12 HAYVANLI TÜRK TAKVİMİ -ZAMANA VE İNSANA HÜKMETMEK-

Yıl 2009, Cilt: 15 Sayı: 39, 671 - 682, 01.03.2010

Nergis Biray

Öz

Takvimler, zamanı sistemli hale getirirler. Zamanı ölçme işi,
daha çok gökteki olaylar ve gök cisimleri ile ilgilidir. Türkler de zamanı
belirlemek için kendilerine has, 12 hayvanlı bir takvim geliştirmişlerdir.
Burada her yıla –toplam 12- bir hayvan adı verilmiş ve her 12 yıllık dönem
için “müçe, müçö, müşel, müçöl” terimleri kullanılmıştır. Yıl sayımına
Türkmelerde “yıl övürmek”; Kazak ve Kırgızlarda “jıl qayıruw”,, “cıl
sürüü” denilir. Türkler, gözlemlerine dayanarak hem her yıl hakkında hem
de bu yılların insan karakterini etkilemesiyle ilgili bilgi vermişlerdir. Yazıda
daha çok her yıla göre insan karakterini belirleyen özelliklerden
bahsedilecektir.

Anahtar Kelimeler

Takvim, 12 Hayvanlı Türk Takvimi, Bazı Rivayetler, insan karakterini belirleme özelliği

Kaynakça

• ARAT, Reşit Rahmeti, “Türklede Tarih Zaptı”, Haz. Osman Fikri SERTKAYA, Reşit Rahmeti ARAT – Makaleler, Ankara, 1987.
• ATALAY, Besim, Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lugat’i-Türk I, Ankara1985.
• AYNAKULOVA, Gülnisa, “Gregoryen Kıpçaklar ve Oniki Hayvanlı Türk Takvimi Üzerine”, Millî Folklor, Yıl 19, 2007, Sayı 74, s.21–28.
• BAYKARA, Tuncer, “Türk Takvimi = Oniki Hayvanlı Türk Takvimi ve Yılın Başlangıcı”, Türk Dünyasında Nevruz, IV. Uluslararası Bilgi Şöleni, 21–23 Mart 2001, Sivas.
• GÜZEL, Abdurrahman,“Türk Kültüründe Nevruz ve Milli Birlik Beraberlik”, Yay. Haz. Prof. Dr. Sadık TURAL-Elmas KILIÇ, Nevruz ve Renkler, Ankara1996.
• ORKUN, Hüseyin Namık, Eski Türk Yazıtları, TDK. Yay., Ankara1994.
• ÖZKAN, İsa, “Uygur Efsanelerinde Nevruz”, Yay. Haz. Prof. Dr. Sadık TURAL-Elmas KILIÇ, Nevruz ve Renkler, Ankara1996.
• TURAN, Osman, Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, İstanbul 1941.
• Türkmenistan SSR ılımlar Akademiyası Dil Bilimi İnstitutı, (Türkmen Diliniñ Sözlügi, Aşgabat 1962.
• Zeyneş İsmail, “Kazak Türklerinde 12 Hayvanlı Takvim”, Tüksoy Dergisi, Mayıs. 2003.