KIBRIS’TAN ANADOLU’YA TÜRK GÖÇÜ (1878–1938)

Yıl 2008, Cilt: 14 Sayı: 36, 201 - 223, 28.02.2010

Zafer Çakmak

Öz

Osmanlı Devleti’nin 1878’de Kıbrıs’ı İngiltere’ye devri ile
birlikte Kıbrıs’tan Anadolu’ya Türk göçü başlamıştır. Osmanlı
Devleti’nin I.Dünya Savaşı sırasında Almanya’nın yanında yer
alması üzerine, İngiltere hem Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etmiş
hem de Kıbrıs’ı ilhak ettiğini açıklamıştır. Kıbrıs’ın İngiltere
tarafından ilhakı, Kıbrıs’tan Anadolu’ya göç hareketini
hızlandırmıştır. Türk Kurtuluş Savaşı’ndan sonra imzalanan Lozan
Antlaşması ile İngiltere’nin Kıbrıs üzerindeki hâkimiyeti Türkiye
Cumhuriyeti tarafından kabul edilmiştir. Ancak Lozan
Antlaşması’nın 21. Maddesi ile Kıbrıs Türklerine Türk vatandaşlığına
geçerek Türkiye’ye göç etme imkânı da tanınmıştır. Lozan
Antlaşması’yla Kıbrıs’tan Anadolu’ya Türk göçüne iki yıllık bir
zaman sınırlaması getirmiştir. Bu sürenin dolmasından sonra da
Anadolu’ya Türk göçü devam etmiştir. Kıbrıs’tan Anadolu’ya Türk
göçünün devam etmesinde Kıbrıs’taki İngiliz yönetiminin Kıbrıs
Türklerine karşı uygulamış olduğu baskıcı yönetim ve Türkiye’nin
göçü teşvik edici politikaları etkili olmuştur. 1938 yılına kadar devam
eden bu göçler, Türkiye’nin Kıbrıs’taki Türk nüfusunun daha fazla
azalmaması için almış olduğu bazı tedbirler ile önemli ölçüde
durdurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kıbrıs, Göç, Göçmen, İngiltere, Türkiye, Lozan Antlaşması.

