VATAN KAVRAMININ TÜRK TİYATRO EDEBİYATINDAKİ SEYRİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2008, Cilt: 15 Sayı: 37, 127 - 145, 28.02.2010

Didem Ardalı Büyükarman Didem Ardalı Büyükarman

Öz

Bu çalışmada, Türk Tiyatro tarihinde 1860-1940 yılları arasında,
Tanzimat’tan Cumhuriyetin ilk yirmi yılına kadar geçen zaman diliminde
tek bir temanın, yani vatan temasının kitap olarak basılmış tarihî ve millî
piyeslerde nasıl ele alındığını incelemeye çalıştık. Vatan kavramının, Türk
düşüncesinde kişinin doğduğu yer dışında, Batı kültüründe gelişen fikir
hareketlerinin etkisi ile ‘belli bir ulusun, ortak egemen bir otoritenin yetki
alanıyla belirlenmiş ortak bir toprağın işgal edilişi’ şeklindeki tanımı
Tanzimat Fermanı’nın ilanı ile yerleşmiştir. Tanzimat oyunlarında temel
amaç Osmanlı Devleti’nin birliğini, bütünlüğünü korumak ve ilerlemesini
sağlamak için çözüm önerileri aramak olmuştur. Yazarlar, Osmanlı halkını
vatan sevgisi ve vatanı koruma noktasında bilinçlendirmek istemişlerdir.
II. Meşrutiyet sonrası gelişen Türkçülük akımının etkisiyle ve giderek
küçülmeye başlayan coğrafyayı yeniden genişletmek hayali ile vatanın
tanımı Turan’a dönüşür ve oyunlarda buna vurgu yapılır. Cumhuriyet’in
ilanından sonra Anadolu vatan olarak elde kalan son topraktır. Oyunlarda,
elde kalan ve Misâk-ı Millî ile sınırları belirlenmiş vatanın hangi
fedakârlıklarla ve nasıl kurtarıldığı işlenir. Tiyatro eserlerinde vatan
coğrafyasının değişimi, dönemsel olarak bakıldığında Türk edebiyatının
neredeyse hiçbir türünde bu kadar açık bir şekilde görülemez.

