VAHÎD MAHTÛMÎ DÎVÂNI’NDA GÖRÜLEN BİR TERİM: “TÜRKMANİYÂT” / A Term in Vahîd Mahtûmî’s Divan “Türkmaniyât”

Yıl 2009, Cilt: 15 Sayı: 39, 499 - 536, 01.03.2010

Bahattin Kahraman

Öz

ÖZ
XVIII. yüzyıl divan şairlerinden biri olan Vahîd Mahtûmî, daha çok hece vezinli manzumeleriyle öne çıkarılmıştır. Bunun nedeni, klasik kültür çevresine mensup olduğu halde, halk şiirine fazlaca itibar etmesi, halk kültürüne ait unsurları divan şiiri içine taşımasıdır. Söz konusu manzumelere türkmaniyât adının verilmesi ise, terminolojik açıdan önemli bir husustur. Çünkü, halk bilimi kaynaklarında, türkü çeşitlerinden birinin adı olarak geçen türkmanî, divan şiiri terimleri arasında bulunmamaktadır. Bu noktadan hareketle, türkmanî terimi, etraflı şekilde ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler: Türkmanî, şarkı, türkü, ezgi, divan şiiri, halk şiiri.

 

ABSTRACT
Vahîd Mahtûmî, one of the poets in Ottoman poetry in 18th century, is mostly recognized with his syllabic meter verses. The reason for this is because he esteems folk poetry in an excessive fashion, and carries the folk cultural elements into classical poetry even though he is belonging to the community of classical culture. In terms of terminology, it is an important issue to name his verses as türkmaniyât. It is because türkmanî-a type of türkü (folk song) among folklore resources-has also taken place in Classical Turkish Literature. From this point, the term türkmanî is discussed in detail in this study.

Keywords: Türkmanî, sarki, folk song, tune, Ottoman poetry, folk poetry.

