ONMAK FİİLİ ÜZERİNE

Yıl 2008, Cilt: 15 Sayı: 38, 21 - 40, 28.02.2010

Tuncay Böler

Öz

Fiiller yönünden oldukça zengin bir dil olan Türkçe, yapısı itibarıyla fiillerden birçok yeni sözcük türetmeyi mümkün kılmaktadır. Bu durum yüzlerce yeni sözcüğün türetilmesine imkân sağlamışken, belki yabancı dillerin de etkisiyle bu fiillerden bazıları tarihî dönemler içerisinde yok olup gitmiş, bazıları ise günümüze ulaşmış olsa da artık unutulmaya yüz tutmuştur. Unutulmaya yüz tutmuş fiillerimizden biri de onmak’tır. Bu yazıda onmak fiili ve bu fiilin türevlerinden bahsedilmiş; fiilin tarihî metinler, Anadolu ağızları, atasözleri, diğer lehçeler, halk şiiri ve Türkiye Türkçesindeki durumu ortaya konmuştur. Ardından onmak’tan türetilmiş sözcüklerden günümüze ulaşmayanları verilerek bunların Türkçe Sözlük’e alınmasının sözlüğe bir katkı olabileceği üzerinde durulmuştur. Dilimizin zenginliğini koruyabilmesinin bu türden unutulmaya yüz tutmuş fiillerin yaygınlaştırılmasıyla mümkün olacağı vurgulanmış, bu noktada konuyla ilgili araştırmacılara, şair ve yazarlara görev düştüğü ifade edilerek yazıya son verilmiştir

