I. DÜNYA SAVAŞI’NDA ERZURUM’UN İLK İŞGAL GÜNLERİ

Yıl 2008, Cilt: 15 Sayı: 37, 259 - 287, 28.02.2010

Mevlüt Yüksel

Öz

I. Dünya Savaşı başladıktan sonra açılan Kafkas Cephesinin
ilk zamanlarından itibaren Rusya’nın tek hedefi Erzurum olmuş ve
tüm taarruz hareketlerini bu hedef doğrultusunda yapmıştır.
Erzurum’u elde edebilmek amacıyla, içinde Ermeni gruplarının da
bulunduğu güçlü ve muazzam ordularla 1914 yılı Kasım ayından
itibaren yapılan Rus taarruzları sonucunda 16 Şubat 1916’da Ruslar,
Erzurum’u fiili olarak işgal edebilmiştir.
Bu çalışmada Erzurum’un I. Dünya Savaşı’nda işgale
düşmesiyle yaşanan ilk işgal günleri incelenmiştir. Özellikle işgal
sırasında halkın çektiği sıkıntılar, Rusya Hükümetinin Anadolu’nun
kilidi konumundaki Erzurum’da yaptığı tahkim faaliyetleri,
Ermenilerin faaliyetleri, kolonizasyon faaliyetleri ve Erzurum
halkına yapılan yardımlar başlıklar halinde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Erzurum, I. Dünya Savaşı, Rusya, Ermeniler, Göç, Kolonizasyon.

