ŞAAHAR TEPESİ VE BÖLGEDE BULUNAN KAYA ÜSTÜ TASVİR, DAMGA, YAZIT VE KURGANLAR

Yıl 2009, Cilt: 16 Sayı: 40, 1 - 24, 01.03.2010

Osman Mert

Öz

Moolistan corafyasında, eski Türk kültürüne göre kutsal sayılan yerlerden biri de Gov Altay’ın Çandmani ilçesi sınırları içinde yer alan aahar tepesidir. Gov Altay’ın yaklaık 50 km güneydousunda, Çandmani ilçesi sınırları içinde bulunan aahar tepesi, üzerinde barındırdıı kaya üstü tasvir, damga ve yazıtlarla Türk kültür ve uygarlıı açısından son derece önemli bir yere sahiptir. “aahar Tepesi ve Bölgede Bulunan Kaya Üstü Tasvir, Damga, Yazıt ve Kurganlar” balıklı bu çalımada önce aahar tepesi, Türk kültüründe “da kültü” açısından deerlendirildi. Daha sonra ise, aahar tepesinde bulunan kaya üstü tasvirler, damgalar, yazıtlar, kurgan ve mezarlar görüntülerle de destekelenerek incelendi 

Anahtar Kelimeler

Gov Altay, Şaahar, Şaahar yazıtları, kaya üstü tasvir, damga

Petroglyphs, Markers and Inscriptions on Saahar Hill and Cairns Vicinity of This Hill

Öz

One of the sacred places according to Turkish culture in Mongolian geography is Saahar Hiil which is in the borders of Chandmani borough in Gov Altay. Saahar Hiil, 50 km away from Gov Altay, in the borders of Chandmani borough with petroglyphs, markers and inscriptions in terms of Turkish culture and civilization is extremely importand. In the study entitled “Petroglyphs, Markers and Inscriptions on Saahar Hill and Cairns Vicinity of This Hill” the Saahar Hill was initially investigated in terms of “ beliefs associated to mountain”. Then petroglyphs, markers, inscriptions on Saahar Hill, and graves and cairns vicinity of it were investigated with photographs in terms of Turkish culture.

