı Tarih Vakfı Ortak Yayını, İstanbul 1994.
• ERKAL, Abdulkadir, “Mir-i Alem Mesnevisinin Şairi Celâlî Hakkında”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.11, Erzurum 1999, s.131-136.
• FAROQHİ, Suraiya, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam –Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla-, (çev.: Elif Kılıç), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1998. Gelibolulu Ali, Künhü’l-Ahbâr (Tezkire Kısmı), (hz.: Mustafa İsen), Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara 1994.
• GÜZEL, Abdurrahman, Kaygusuz Abdal, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1981.
• Hasan Bahri, Esrârkeşler, Şems Matbaası, İstanbul 1331 (1915). (Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Seyfettin Özege Salonu, No:3561).
• Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şuarâ, (hzl.: İbrahim Kutluk), C.1, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1978.
• HATTOX, Ralph S., Kahve Kahvehaneler –Bir Toplumsal İçeceğin Yakındoğu’daki Kökenleri-, (çev.: Nurettin Elhüseyni), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1998.
• http/www. narkotik.iem.gov.tr
• İPEKTEN, Haluk -vd, Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1988.
• İPEKTEN, Haluk, Divan Edebiyatında Edebî Muhitler, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1996, s.44.
• ______________, Fuzûlî, -Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Bazı Şiirlerinin Açıklamaları-, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fak. Yayınları, Ankara 1973.
• İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul Yayınevi, İstanbul 1946, C.1.
• KÜRKÇÜOĞLU, K. Edip, Fuzûlî Beng ü Bâde, Maarif Basımevi, Ankara 1955.
• Latifî Tezkiresi, (hzl.: Mustafa İsen), Akçağ Yayınları, Ankara 1999.
• LEVEND, A. Sırrı, Divan Edebiyatı –Kelimeler, Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar, Enderun Kitabevi, İstanbul 1984.
• Muhammed Arif Efendi, Afyon Tiryakileri, Beyoğlu Taş Testgâhları, İstanbul 1273. (Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Seyfettin Özege Salonu, No:107).
• OCAK, Ahmet Yaşar, Osmanlı İmparatorluğu’nda Marjinal Sufilik: Kalenderiler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1992.
• ONAY, A. Talat, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, (Yayına hzl.: Cemal Kurnaz), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1992.
• Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, (Editörler: Halil İnalcıkDonald Quaterert), Eren Yayınları, C.2, İstanbul 2004.
• PALA, İskender, Ah Minel Aşk, Ötüken Yayınları, İstanbul 1999.
• _____________, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara.
• _____________, İki Dirhem Bir Çekirdek, Kapı Yayınları, İstanbul 2005.
• Rıza Tezkiresi, (hzl.: Gencay Zavotçu), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 1993.
• SCHİVELBUSCH, Wolfgang, Keyif Verici Maddelerin Tarihi –Cennet, Tat ve Mantık-, (çev.: Z. Aksu Yılmazer), Dost Yayınları, Ankara 2000;
• SCOTT, J. M., The White Poppy, A History of Opium, Londra 1969.
• SERDAROĞLU, Vildan, Sosyal Hayat Işığında Zâtî Divanı, İsam Yayınları, İstanbul 2006.
• Sırru’l-Esrâr, 1290. (Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Seyfettin Özege Salonu, No:12326).
• Sünbülzâde Vehbi, Lutfiyye, (hzl.: Süreyya A. Beyzâdeoğlu), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2004.
• TARLAN, A. Nihad, Şiir Mecmualarında 16. ve 17. Asır Divan Şiiri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fak. Yayınları, İstanbul 1948.
• Tezkire-i Mûcib, (hzl.:Kudret Altun), Atatürk Kültür Merkezi Yay, Ankara 1997.
• TOLASA, Harun, Sehî, Lâtifi ve Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi, Akçağ Yayınları, Ankara 2002, s.124.
• Türkçe Sözlük, TDK, Ankara 1998.
• Yusuf Nâbi, Hayriyye, (hzl: İskender Pala), Kapı Yayınları, İstanbul 2004.