NEY’İN ÖYKÜSÜ VE DÎVÂN ŞİİRİNDE İŞLENİŞİ

Yıl 2009, Cilt: 15 Sayı: 39, 719 - 751, 01.03.2010

Gencay Zavotçu

Öz

Mesnevî’nin en ünlü kısmı, Ney’in öyküsüne ayrılan ilk on sekiz
beytidir. Mevlânâ’nın bu öyküyü nereden aldığı, öyküyü yazmasına neyin
sebep olduğu hakkında Mesnevî’de bir açıklama mevcut değildir. Öykünün
kaynağı hakkında araştırmacılar tarafından bazı görüşler ileri sürülmüşse de
konu araştırılmaya muhtaç gözükmektedir. Mesnevî veya diğer eserlerinde
bir bilgi veya ipucu olmayışı öykünün evveliyatı olmadığı şeklinde
anlaşılmamalıdır. Ney’in öyküsü Mesnevî ile sınırlı kalmamış, Mevlânâ’dan
sonra dîvân şairleri neyin öyküsüne atıfta bulunmuş, onun öyküsüne şiir ve
beyitlerinde atıfta bulunmuşlardır. Neyin bu şiirlerde vurgulanan özellikleri:
vatanından ve yakınlarından ayrılışı, garipliği, feryâdı, sesinin yanıklığı ve
etkileyiciliğidir.