Kaynakça

• ARŞİVLER
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Genel Kurmay Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Dairesi Başkanlığı Arşivi (ATASE)
• YAYINLANMIŞ ARŞİV BELGELERİ
• Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Yıl: 31, S: 81 (Aralık 1982), Ankara.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Belgelerinde Ermeniler, (1915-1920), Yayın No: 14, Ankara, 1995.
• Genel Kurmay Başkanlığı, Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, I, Ankara, 2005.
• Genel Kurmay Başkanlığı, Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, II, Ankara, 2005.
• HATIRALAR VE ARAŞTIRMA ESERLERİ
• AKARCA, Halit Dündar, The Russian Administration Of The Occupied Otoman Territories During The First World War: 1915-1917, The Institute of Economics, and Social Sciences of Bilkent University, YYT, Ankara, 2002.
• ASLAN, Betül, Erzurum’da Ermeni Olayları (1918-1920) (Hatıralar- Belgeler-Kazılar), Erzurum, 2005.
• ASLAN, Betül, I. Dünya Savaşı Esnasında “Azerbaycan Türkleri”nin, “Anadolu Türklerine” Kardeş Kömeği (Yardımı) ve Bakü Müslüman Cemiyet-i Hayriyesi, Ankara, 2000.
• ATNUR, İbrahim Ethem, “Zihinlerde Yaşatılan Göç” 23 Temmuz Erzurum Kongresi ve Kurtuluşun Günümüze Erzurum 1.Uluslararası Sempozyumu, (23–25 Temmuz 2002) Ankara 2002, s.53-63.
• Aziz Samih, Büyük Harpte Kafkas Cephesi Hatıraları Zivin’den Peteriç’e, Ankara, 1934.
• BALCI, Ramazan, Tarihin Sarıkamış Duruşması, İstanbul 2004.
• BALKAN, Recep, “Azap Muharebelerinde Türk ve Rus Süvarilerinin Oparetif Hareketleri, Askeri Mecmua, Sayı:112 (Mart 1939), s. 91-93
• BAŞAR, Zeki, Ermenilerden Gördüklerimiz, (Tanık ifadeleri), Ankara,1974.
• BAYTIN, Albay Arif, İlk Dünya Harbi’nde Kafkas Cephesi Sessiz Ölüm Sarıkamış Günlüğü, (Haz: İsmail Dervişoğlu), İstanbul 2007.
• ÇAKMAK, Fevzi, Büyük Harpte Şark Cephesi Hareketleri, Ankara 1936.
• DEMİREL, Muammer, I. Dünya Harbinde Erzurum ve Çevresinde Ermeni Hareketleri (1914–1918), Ankara, 1996.
• ERDOĞAN, Fahrettin, Türk Ellerinde Hatıralarım, İstanbul, 1954.
• EROĞLU, Veysel, Ermeni Mezalimi, İstanbul 1995.
• Erzurum Vilayeti’nde Vuk’u Bulan Ermeni Mezalimini Tahkik Heyeti’nin Raporu, Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti, 1918.
• Genel Kurmay Başkanlığı, Belgelerle Ermeni Sorunu, Ankara, 1983.
• Genel Kurmay Başkanlığı, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3’ncü Ordu Harekâtı, I, Ankara, 1993.
• GUZE, “Büyük Harpte Kafkas Cephesindeki Muharebeler”, (Çev: K. Hakkı), Askeri Mecmuanın Tarih Kısmı, Sayı: 20 (1 Kanunisani 1931).
• HAŞİMOĞLU, Mecit, “Bakü İslam Cemiyet-i Hayriyesi ve Oltu Milli İslam Komitesi”, Tarih Yolunda Erzurum Dergisi, S.2 (1 Mart 1959), Erzurum, s.13-22.
• HAŞİMOĞLU, Mecit, “Bakü İslam Cemiyet-i Hayriyesi ve Oltu Milli İslam Komitesi”, TYED, S:4 (Aralık 1959), Erzurum, s.20.
• HOVANNİSİAN, Richard G., Armenia on the Road Independence 1918, Los Angeles, 1967.
• İki Kardeşten Seferberlik Anıları, İki kardeşten Seferberlik Anıları, (Haz: Yıldırım Sezen), Ankara, 1999.
• İLDEN, Köprülü Şerif, Sarıkamış Kuşatma Manevrası ve Meydan Savaşı, (Haz. Sami Önal), İstanbul 2003.
• İLTER, Erdal, Ermeni ve Rus Mezalimi (1914–1916) (Tanık ifadeleri), Ankara, 1999.
• KARABEKİR, Kazım, Doğunun Kurtuluşu, Erzurum, 1990.
• KARPAT, Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1830–1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri, (Çev: Bahar Tınakçı), İstanbul, 2003.
• KAYA, Erol, “I. Dünya Savaşı’nda Erzurum Mültecileri”, 23 Temmuz Erzurum Kongresi ve Kurtuluşun Günümüze Erzurum 1.Uluslararası Sempozyumu, (23–25 Temmuz 2002) Ankara 2002, s.79-92.
• KAYA, Erol, I. Dünya Savaşında Erzurum ve Çevresinden Göç Eden Müslümanların Dönüşleri ve İskânları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum, 1993.
• Kaymakam Selahaddin, “Büyük Harpte 10. Kolordu ve Sarıkamış Muharebeleri Hakkında Bir Konferans”, Askeri Mecmuanın Tarih Kısmı, Sayı: 22 (1 Temmuz 1931).
• KOCAGÜNEY, Vehbi, Erzurum Kalesi ve Savaşları, Ankara, 1942.
• KORGANOFF, G., La Participation Des Armenies a La Guerre Mondiale Sur Le Front du Caucase, Paris, 1927.
• KORSUN, Kombrig N., Erzerumskaya Operatsiya Na Kavkazskom Fronte Mirovoy Voyni V 1915-1916 gg., Moskva 1938.
• LARŞER, M., Büyük Harbde Türk Harbi, II, (Çev: Bursalı Mehmed Nihad), İstanbul 1927.
• MASLOFSKİ, Umumi Harpte Kafkas Cephesi (Eserinin Tenkidi), (Çev: Kaymakam Nazmi) Ankara 1935.
• McCARTY, Justin, Müslümanlar ve Azınlıklar, (Çev: Bilge Umar), İstanbul, 1998.
• Mehmed Emin, Harb-i Umumide Osmanlı Cepheleri Vekayi-i, İstanbul, 1338.
• Mehmet Nusret, Tarihçe-i Erzurum, İstanbul, 1338.
• ORTAYLI, İlber, Çarlık Rusya'sı Yönetiminde Kars, Tarih Enstitüsü Dergisi, S. IX, İstanbul 1978, s.343-361.
• ÖGÜN, Tuncay, Kafkas Cephesinin I. Dünya Savaşındaki Lojistik Desteği, Ankara, 1999.
• ÖĞÜN, Tuncay, Unutulmuş Bir Göç Trajedisi Vilayat-ı Şarkiye Mültecileri (1915-1923), Ankara 2004.
• ÖZDEMİR, Yavuz, Bir Savaşın Bilinmeyen Öyküsü Sarıkamış Harekâtı, Erzurum 2003.
• Refik Savaşçı’nın Yayınlanmamış Hatıratları.
• SOMAKİAN, Manough Joseph, Empires in Conflict: Armenia and The Great Powers, 1895-1920, New York, 1995.
• TİPİ, Şeref, Pışıppa (1860–1926), (Haz: Canerhan Tipi), İstanbul, 2006.
• URAS, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, İstanbul, 1987.
• UZER, Tahsin, Makedonya Eşkiyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi, Ankara 1987.
• W.E.D.Allen-Muratoff Paul, Caucasian Battlefields A History Of The Wars on The Turco-Caucasian Border 1828–1921, London, 1953.
• YAVUZ, Nurcan, İşgal ve Mezalimde Erzincan, Ankara (Tarihsiz).
• YERGÖK, Ziya, Sarıkamış’tan Esarete (1915-1920), (Haz: Sami Önal), İstanbul 2005.
• YILDIRIM, Hüsamettin, “Rusların Doğu Anadolu’da Kurdukları İdari Yapı ve Ermenilere Karşı Siyasetleri, XI. Türk Tarih Kongresi, V (5-9 Eylül 1990), Ankara, 1994, s.1979-1986.
• YILDIRIM, Hüsamettin, Rus-Türk-Ermeni Münasebetleri, (1914-1918), Ankara 1990.
• YÜKSEL, Mevlüt, I. Dünya Savaşı’nda Erzurum’un Rus İşgaline Düşüşü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum, 2006.