NESİMİ VE VAHDET-İ VÜCUD

Yıl 2009, Cilt: 15 Sayı: 39, 537 - 552, 01.03.2010

Mustafa Ünver

Öz

Bu çalışma, Hurufilik akımının büyük önderlerinden ünlü divan şairi
Nesimi’nin şiirlerinde vahdet-i vücud düşüncesini nasıl işlediğini, hangi
simgesel figürlerle ele aldığını ortaya koymaya çalışmaktadır. Öncelikle
İslami gelenekte Kur’an, sünnet, akaid, tasavvuf ve felsefe açısından
yoğun bir şekilde yargılamalara, trajik idamlara, tekfirlere, ilmi
tartışmalara konu olmuş vahdet-i vücud düşüncesinin ne olduğu üzerinde
fazla detaylara da girilmeden durulmaktadır. Ardından da Nesimi’nin
şiirlerinde vahdet-i vücud düşüncesini ve onun orijinal simgelerini büyük
bir ustalıkla nasıl kullanarak savunduğu incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Nesimi, vahdet-i vücud, panteizm, İbn-i Arabî, Hurufilik

Kaynakça

• ACLÛNÎ, İsmail b. Muhammed, Keşfu’l-Hafâ, IV. Bsk., Beyrut 1985, Müessesetü’r-Risâle.
• AKSU, Hüsamettin, “Hurûfîlik” Md., Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA.), c. XVIII, s. 408-412.
• ALTINTAŞ, Hayrani, Tasavvuf Tarihi, Ankara 1986, Ank. Üniv.Yay.
• AYAN, Hüseyin, Nesîmî Divanı, Ankara 1990, Akçağ Yay.
• AYDIN, Mehmet, Din Felsefesi, İzmir 1990, Dokuz Eylül Üniv. Yay.
• AYNİ, Mehmet Ali, İbn Arabî’de Varlık Düşüncesi (Şeyh-i Ekber’i Niçin Severim), Haz. İsmail Kara, İstanbul 1992, İnsan Yay.
• BİRGE, John Kingsley, Bektaşilik Tarihi, çev. Reha Çamuroğlu, İst, 1991, Ant Yay.
• BOLAY, S. Hayri, Felsefi Terimler Sözlüğü, IV. Bsk., Ankara 1987, Akçağ Yay.
• BURCKHARDT, Titus, İslam Tasavvuf Doktrinine Giriş, çev. Fahreddin Arslan, İstanbul 1982, Ribat Yay.
• CÂBÎ, Istılâhâtu’ş-Şeyh Muhyiddîn İbn-i Arabî, (Mu’cemu Istılâhâti’s-Sûfiyye), tahkik: Bessâm Abdu’l-Vehhâb el-Câbî, Beyrut 1990, Dâru’l-İmâm Müslim.
• CEVİZCİ, Ahmet, Felsefe Terimleri Sözlüğü, İstanbul 2000, Paradigma Yay.
• CHİTTİCK, William, Varolmanın Boyutları, çev. Turan Koç, İstanbul 1997, İnsan Yay.
• DÜZEN, İbrahim, “Azîz Nesefî” Md., DİA., c. IV, s. 344-346.
• ELMALILI, Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul, trz., Eser Neşr.
• ERTUĞRUL, İsmail Fenni, Vahdet-i Vücud ve İbn Arabî, II. Bsk., İstanbul 1997, İnsan Yay.
• GÂZZÂLİ, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Maksadü’l-Esnâ fî Şerhi Esmâillâhi’l-Hüsnâ, nşr. Ahmed Kubbânî, Beyrut, trz., Dâru’l- Kütübi’l-Ilmiyye.
• GÖLPINARLI, Abdulbaki, 100 Soruda Tasavvuf, II. Bsk., İstanbul 1985, Gerçek Yay.
• -------Mevlana’dan Sonra Mevlevilik, 1953, İnkılap Kitabevi.