Anahtar Kelimeler

Mevlânâ, Mesnevî, ney, ayrılık, feryâd

Kaynakça

• Abidin Paşa, Mesnevi Şerhi 1; Sadeleştiren: Mehmet Sait Karaçorlu, İz Yay., İstanbul 2007.
• Ahmet Paşa Divanı, (hzl.: Ali Nihat Tarlan), Akçağ Yay., Ankara 1992.
• AKDOĞAN, Yaşar, Ahmedî Dîvânı, Tenkitli Metin ve Dil Husûsiyetleri, İÜ Ed. Fak. Türk Dili ve Ed. Bl. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1979.
• ALPASLAN, Ali, Ahmedî Divanı’ndan Seçmeler, Kültür Bak. Yay., Ankara 2000.
• Amrî-Dîvan (Tenkildi Basım), (hzl.: Mehmed Çavuşoğlu), İÜ Ed. Fak. Yay., İstanbul 1979.
• Bâkî Dîvânı (Tenkitli Basım), (hzl.: Sabahattin Küçük), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu TDK Yay., Ankara 1994.
• BANARLI, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyâtı Târihi, MEB Yay., İstanbul 1998, C. 1.
• CEYLAN, Ömür – YILMAZ, Ozan, Hazâna Sürgün Bahâr-Keçeci-zâde İzzet Molla ve Dîvân-ı Bahâr-ı Efkâr, Kitap Sarayı, İstanbul Kasım 2005.
• DEVELİOĞLU, Ferit; Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, 21 bs., Ankara 2004, s. 129.
• Devletşah, Tezkire-i Devletşah I, çev.: Prof. Necati Lugal, MEB., İstanbul 1990, C.l.
• Dîvân-ı Hasan Rızâ, (hzl.: Onur Pancarcı-Aylin Kutlu-Dilek Keskinci), Bitirme Tezi, KOÜ Fen-Ed. Fak. TDEB Bitirme Tezi, Kocaeli 2004.
• Ferideddin Attar, Mantık Al-Tayr II, çev.: Abdülbaki Gölpınarlı, MEB Yay., İstanbul 1991.
• Fuzûlî Dîvânı, (Metni baskıya hzl.: Kenan Akyüz-Süheyl Beken- Sedit Yüksel- Müjgan Cunbur), Akçağ Yay., Ankara 1990.
• Hayâlî Divanı; (hzl. Ali Nihat Tarlan), Akçağ Yay., Ankara 1992.
• İZ, Fahir, Eski Türk Edebiyatında Nazım, C.1, Akçağ Yay., 2.bs., Ank.1995.
• İzzet Ali Paşa, Hayatı-Eserleri-Edebî Kişiliği (Divan, Nigâr-nâme), (hzl.: İrfan Aypay), İstanbul 1998.
• Karamanlı Aynî ve Dîvânı, t(hzl.: Ahmet Mermer), Akçağ Yay., Ankara 1997.
• KAYA, Bayram Ali, Osman Nevres ve Dîvânı, İnceleme-Metin, Gökkubbe Yay., İstanbul 2007.
• KUTLAR, Fatma Sabiha, Arpaemîni-zâde Sâmî-Dîvân, Ankara Ekim 2004.
• Mehemmed Fuzulî- Eserleri, Azerbaycan CCP (Sovyet Sosyalist Republikası) Elmler Akademiyası, Elm Neşriyyâtı Bakü 1985.
• MERMER, Ahmet, Bursalı Rahîmî ve Dîvânı, Sahaflar Kitap Sarayı, İstanbul 2004.
• Mesîhî Dîvânı,( hzl.: Mine Mengi), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara 1995.
• Mevlânâ, Mesnevi 1- 2, hzl.: Adnan Karaismailoğlu, Akçağ Yay., Ankara 2004.
• Mevlânâ, Mesnevî, çev.: Veled İzbudak, MEB Yay., C.I, 3. bs., İstanbul 1960.
• Mirzâ-zâde Ahmed Neylî ve Dîvânı, (hzl.: Atabey Kılıç), Kitabevi Yay., İstanbul 2004.
• Mirzâ-zâde Mehmed Sâlim Dîvânı; (hzl.: Adnan İnce), Yükseköğretim Kurulu Matb., Ankara 1994.
• Müzik Ansiklopedisi; C. 3, Ankara 1993.
• Nâ’ilî Divanı, (hzl.: Haluk İpekten), Akçağ Yay., Ankara 1990.
• Nef‘î Divanı, (hzl.: Metin Akkuş), Akçağ Yay., Ankara 1993.
• Neşâtî Divanı; (hzl.: Mahmut Kaplan), Akademi Yay., İzmir 1996.
• ÖZYILDIRIM, Ali Emre, Hamdullah Hamdî ve Divanı, Ankara 1999.
• PAKALIN, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB Yay., C II , İstanbul 1983. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı 39, Erzurum 2009
• PALA, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü I-II, Akçağ Yay., 2.bs, Ankara 1990.
• SAY, Ahmet, Müzik Sözlüğü, Müzik Ansiklopedisi Yay., 1. bs., Ankara 2002.
• SÖZER, Vural, Müzik Ansiklopedik Sözlük, Genişletilmiş ve Güncelleştirilmiş 5. bs., Remzi Ktb., 2005.
• Şemseddîn Sâmî; Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yay., 3.bs., İstanbul, 1989.
• Şemseddîn Sâmî; Kâmûsü’l-A‘lâm (Tıpkıbasım/faksimile), Kaşgar Neşr., C. 5, 6, Ankara 1996.
• Şeyh Gâlib Dîvânı, (hzl.: Muhsin Kalkışım), Akçağ Yay., Ankara 1994.
• Şeyh Galib, Hüsn ü Aşk-Metin, Nesre Çeviri, Notlar ve Açıklamalar, (hzl.: Muhammet Nur Doğan), Yelkenli Yay., İstanbul 2006.
• TARLAN, Ali Nihad, Zâtî Divanı Gazeller Kısmı: II. Cild (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon), İÜ Ed. Fak. Yay., İstanbul 1970.
• Tecellî ve Dîvânı, (hzl.: Sabahat Deniz), Veli Yay., İstanbul 2005.
• UZUN, Mustafa Dede Ömer Rûşenî’nin Hayatı, Eserleri ve Miskinnâmesi, Basılmamış doktora tezi, MÜ İF, İst., 1982, s. 50;
• UZUN, Mustafa, Dede Ömer Rûşenî, Ney-nâme (Tenkidli basım), İstanbul, 1990.
• ÜSTÜNER, Kaplan, Dîvan Şiirinde Tasavvuf, Birleşik Yay., Ankara 2007.
• ÜZGÖR, Tahir, Fehím-i Kadím-Hayatı, Sanatı, Dívānı ve Metnin Bugünkü Türkçesi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara 1991.
• Yahyâ Bey-Dîvan, Tenkidli Basım, (hzl.: Mehmed Çavuşoğlu), İÜ Ed. Fak. Yay., İstanbul 1977.
• ZAVOTÇU, Gencay, Rızâ Tezkiresi, İnceleme-Metin, YL tezi, Atatürk Üni. Sos. Bil. Ens., Erzurum 1993.