Anahtar Kelimeler

Türkmanî, şarkı, türkü, ezgi, divan şiiri, halk şiiri

Kaynakça

• Alî Şîr Nevâyî, Mîzânü’l-Evzân (Vezinlerin Terazisi), haz. Kemal Eraslan, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara 1993.
• ALPTEKİN, Ali Berat, “Azerbaycan ve Anadolu Halk Şiiri Arasındaki Benzerlikler”, Türk Kültürü, 25(285), Ocak 1987, 41-47.
• ARTUN, Erman, Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı, Akçağ Yay., Ankara 2001.
• Büyük Türkçe Sözlük, Birlik Yay., Ankara 1981.
• CENGİZ, Halil Erdoğan, “Divan Şiirinde Musammatlar”, Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), S. 415-416-417/Temmuz-Ağustos-Eylül 1986, s.291-429.
• ÇAĞBAYIR, Yaşar, Ötüken Türkçe Sözlük, C. 5, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2007.
• ÇELEBİOĞLU, Âmil, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul 1998.
• DİLÇİN, Cem, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara 2000.
• DİZDAROĞLU, Hikmet, Halk Şiirinde Türler, Ankara Üniversitesi Basımevi, 1969.
• ELÇİN, Şükrü, Halk Edebiyatına Giriş, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1981.
• ERGUN, Sadedin Nüzhet, Türk Musikisi Antolojisi, C. 1, Rıza Koşkun Matbaası, İstanbul 1942.
• GÖZAYDIN, Nevzat, “Anonim Halk Şiiri Üzerine”, Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı III (Halk Şiiri), Sayı 445-450/Ocak-Haziran 1989, s.1-104.
• İLAYDIN, Hikmet, Türk Edebiyatında Nazım, Maarif Basımevi, 3. basım, İstanbul 1959.
• İPEKTEN, Haluk, Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri, Birlik Yayın Kooperatifi, Ankara 1985.
• İSEN, Mustafa, “Divanlarda Heceyle Yazılmış Şiirler”, Ötelerden Bir Ses Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Akçağ Yay., Ankara 1997, s.385-421.
• _____, “Edebiyat Tarihimizin İlginç Bir İsmi Vahîd Mahtûmî”, Ötelerden Bir Ses Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Akçağ Yay., Ankara 1997, s.279-283.
• KAHRAMAN, Bahattin, Vahîd Mahtûmî Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Eserlerinin Tenkitli Metni, C. 1-2, Yayımlanmamış Dr.Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 1995.
• Kantemiroğlu, Kitâbu İlmi’l-Mûsikî alâ vechi’l-Hurûfât –Mûsikîyi Harflerle Tespit ve İcrâ İlminin Kitâbı-, I. Cilt Edvâr (Tıpkı Basım-Çevriyazı- Çeviri-Notlar), haz. Yalçın Tura, Yapı Kredi Yay., İstanbul 2001.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., Ankara 1981.
• ______, “Türk Edebiyatı’nın Menşe’i”, Edebiyat Araştırmaları, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1986, s. 49-130.
• ______, “Sazşâirleri: Dün ve Bugün”, Edebiyat Araştırmaları, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1986, s. 165-193.
• ______, “Türk Edebiyatı’nda Âşık Tarzı’nın Menşe’ ve Tekâmülü Hakkında Bir Tecrübe”, Edebiyat Araştırmaları, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1986, s.195-238.
• ______, “Çağatay Edebiyatı”, Edebiyat Araştırmaları 2, Ötüken Neşriyat A.Ş., İstanbul 1989, s. 82-193.
• ______, “Tuyug”, Edebiyat Araştırmaları 2, Ötüken Neşriyat A.Ş., İstanbul 1989, s.194-228.
• ______, Saz Şairleri I-V, Akçağ Yay., Ankara 2004.
• KURNAZ, Cemal, “XVII. Yüzyılda Hece Vezniyle Yazılmış Bir Mesnevi: Feyzî Çelebi’nin Şem’ ü Pervâne’si”, Divan Edebiyatı Yazıları, Akçağ Yay., Ankara 1997, s.428-437.
• ______, “Ümmî Divan Şairleri”, Türküden Gazele Halk ve Divan Şiirinin Müşterekleri Üzerine Bir Deneme, Akçağ Yay., Ankara 1997, s.71-101.
• ______, “Divan Şairlerinde Hece Vezniyle Şiir Yazma Eğilimi”, Türküden Gazele Halk ve Divan Şiirinin Müşterekleri Üzerine Bir Deneme, Akçağ Yay., Ankara 1997, s.139-215.
• ______, “Klasik Türk Musikisi Bestekârlarında Hece Vezniyle Şiir Yazma Eğilimi”, Türküden Gazele Halk ve Divan Şiirinin Müşterekleri Üzerine Bir Deneme, Akçağ Yay., Ankara 1997, s.217-309
• ______, “Halk Şairlerinde Aruz Vezniyle Şiir Yazma Eğilimi”, Türküden Gazele Halk ve Divan Şiirinin Müşterekleri Üzerine Bir Deneme, Akçağ Yay., Ankara 1997, s.315-335.
• ______, Türküden Gazele Halk ve Divan Şiirinin Müşterekleri Üzerine Bir Deneme, Akçağ Yay., Ankara 1997.
• ______, “Osmanlı Dönemi Türk Edebiyatının Niteliği Üzerine Düşünceler”, Milli Eğitim, S. 144, Ekim-Kasım-Aralık 1999, s.4-14.
• KUTLUĞ, Yakup Fikret, Türk Musikisinde Makamlar-İnceleme, Yapı Kredi Yay., İstanbul 2000.
• MACİT, Muhsin, Nedim Divanı, Akçağ Yay., Ankara 1997.
• MERMER, Ahmet, KESKİN, Neslihan Koç, Eski Türk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Akçağ Yay., Ankara 2005.
• Mustafa Safayî Efendi, Tezkire-i Safâyî (Nuhbetü’l-âsâr min Ferâ’idi’l-eş’âr) İnceleme-Metin-İndeks, haz. Pervin Çapan, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara 2005.
• OĞUZ, M. Öcal, “Halk Şiirinde Tür ve Şekil Meselesi”, Milli Folklor, III(19), Güz 1993, s.13-19.
• _______, Halk Şiirinde Tür, Şekil ve Makam, Akçağ Yay., Ankara 2001.
• _______, Metin Ekici, Mehmet Aça, Mustafa Arslan, Dilaver Düzgün, R.Bahar Akarpınar, Gülin Öğüt Eker, Aktan Müge Ercan, Tuba Saltık Özkan, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yay., Ankara, 2004.
• ONAY, Ahmet Talât, Türk Halk Şiirlerinin Şekil ve Nev’i, haz. Cemal Kurnaz, Akçağ Yay., Ankara 1996.
• ______, Türk Şiirlerinin Vezni, Akçağ Yay., haz. Cemal Kurnaz, Ankara, 1996.
• ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş, C. 9, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara, 1987.
• ÖZSOY, Bekir Sami, Başlangıçtan Günümüze Örnekleriyle Türk Şiiri, Akçağ Yay., Ankara 2005.
• ÖZTUNA, Yılmaz, Türk Mûsikîsi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara 2000.
• PAKALIN, Zeki Mehmet, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.2, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul 1993.
• SAKAOĞLU, Saim, “Türk Saz Şiiri”, Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı III (Halk Şiiri), Sayı 445-450/ Ocak-Haziran 1989, s.105-250.
• _______, “Azerbaycan ve Türkiye Türklerinin Âşık Edebiyatı Nazım Şekilleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Türk Kültürü, 34(399), Temmuz 1996, 391- 396.
• _______,“Koşma Tasnifine Yeni Bir Yaklaşım”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5, 1999, s.103-115.
• _______, “Varsağı mı, Sekizli Koşma mı?”, Uluslar arası Türk Dünyası Halk Edebiyatı Kurultayı Bildirileri 26-28 Mayıs 2000, Ankara, 2002, Kültür Bakanlığı Yay., 619-640.
• TANRIKORUR, Cinuçen, Müzik Kimliğimiz Üzerine Düşünceler, Ötüken Yay., İstanbul 1998.
• ______, Osmanlı Dönemi Türk Mûsikîsi, Dergah Yay., İstanbul 2003.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C. 8, Dergah Yay.,İstanbul 1998.
• Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yay., 10. baskı, Ankara 2005.
• YAKICI, Ali, Halk Şiirinde Türkü-Tanım-Tasnif-İnceleme-Metin, Akçağ Yay., Ankara 2007.
• ______, “Âşık Tarzı Türk Şiirinde Destan Türünün Tasnifi”, Milli Folklor, 3(19), Güz 1993, s.19-22.
• YÖNTEM, Ali Canip, “Hem Divan Hem Halk Şairi Vahîd Mahtûmî”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. III, S. 3- 4, 31 Mart 1949, s.267-274.
• ______, “XVIII. Yüzyıl Şairlerinden Vahîd Mahtûmî’ye Dair Bazı Mülahazalar”, IV. Türk Tarih Kongresi (10-14 Kasım 1948) Kongreye Sunulan Bildiriler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1952, s.445-450.