• GÜNGÖR, Erol, İslam Tasavvufunun Meseleleri, V. Bsk., İstanbul 1996, Ötüken Yay.
• HUART, Cl., “Hurûfîlik” Md., İslam Ansiklopedisi (İA), İstanbul 1977, MEB. Basımevi, c. V/I, s. 598-600.
• İBN-İ ARABÎ, Muhyiddin, Fusûsu’l-Hikem, çev. Nuri Gencosman, İstanbul 1990, M.E.B.Yay.
• ------el-Futuhâtu’l-Mekkiyye, Beyrut, tarihsiz, Dâru Sâdır.
• ------Tedbîrât-ı İlâhiye Tercüme ve Şerhi, çev.-şerh. Ahmet Avni Konuk, haz. Mustafa Tahralı, İstanbul 1992, İz Yay.
• İSHAK EFENDİ, Kâşifü’l-Esrâr ve Dâfiu’l-Eşrâr, Türk Tarih Kurumu (TTK) Ktb., (yazmalar bölümü) nr. Y/441.
• KAM, Ferid, İbn Arabî’de Varlık Düşüncesi (Vahdet-i Vücud ve Panteizm), İstanbul 1992, İnsan Yay.
• KÜRKÇÜOĞLU, Kemâl Edib, Seyyid Nesîmî Dîvanı’ndan Seçmeler, II. Bsk., Ank. 1985, Kültür Bakanlığı Yay.
• MELİKOFF, İrene, Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe, çev. Turan Alptekin, İst. 1998, Cumhuriyet Yay.
• MUHTAR, Cemal, “Hurûfî Türk Şairleri”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (MÜİFD.), S. IV, 1986, s. 219-226.
• NESEFÎ, Azizüddin, Tasavvufta İnsan Meselesi İnsan-i Kamil, çev. Mehmet Kanar, İstanbul 1990, Dergah Yay.
• NİCHOLSON, Reynold A., Studies in Islamic Mysticism, Great Britain 1980, Cambridge University Press.
• SCHİMMEL, Annemarie, Tasavvufun Boyutları, İstanbul 1982, Adam Yay.
• ŞEYBÎ, Kâmil Mustafa, el-Fikru’ş-Şiyeıyyü ve’n-Nezeâtü’s-Sûfiyye hattâ Matlaı’l-Karni’s-Sânî Aşera el-Hicrî, Bağdâd 1966, Mektebetü’n- Nahda.
• RÂZÎ, Fahrüddîn, Mefâtihu’l-Gayb, Kahire 1993, Dâru’l-Fenni’l-Arabî.
• TEVFÎK TAVÎL, Saîd Zâyid, el-Mu’cemu’l-Felsefî, Kahire 1983, el-Hey’etü’l- Âmme.
• ÜNVER, Mustafa, Hurufîlik ve Kur’an -Nesimî Örneği-, Ankara 2003, Fecr Yayınları.
• ------“İslâm’ın Solunda Bir Kur’an Şairi: Nesîmî ve Hac Motifleri”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (OMÜİFD.), S. 14-15, 2003, s. 221-243.
• ------“Nesimi’nin Şiirlerinde Kur’an’a Referans Sorunu”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (OMÜİFD.), S. 24-25, 2007, s. 119-134.
• ------“Nesimi’de Ehli Beyt Sevgisi”, Evrene Sığmayan Ozan Nesimi, (I. Uluslar Arası Seyyit Nesimi Sempozyumu, 17-19 Haziran 2005/Ankara), haz. Gülağ Öz, Hüseyin Gazi Derneği yay., Ankara 2006, 219-236.
• -------“Hurûfîlik ve Nesîmî’nin Kur’ân’a Bakışı”, Fecre Doğru Dergisi, S. 7/82, 2002, s. 4-12.
• YASA, Metin, “Panenteizmin Tarihsel Ardalanı Üzerine”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (OMÜİFD.), S. 18-19, 2005, s. 129-146.
• YÜCE, Abdulhakim, Razi’nin Tefsirinde Tasavvuf, İzmir 1996, Çağlayan Yay.