Anahtar Kelimeler

Vatan, Türk tiyatro edebiyatı, Tanzimat, Meşrutiyet, Cumhuriyet

Kaynakça

• Ahmet Fehim Bey'in Hatıraları. Yayına Hazırlayan: Hafi Kadri Alpman. İstanbul: Tercüman Gazetesi, 1977.
• AKI, Niyazi. Çağdaş Türk Tiyatrosuna Toplu Bakış 1923-1967. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1968.
• AKÜN, Ömer Faruk. “La Marseillaise”in Türkçede En Eski Manzum Tercümesi”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt. 22, (1974-1976), s.121- 141.
• AND, Metin. Meşrutiyet Döneminde Türk Tiyatrosu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 1971.
• AYVAZOĞLU, Beşir. “Cümlemizin Validemizdir Vatan”. Dünden Bugüne Tercüman Gazetesi. (28 Ağustos 2003 Perşembe), s.17.
• BANARLI, Nihad Sami. “Edebiyatımızda Vatan Sevgisi ve Fikret’in Vatancılığı”. Kubbealtı Akademi Mecmuası. Yıl.1, Sayı:4 (Ekim 1972).
• BİRİNCİ, Necat. “Namık Kemal’den Önce Şiirimizde Vatan Teması Üzerine”. Namık Kemal Sempozyumu Bildirileri. Doğu Akdeniz Üniversitesi, 27-28 Nisan 1998.
• BOYACIOĞLU, Levent. “Tek Parti Döneminde İnkılâp Temsilleri I-IV”. Tarih ve Toplum. Sayı: 102-103-104-105, (1992).
• ÇAMLIBEL, Faruk Nafiz. Özyurt. İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri 1965.
• CANDAR, Avni. 30 Ağustos. Ankara: Ulusal Matbaa, 1940.
• ÇETİK, Mete. “Siyasi Tiyatroda İttihat ve Terakki ve 1908 Devrimi”. Tarih ve Toplum. Cilt.25, Sayı:145, (Ocak 1996), s.4-11.
• DERİNGİL, Selim. İktidarın Sembolleri ve İdeoloji II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909). Çeviren: Gül Çağalı Güven. 2.bsk. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2002.
• DURAN, Faik Sabri. Yeni Türkiye Coğrafyası: Orta Mektep Üçüncü Sınıf. İstanbul: Kanaat Kitabevi, 1939.
• ENGİNÜN, İnci. “Ankara”. Kaynaklar 3. (Bahar 1984), s.69-72.
• ____________. “Millî Mücadele Devrinin Edebiyata Aksi”. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları. 4.bsk. İstanbul: Dergâh Yayınları 2001.
• ___________, “Namık Kemal ve Tiyatro”. Doğumunun Yüzellinci Yılında Namık Kemal. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını 1993, s.13-24.
• ___________. Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923). İstanbul: Dergâh Yayınları, 2006.
• GÜNDÜZ, Aka. Mavi Yıldırım. Ankara: Hâkimiyeti Milliye Matbaası 1934.
• KAPLAN, Mehmet. Namık Kemal Hayatı ve Eserleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1948.
• KARAL, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi Cilt V-VII. Ankara: Türk Tarih Kurumu yayınları, 1988.
• KUSHNER, David. Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu (1876-1908). Çevirenler: Şevket Serdar Türet-Rekin Ertem-Fahri Erdem. İstanbul: Kervan Yayınları, 1979.
• LEWİS, Bernard. Modern Türkiye’nin Doğuşu. Çeviren: Prof. Dr. Metin Kıratlı. 9.bsk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2004.
• M.Said Halim Paşa. Buhranlarımız. Yayına Hazırlayan: M. Ertuğrul Düzdağ. İstanbul: İz Yayıncılık, 1991.
• MARDİN, Şerif. Bütün Eserleri 5 Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. Çevirenler: Mümtaz’er Türköne ve diğerleri. 3.bsk. İstanbul: İletişim Yayınları,2002.
• _____________. Jön Türklerin Siyasi Fikirleri. 12. bsk. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
• Mehmet İhsan. Ermeni Mazlumları yahut Fedakâr Bir Türk Zabiti. Dersaadet: İkdam Matbaası, 1324.
• Melikzade Fuad. Edirne Müdafaası yahut Şükrü Paşa. İzmir: 1329.
• Musahipzade Celal. Türk Kızı. 1325.
• NALÇAOĞLU, Halil. “Vatan: Toprakların Altı Üstü Ötesi”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 4 Milliyetçilik. İstanbul: İletişim Yayınları 2002, s.292- 308.
• Namık Kemal. Celâleddin Harzemşah. Yayına Hazırlayan: Oğuz Öcal. Ankara: Akçağ Yayınları, 2005.
• ___________. Gülnihal. Yayına Hazırlayan: Kenan Akyüz. İstanbul: MEB Yayınları, 1969.
• Namık Kemal. Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri Bütün Makaleleri I. Yayına Hazırlayanlar: Nergiz Yılmaz Aydoğdu-İsmail Kara. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2005.
• Namık Kemal’in Tarihi Biyografileri. Yayına Hazırlayan: İskender Pala. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1989.
• ORTAYLI, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. 25. bsk. İstanbul: Alkım Yayınevi, 2005.
• ÖNBERK, Nevin. “Namık Kemal’de Özgürlük Fikri”. Doğumunun Yüzellinci Yılında Namık Kemal. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını 1993, s.103-112.
• PEKMAN, Yavuz. Çağdaş Tiyatromuzda Geleneksellik. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları, 2002.
• SEVENGİL, Refik Ahmet. Türk Tiyatrosu Tarihi III Tanzimat Tiyatrosu. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1961.
• SÜTÇÜ, Tevfik. “Tanzimat Sonrası Türk Edebiyatında Vatan Temi (Başlangıçtan 1918’e kadar)”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi. 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, 6. bsk. İstanbul: Çağlayan Kitabevi, 1985.
• TARHAN, Abdülhak Hâmid. Tarık yahut Endülüs Fethi, Abdülhak Hâmid Tarhan Tiyatroları 5, Yayına Hazırlayan: İnci Enginün. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2002.
• TÖRE, Enver. II. Meşrutiyet Tiyatrosu. İstanbul: DUYAB Yayınları, 2006.
• Tiyatro Bibliyografyası (1859-1928). Yayına Hazırlayanlar: Türkan Poyraz- Nurnisa Tuğrul. Ankara: Milli Kütüphane Yayınları, 1967.
• VATANDAŞ, Celalettin. Türk Ulusçuluğunun Doğuşu. İstanbul: Açılım Kitap 2004.
• YETİŞ, Kazım. Namık Kemal’in Türk Dili ve Edebiyatı Üzerine Görüşleri ve Yazıları. 2.bsk. İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım, 1996.