Anahtar Kelimeler

Gov Altay, Shaahar, inscriptions of Shaahar, petroglyph, marker

Kaynakça

• AKBA , Ya ar vd., Türkçe-Mo olca Mo olca-Türkçe Sözlük, Ulaanbaatar, 2006.
• ALYILMAZ, Cengiz, “Asya’dan Avrupa’ya Ana Çizgileriyle Eski Türk Uygarlık Eserleri”, Tarihten Bir Kesit Etrüskler 2-4 Haziran 2007 Bodrum Sempozyum Bildirileri, Ankara, 2008, s. 187-198.
• ALYILMAZ, Cengiz, (Kök)türk Harfli Yazıtların zinde, Ankara, 2007.
• ALYILMAZ, Cengiz, “Gobi Çölünde ve Altay Da larında Kaya Üstü Tasvirler”, Yeni Türkiye Dergisi, S. 46, Ankara, 2002, s. 613-615.
• ALYILMAZ, Cengiz, Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu, Ankara, 2005.
• AMANJOLOV, Altay S., storiya i Teoriya Drevnetyurkskogo Pis’ma, Almatı, 2003.
• AMANJOLOV, S. Türk Filolojisi ve Yazı Tarihi, stanbul, 2006.
• ANOH N, A.,V., Altay amanlı ına Ait Maddeler, Makaleler ve ncelemeler C. I, Ankara, 1998, s. 317-330.404-453, (Çeviren: A. nan).
• AZZAYA, Badamın, Defter-i Çingiz-nâme, Survalciín Sudalgaa, Ulaanbaatar, 2006.
• BARUTÇU-ÖZÖNDER, F. Sema, “Çankırı Folklorunda Ya ayan amanizm Unsurları Üzerine Görü ler: Eski Türk nanç Sisteminde A aç Kültü ve Çankırı’daki zleri”, Türk Dünyası Ara tırmaları, S. 16, stanbul, 1982, s. 155-162.
• BARUTÇU-ÖZÖNDER, F. Sema, “Türk Dilinin Tarihi Dönemleri Üzerine Birkaç Söz”, Türkbilig Türkoloji Ara tırmaları 2002/3, Ankara, 2002, s. 203-210.
• BARUTÇU-ÖZÖNDER, F. Sema, “Yenisey Kitabeleri ve Yer-Sular”, TUBA, S. 22, Ankara, 1998, s. 171-184.
• BATTULGA, Tsendiín, “ aahar Tolgoín Ertnií Biçgiín Dursgal”, Mongol Sudlal, C. 25, S. 248, Ulaanbaatar, 2005, s. 29-32.
• BAYAR, D., “Gurvan Mandalın Hadnı Zurag”, Arheologiín Sudlal, Vol. XVI, Ulaanbaatar, 1996, pp. 89-102.
• BOLDBAATAR, Yu, “ aaharın Türeg Biçees”, Altaíca I, Ulaanbaatar, 2001, s. 171-173.
• CLAUSON, S. G. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford, 1972.
• ÇA ATAY, S., “Türk Halk Edebiyatında Geyi e Dair Bazı Motifler”, TDAY Belleten, 1956, Ankara, 1988, s. 153-177.
• ÇORUHLU, Y., “Türk Sanatında Görülen Geyik Figürlerinin Sembolizmi”, Toplumsal Tarih, S. 18, stanbul, 1995, s. 33-42.
• ÇORUHLU, Y., Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi, stanbul, 1995.
• DA NYAM, L. - OÇH R, A. vd., Mongol Nutag Dah' Tüüh Soyalın Dursgal, Ulaanbaatar, 1999.
• DEREV ANKO, A. P. - OLSEN, J. W. - TSEVEENDORJ D. vd., A Arcaeological studies Carried Out By Joint Russian-Mongolian- American Expedition n Mongolia n 1996, Novosibirsk, 1996.
• DEREV ANKO, A. P. - OLSEN, J. W. - TSEVEENDORJ D. vd., Arcaeological Studies Carried Out By The Joint Russian-Mongolian- American Expedition n Mongolia n 1997-1998, Novosibirsk, 2000.
• D V TÇ O LU, S., Kök Türkler, stanbul, 1987.
• D YARBEK RL , Nejat, “Türklerde Mezar Yapısı ve Defin Merasimleri”, Türk Kültürü Ara tırmaları Prof. Dr. Muharrem Ergin’e Arma an, S. XXVIII/1-2, Ankara, 1991, s. 53-62.
• ES N, Emel, slâmiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve slâma Giri , stanbul, 1978.
• GOLDEN, B. Peter, Türk Halkları Tarihine Giri , Ankara, 2002, (çev: Osman Karatay).
• GONGORCAV, G., aahar, Tolgoíin Hadnı Zurag, -Mongol Nutag Dah’ Tuuh Soyölın Dursgal (Sedevçilsen Davlah), Ulaanbaatar, 1999.
• GRAÇ, A. D., “Voprosı Datirovki i Semantiki Drevnetyurkskih Tamgaobraznıh
• zobrajeniy Gornogo Kozla”, Tyurkologiçeskiy Sbornik 1972, Moskova, 1973, s. 316-333.
• GÜLENSOY, Tuncer, Orhun’dan Anadolu’ya Türk Damgaları, stanbul, 1989.
• NAN, A., “Eski Türklerde ve Antlarda “Ant”, Makaleler ve ncelemeler C. I, Ankara, 1998, s. 317-330.