Anahtar Kelimeler

klasik dil, yeniden canlandırılan sözcükler, Türkçe Sözlük

Kaynakça

• AKKUŞ, Muzaffer (1995), Kitab-ı Gunya, Ankara: TDK Yayınları.
• AKSOY, Ömer Asım (1988), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• ARAT, Reşid Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig I Metin, Ankara: TDK Yayınları.
• __________________ (1992), Atebetü’l-Hakayık, Ankara: TDK Yayınları.
• ATALAY, Besim (1992a), Divanü Lûgat-it-Türk Tercemesi, cilt I, Ankara: TDK Yayınları.
• _________________ (1992b), Divanü Lûgat-it-Türk Tercemesi, cilt III, Ankara: TDK Yayınları.
• CAFEROĞLU, Ahmet (1994a), Anadolu Ağızlarından Toplamalar, Kastamonu, Çankırı, Çorum, Amasya, Niğde, İlbaylıkları, Ağızları, Kalaycı Argosu ve Geygelli Yürüklerinin Gizli Dili, Ankara: TDK Yayınları.
• ___________________(1994b), Sivas ve Tokat İlleri Ağızlarından Toplamalar,
• CANPOLAT, Mustafa (1995), Ömer Bin Mezîd, Mecmû’atü’n-Nezâ’ir, Ankara: TDK Yayınları.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth- Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
• CUNBUR, Müjgân (1973), Karacaoğlan, Şiirler, Ankara: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed vd. (1981), Hayretî, Dîvan, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• DİLÇİN, Cem (1983), Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• ___________ (1991), Süheyl ü Nev-Bahâr, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• ___________(1974), “Cumhuriyet Döneminde Yeniden Canlandırılan Türkçe Sözcükler”, Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Anma Kitabı, s. 99-103, Ankara: DTCF Yayınları.
• DOĞAN, Mehmet (2005), Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Pınar Yayınları.
• ENGİNÜN, İnci vd. (2004), Ahmet Haşim Bütün Şiirleri, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• ERGİN, Muharrem (1997), Dede Korkut Kitabı I, Ankara: TDK Yayınları.
• GAYDARCİ, G. A. vd. (1991) Gagauz Türkçesinin Sözlüğü, Rusçadan aktaranlar: İsmail Kaynak, Mecit Doğru, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• HANÇERLİOĞLU, Orhan (1995), Türk Dili Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• KARA, Mehmet (2001), Türkmence (Giriş-Gramer-Metinler-Sözlük), Ankara: Akçağ Yayınları.
• KARAHAN, Leylâ (1994), Erzurumlu Darir, Kıssa-i Yusuf, Ankara: TDK Yayınları.
• KAYA, Ceval (1994), Uygurca Altun Yaruk, Ankara: TDK Yayınları.
• KEMAL, Yahya (2003), Kendi Gök Kubbemiz, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• KIRKKILIÇ, Ahmet (1999), Şeyhülislam Mehmed Esad Efendi, Lehcetü’l-Lügat,
• KUNOS, Ignaz (1902), Sejx Sulejman Efendi’s Cagataj-Osmanisches Wörterbuch, Budapest: A Magyar Neprajzi Tarsasag Keleti Szakostalyanak Kiadyanyal Publications de la Section Orientale de la Societe Ethnographique Kongroise.
• KURBAN, İklil (1995), Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• MEB (1996), Örnekleriyle Türkçe Sözlük 3, L-R, Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• ÖZKAN, Mustafa (1990), Cinânî, Cilâü’l-Kulûb, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• ÖZÖN, Mustafa Nihat (1956), Ata Sözleri, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• ÖZTELLİ, Cahit (1971), Pir Sultan Abdal, Bütün Şiirleri, İstanbul: Milliyet Yayınları.
• _____________ (2004), Yunus Emre, Yaşamı ve Bütün Şiirleri, İstanbul: Özgür Yayınları.
• PÜSKÜLLÜOĞLU, Ali (1994), Öz Türkçe Sözlük, Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• ____________________ (1995), Türkçe Sözlük, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Sami, Şemseddin (1989), Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• ŞATIROĞLU, Âşık Veysel (1973), Dostlar Beni Hatırlasın, Düzenleyen: Ümit Yaşar Oğuzcan, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• TATÇI, Mustafa (2005), Yûnus Emre Divân ve Risâletü’n-Nushiyye, İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.
• TDK (1996), XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü V, O-T, Ankara: TDK Yayınları.
• TDK (1993a), Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü IX, L-R, Ankara: TDK Yayınları.
• TDK (1993b), Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, EK-I, Ankara: TDK Yayınları.
• TDK (2005), Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yayınları.
• TDTC (1934), Osmanlıcadan Türkçeye Söz Karşılıkları, Tarama Dergisi, Türkçeden Osmanlıcaya İndeks, İstanbul: TDTC Yayınları.
• TEKİN, Talat vd. (1995), Türkmence-Türkçe Sözlük, Ankara: Simurg Yayınları.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1979), Uydurma Olan ve Olmayan Yeni Kelimeler Sözlüğü, İstanbul: Umur Yayınları.
• TOPARLI, Recep (2000), Ahmet Vefik Paşa, Lehce-i Osmânî, Ankara: TDK Yayınları.
• ______________ (2003), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• ______________ vd. (2004), Raif Necdet Kestelli, Resimli Türkçe Kamus, Ankara: TDK Yayınları.
• URAL, Orhan (2000), Erzurumlu Emrah, Hayatı, Şiirleri, İstanbul: Özgür Yayınları.
• YAĞCI, Öner (2000), Köroğlu, Yaşamı ve Bütün Şiirleri, İstanbul: Gün Yayıncılık.
• YAVUZARSLAN, Paşa (2002), Musa bin Hacı Hüseyin el-İznikî, Münebbihü’r- Râkidîn (Uyurları Uyandırıcı), Ankara: TDK Yayınları.
• YUDAHİN, K. K. (1994), Kırgız Sözlüğü, cilt II (K-Z), Çev. Abdullah Taymas, Ankara: TDK Yayınları.
• YURDAKUL, Mehmet Emin (1969), Türk Sazı, Yaralar ve Sargılar, İstanbul: Atlas Kitabevi.
• YURTBAŞI, Metin (1993), A Dictionary of Turkish Proverbs, Ankara: Turkish Daily News Publication.
• YÜCE, Nuri (1993), Mukaddimetü’l-Edeb, Ankara: TDK Yayınları.
• ZÜLFİKAR, Hamza (2005), “Doğru Yazalım Doğru Konuşalım”, Türk Dili, S. 640: s. 313-323.