Kaynakça

• I. ARŞİV
• II. ARAŞTIRMA VE İNCELEME ESERLER
• ALAYSA, Halil Fikret, Kıbrıs Tarihi ve Kıbrıs’da Türk Eserleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 2. bs., Ankara, 1977.
• ANDERSON, Matthew Smith, The Eastern Qestion, (1774–1923), Wiltshire, 1972.
• ARMAOĞLU, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789–1914), Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2.bs., Ankara, 1999.
• BİLGE, A.Suat, Le Conflit de Chypre et Les Cypriotes Turcs, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1961.
• DEMİRYÜREK, Mehmet, “Lozan Sonrası Kıbrıs’tan Türkiye’ye Göç (1923– 1926)”, Toplumsal Tarih, 115, (Temmuz 2003), s. 90–93.
• ERİM, Nihat, Bildiğim ve Gördüğüm Ölçüler İçinde Kıbrıs, Ajans-Türk Matbaacılık, Ankara, 1975.
• GAZİOĞLU, Ahmet C., Enosis Çemberinde Türkler, Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi (CYREP), 2. bs., Lefkoşa, 2000.
• ____________________, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kıbrıs”, Türkler, (Editör: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), 19, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 922- 945.
• GEORGHALLIDES, G. S., A Political and Administrative History of Cyprus, 1918–1926, Cyprus Research Centre, Nicosia, 1979.
• GÜREL, Şükrü S., Kıbrıs Tarihi (1878–1960), I, Kaynak Yayınları, Ankara, 1984.
• HAKERİ, Bener Hakkı, Başlangıçtan 1878’e dek Kıbrıs Tarihi, Ankara, 1993.
• HALAÇOĞLU, Yusuf, “Osmanlı Döneminde Kıbrıs’ta İskân Politikası”, Dünden Bugüne Kıbrıs Meselesi, (Yayına Hazırlayan: Ali Ahmetbeyoğlu-Erhan Afyoncu), TATAV Yayınları, İstanbul, 2001, s. 39–46.
• HATİPOĞLU, M. Murat, Yunanistan’daki Gelişmelerin Işığında Türk-Yunan İlişkilerinin 101 Yılı (1821–1922), Ankara, 1988.
• HILL, Sir George, A History of Cyprus, IV, Cambridge University Press, Cambridge, 1952.
• İSMAİL, Sabahattin, BİRİNCİ, Ergin, Atatürk Döneminde Türkiye Kıbrıs İlişkileri, KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yayınları, Lefkoşa, 1989.
• İSMAİL, Sabahattin, İngiliz Yönetiminde Türk-Rum İlişkileri ve İlk Türk-Rum Kavgaları, Kıbrıs Türk Mücahitler Derneği Yayını, Lefkoşa, 1997.
• KARPAT, Kemal H., Otoman Population 1830–1914, London, 1985.
• KOCABAŞ, Süleyman, Tarihte ve Günümüzde Türk-Yunan Mücadelesi, Vatan Yayınları, İstanbul, 1988.
• KONUR, İsmet, Kıbrıs Türkleri, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1938.
• KÖKDEMİR, Naci, Kıbrıs, İstiklâl Matbaası, Ankara, 1956.
• KURAN, Ercüment, “Kıbrıs İdaresinin İngiltere’ye Terki”, Kıbrıs ve Türkler, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1964.
• ________________, “Türk-Yunan ilişkileri Çerçevesinde Kıbrıs Sorunu (1923– 1939)”, Kıbrıs’ın Dünü-Bugünü Uluslararası Sempozyumu, Gazi Mağusa (28 Ekim–2 Kasım 1991), Ankara, 1993, s. 245–249.
• KÜRKÇÜOĞLU, Ömer, Türk İngiliz İlişkileri (1919–1926), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1978.
• KYRRIS, Costas P., History of Cyprus: With an Introduction to the Geography of Cyprus, Nicosia, 1985.
• LUKE, Sir Harry, Cyprus Under The Turks 1571–1878, London, 1969.
• MALLINSON, William, Cyprus: A Modern History, I.B. Tauris, London-New York, 2005.
• MCHENRY, James Allen, The Uneasy Partnership on Cyprus, 1919-1939: The Political and Diplomatic Interaction Between Great Britain, Turkey and The Turkish Cypriot Community, Ph.D. Dissertation, University of Kansas, 1981.
• MERAY, Seha, L. Lozan Barış Konferansı/ Tutanaklar Belgeler, II/I/I, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1972.
• NEWMAN, Philip, A Short History of Cyprus, Longmans, Green & Co., London, 1953.
• OBERLING, Pierre, The Road to Bellapais: The Turkish Cypriot Exodus to Northern Cyprus, Columbia University Press, New York, 1982.
• ORHONLU, Cengiz, “Osmanlı Türklerinin Kıbrıs Adasına Yerleşmesi (1570– 1580), Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi (14–19 Nisan 1969), Türk Heyeti Tebliğleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1971, s. 91–97.
• Osmanlı İdaresinde Kıbrıs (Nüfusu-Arazi Dağılımı ve Türk Vakıfları), Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2000.
• ÖKSÜZ, Hikmet, “Lozan’dan Sonra Kıbrıs Türklerinin Anavatana Göçleri”, Tarih ve Toplum, 32/187, (Temmuz 1999), s. 35–38.
• ÖZEL, Sabahattin, “Birinci Dünya ve Milli Kurtuluş Savaşları ile Sonrasında Kıbrıs Türklerinin Genel Durumu), Dünden Bugüne Kıbrıs Meselesi, (Yayına Hazırlayan: Ali Ahmetbeyoğlu-Erhan Afyoncu), TATAV Yayınları, İstanbul, 2001, s. 159–170.
• SALİH, Halil İbrahim, Cyprus: The Impact of Diverse Nationalism on a State, University of Alabama Press, Alabama, 1978.
• SERTER, Vehbi Zeki, Kıbrıs Türk Mücadele Tarihi, I, Lefkoşa, 1975.
• SONYEL, Salâhi R., İngiliz Yönetiminde Kıbrıs Türklerinin Varlık Savaşımı (1878–1960), “Belleten”, LIX/224, (Nisan 1995), s. 133–187.
• SOYSAL, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları (1920–1945), I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 3. bs., Ankara, 2000.
• STAVRINIDES, Zenon, The Cyprus Conflict: National Identity and Statehood, Wakefield, 1976.
• STORRS, Sir Ronald, A Chronology of Cyprus, Nicosia, 1930.
• ŞANLI, Hasan, Kıbrıs 1878–1924, Ankara, 1967.
• TARKAN, M.Tevfik, Kıbrıs (Genel Çizgileriyle), Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1975.
• TORUN, Şükrü, Türkiye, İngiltere ve Yunanistan Arasında Kıbrıs’ın Politik Durumu, İstanbul, 1956.
• TÜRKGELDİ, Ali Fuat, Mesâil-i Mühime-i Siyasiye, II, (Yayına Hazırlayan: Bekir Sıtkı Baykal), Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. bs., Ankara, 1987.
• UÇAROL, Rifat, 1878 Kıbrıs Sorunu ve Osmanlı-İngiliz Anlaşması (Ada’nın İngiltere’ye Devri), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1978.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, III/I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 4. bs., Ankara, 1988.
• ZİA, Nasim, Kıbrıs’ın İngiltere’ye Geçişi ve Adada Kurulan İngiliz İdaresi, Ankara, 1975.