SEBEB-İ TELİFLERDEKİ ORTAK VE FARKLI TEMALAR

Yıl 2007, Cilt: 14 Sayı: 35, 105 - 124, 28.02.2010

Sevda Önal

Öz

Sebeb-i telifler, mesnevilerin yazılış sebeplerinin açıklandığı
bölümlerdir. Klasik edebiyatta mesnevilerin sebeb-i telifleri çoğunlukla
benzer motiflerle karşımıza çıkmaktadır. Bu benzerlikler genel olarak
tasnif edildiğinde şu başlıklar belirginleşmektedir:
Sebeb-i teliflerde karşımıza çıkan en yaygın motiflerden biri,
şairin rüyasında görüştüğü bir kişinin etkisiyle mesnevi yazmaya karar
vermesidir.
Şairin, düşünde ya da kendi başınayken hâtif’(iç ses) ten gelen
sesleniş veya dost meclislerinde, ahbaplarıyla bir aradayken yöneltilen
teklif de bazen bir mesnevi yazmasına sebep olabilir.
Devlet adamlarının kültürü ve sanatı destekleyici yaklaşımlarının
devamı olarak bazen şairlerden, kendi arzu ettikleri bir konuda, eser
yazmalarını istemeleri, klasik Türk şiirinin dil ve kültür olarak
beslendiği Arap ve Acem (İran) şiirinde, çokça işlenmiş bir konunun, o
zamana kadar Türk şiirinde işlenmemiş olması da, şairleri mesnevi
yazmaya yönlendiren sebeplerdendir.
Şairler için adının dünyada kalıcı olması, kendisinin ve eserinin
topluma faydalı olması isteği de mesnevi yazılmasında etkili olan
sebeplerdendir.
Bu makalede, incelenen mesneviler ışığında bu ortak motifler
örneklendirilmiştir. Ancak bu ortak motiflerin yanı sıra orijinal
sayılabilecek farklılıkta sebeb-i teliflere de rastlanmaktadır.
Muhammediye örneğinde olduğu gibi, eserlerin sebeb-i telifine dair
ipuçlarının hatime bölümünde verilmesi karşılaşılan farklılıklardandır.

Anahtar Kelimeler

mesnevi, sebeb-i telif, rüya, hâtif, çeviri, teklif

Kaynakça

• AKALIN, Mehmet, Ahmedî, Cemşîd ü Hurşîd, İnceleme- Metin, Ankara 1975.
• ALPAY, Gönül, Ahmed-i Dâî ve Çengnâmesi, Harvard 1973.
• ALPAY, Gönül, Ali Şir Nevaî, Ferhad ü Şirin, İnceleme- Metin, Ankara 1975.
• ARAT, Reşit Rahmeti, Kutadgu Bilig I-Metin, Ankara 1991.
• BÜYÜKKAVAS KURAN, Şeyma, “Mesneviden Romana Uzanan Sebeb-i Telif Yolu Üst Kurmacaya mı Çıkar?” Turkish Studies /Türkoloji Dergisi 1 (2006), Sayı: 2, s.158.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmet, “Hayreti, Yenice Şehrengizi’nden”, Büyük Türk Klasikleri, İstanbul 1987, 3/274.
• ÇELEBİOĞLU, Âmil, Türk Edebiyatında Mesnevi, (XV.yy’a kadar), İst. 1999.
• ÇELEBİOĞLU, Âmil, Muhammediye, II C., İstanbul 1996.
• ECE, Selami, Muyî Nalan u Handan (Hasbıhâl), Erzurum 2006.
• DOĞAN, Muhammet Nur, Fuzulî, Leyla ve Mecnun, Metin, Düzyazıya Çeviri, Notlar ve Açıklamalar, İstanbul 2000.
• GÖKYAY, Orhan Şaik, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, Topkapı Sarayı Bağdat Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini, İstanbul 1996.
• KOCATÜRK, Prof. Dr. Saadettin, Gülşehri ve Feleknâme, Ankara 2000.
• KARACAN, Turgut, Nevîzâde Atâyî Heft-Hân Mesnevisi (İnceleme-Metin), Ankara 1974.
• PEKOLCAY, Necla, Mevlid (Vesiletü’n-Necât), Süleyman Çelebi, Ankara 1997.
• OKAY, Orhan-AYAN, Hüseyin, Şeyh Galib, Hüsn ü Aşk, İstanbul 2000.
• OKUR- MERİÇ, Münevver, Cem Sultan, Cemşid ü Hursid, İnceleme-Metin, Ankara 1997.
• SİLAHDAROĞLU, Fikri, Yusuf Has Hacip, Günümüz Türkçesi ile Kutadgu Bilig Uyarlaması, Ankara 1996.
• TAVUKÇU, O. Kemal, “Türk Edebiyatında Firâk-nâme Adlı Eserler”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi / The Journal of Turkish Cultural Studies, 10, 89-122 (2004).
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri, Şeyhî’nin Hüsrev ü Şirin’i, İnceleme- Metin, İst. 1963.
• ULUDAĞ, Süleyman, “Hâtif”, DİA, 16/467, İstanbul 1997.