• NAN, A., “Türk Boylarında Da , A aç (Orman) ve Pınar Kültü”, Makaleler ve ncelemeler, C. II, Ankara, 1998, s. 252-259.
• NAN, A., “Türk Destanlarına Genel Bir Bakı ”, Makaleler ve ncelemeler C. I, Ankara, 1998, s. 220-237.
• NAN, A., “Türk amanizmi Hakkında”, Makaleler ve ncelemeler, C. I, Ankara, 1998, s. 389-396.
• JACOBSON, E., “The Recreation of Landscape Settings in Petroglyphs of Northern Central Asia”, International Journal of Central Asian Studies, Vol. 3, 1998.
• KALAFAT, Ya ar, Kuzey Azerbaycan – Do u Anadolu ve Kuzey Irak’da Eski Türk Dinî zleri – Dinî Folklorik Tabakala ma-, Ankara, 1998.
• KARAMA ARALI, B., “Türk Damgalarının Devamlılı ı Hakkında”, Türk Dünyası Ara tırmaları, III/9, 1980, s. 5-24.
• KARAMÜRSEL, A., “Türklerde Mezar Gelene i”, Türkler, C. 3, Ankara, 2002, s. 76-79.
• K M, Jung-bae, Mongolian Petroglyphs With Focus On The Relics Of Ikh Dörölj And Paaluu, Kore, 1998.
• KOCASAVA , Y., “Eski Türklerde Yas ve Ölü Gömme Adetleri”, Türkler, C.3, Ankara, 2002, s. 67-75.
• MERT, Osman, “Kemaliye’de Eski Türk zleri: Dilli Vadisindeki Petroglif ve Damgalar”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Ara tırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 34, Erzurum, 2007, s. 233-254.
• MERT, Osman, “Öngöt Mezar Külliyesi ve Külliyede Bulunan Damgalar”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Ara tırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 36, Erzurum, 2007, s. 281-305.
• Mo olların Gizli Tarihi, Ankara, 1995, (Çeviren: Ahmet Temir).
• NOVGORODOVA, É. A., Mir Petroglifov Mongolii, Moskova, 1984.
• OKLADN KOV, A. P., Petroglifı Mongolii, Leningrad, 1981.
• ÖGEL, Bahaeddin, Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar) II, Ankara, 1995.
• ÖGEL, Bahaeddin, slamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara, 2003.
• ÖLMEZ, Mehmet, “Eski Türk Yazıtlarında Yabancı Ögeler (2)”, Türk Dilleri Ara tırmaları, C. 2, Ankara, 1997, s. 175-186.
• RASONYI, L., Tarihte Türklük, Ankara, 1993.
• R NÇEN, Emhetgev, Les Dessigns Pictographiques Et Les Inscriptions Sur Les Rochers Et Sur Les Steles En Mongolıe (Mongol Nutag Dah' Hadnı Biçees Gerelt Hö ööhiy Züyl), Ulaanbaatar, 1968.
• ROUX, Jean-Paul Roux, Türklerin ve Mo olların Eski Dini, stanbul, 1994, (çev. Aykut Kazancıgil).
• ROUX, Jean-Paul, Orta Asya Tarih ve Uygarlık, stanbul, 2006, (çev: Lale Arslan).
• SERTKAYA, Osman F., Tonyukuk Kitabesinin kinci Ta ının Do u Yüzü Hakkında Bazı Yeni Görü ler, Göktürk Tarihinin Meseleleri, Ankara, 1995, s. 104-108.
• SERTKAYA, O. Fikri, Harcavbay, Sartkocaulı, Hoyto Tamir (Mo olistan)’dan Yeni Yazıtlar (Ön Ne ir), TDAY Belleten, Ankara, 2001, s. 313-346.
• SERTKAYA O. Fikri, “Çince Tay “Büyük” Kelimesi ile Yapılan Damla, Dayı, Teyze ve Dede Kelimeleri Üzerine”, Türk Dili, S. 680, Ankara, 2008, s. 150-159.
• TEK N, Talat, Orhon Yazıtları, Ankara, 2006.
• TEZCAN, Mehmet, Eski Türklerde Damga, (Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi), Erzurum, 1990.
• TÖRBAT, Ts.-C SKAR, P. H.-BATSÜH, D., Mongol Altaíd Pazırıkiín Bul iíg Anh Maltan Sudalsan n’, Altaí Sudlal, Ulaanbaatar, 2005, s. 52-62.
• TSEVEENDORC, D.,-BATÇULUUN, L.,- BATBOLD N., Molor Tolgoín Hadnı Zurag, Ulaanbaatar, 2004.
• V. M. NADELYAEV (vd.), Drevnetyurkskiy Slovar’, Leningrad, 1969.
• YATSENKO, S.A. Tamgas of Iranolingual Antique and Early Middle Ages Peoples, http://s155239215.onlinehome.us/turkic/24Alans/AlansSarmatsTamgasE n.htm, (25.08.2008).
• ZUEV, yu. A., Horse Tamgas From Vassal Prıncedoms, Http://s155239215.onlinehome.us/turkic/29Huns/Zuev/ZuevTamgasEn.ht m, (25.08.2008).