CAHİT SITKI TARANCI’NIN ŞİİRLERİNDEKİ ‘AYNA’ İMGESİNE PSİKANALİTİK BİR YAKLAŞIM

Yıl 2009, Cilt: 16 Sayı: 41, 47 - 60, 01.03.2010

Servet Tiken

Öz

Sigmund Freud’un öncülüğüyle gelişen psikanalitik eleştiri yöntemi,
sanatçının ruhsal yaşamöyküsünün ve bilinçaltının sanat eserlerinin
oluşumundaki etkisini araştırır. Sanatçıların eserlerindeki çeşitli
yönelimleri, bu eleştiri yöntemi için veri oluşturur.
Psikanalistlerin farklı yaklaşımlarla değerlendirdikleri bir nesne olan
‘ayna’, birtakım ruhsal eğilimlerin saptanmasında belirleyici bir işleve
sahiptir. Bu bakımdan bu nesneye belirgin bir şekilde yer veren
sanatçıların eserleri, psikanalitik bir eleştiri yapılmasına imkân verebilir.
Gündelik yaşamda karşılaşılan ayna takıntısının sanat eserlerinde de
görülmesi, sanatçının ruhsal durumu ile ilgili ipuçları verir.
Bu makalede, Cumhuriyet dönemi şairlerinden Cahit Sıtkı Tarancı’nın
şiirlerinde sıkça karşılaştığımız ayna imgesi üzerine psikanalitik bir
çözümleme yapılarak, şairin ruhsal durumu ile söz konusu imgenin
kullanımı arasındaki etkileşim tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şiir, Cahit Sıtkı Tarancı, psikanaliz, yaşamöyküsü, ayna

Kaynakça

• ABREVAYA, Elda, Aynadan Ötekine -Çocuk Öznelliğinin Oluşumu Üzerine Bir Çalışma-, Bağlam Yayınları, İstanbul 2000.
• BALKAYA, Dursun, Lacan’ın Psikanalizi ve Bir Yazınsal Yapıt Çözümlemesi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 2005.
• BOWIE, Malcolm, Lacan, (Çev. V. Pekel Şener), Dost Kitabevi Yayınları, Ankara 2007.
• CEBECİ, Oğuz, Psikanalitik Edebiyat Kuramı, İthaki Yayınları, İstanbul 2004.
• ENGİNÜN, İnci, “Cahit Sıtkı Tarancı’nın Şiir ve Hikâyeleri Arasındaki Paralellik”, Türk Dili, S. 408, Aralık 1985, ss. 449–459.
• ERCİLASUN, Bilge, “Cahit Sıtkı Tarancı’nın Şiirleri Üzerinde Bir Araştırma”, Türk Dili, S. 408, Aralık 1985, ss. 460–469.
• FREUD, Sigmund, “Dostoyevski ve Baba Katilliği”, Freud-Jung-Adler, Psikanaliz Açısından Edebiyat, (Çev. Selahattin Hilav), Dost Kitabevi Yayınları, 2. bs., İstanbul 1981.
• GÜRBİLEK, Nurdan, Kör Ayna, Kayıp Şark, Metis Yayınları, İstanbul 2004.
• GÖKSAN, Burcu, Ergenlerde Beden İmajı ve Beden Dismorfik Bozukluğu, Şişli Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesi Psikiyatri Kliniği, Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi, İstanbul 2007.
• JANKELEVITCH, S., “Freud ve Psikanaliz”, Freud, Sigmund, Cinsiyet ve Psikanaliz, (Çev. Selâhattin Hilav), Varlık Yayınları, 5. bs., İstanbul 1981.
• JUNG, Carl Gustav, Analitik Psikoloji, (Çev. Ender Gürol), Payel Yayınevi, İstanbul 1997.
• KAPLAN, Mehmet, Şiir Tahlilleri II, Dergâh Yayınları, 8. bs., İstanbul 1999.
• KORKMAZ, Ramazan, İkaros’un Yeni Yüzü Cahit Sıtkı Tarancı, Akçağ Yayınları, Ankara 2002.
• LACAN, Jacques, “Psikanaliz Deneyiminin Ortaya Koyduğu Biçimiyle “Özne- Ben”in İşlevinin Oluşturucusu Olarak Ayna Evresi”, (Çev. Nilüfer Kuyaş), Felsefe Yazıları 1. Kitap, (hzl. Selâhattin Hilâv), Yazko Felsefe Yayınları, İstanbul 1982.
• MORAN, Berna, Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İletişim Yayınları, 5. bs., İstanbul 2001.
• ÖZBEK, Yılmaz, Edebiyat ve Psikanaliz, Çizgi Kitabevi, Konya 2007.
• SABA, Ziya Osman, “Cahit’le Günlerimiz”, Cahit Sıtkı Tarancı, Ziya’ya Mektuplar, (hzl. Faruk Duman), Can Yayınları, İstanbul 2007.
• SARI, Ahmet, Psikanaliz ve Edebiyat, Salkımsöğüt Yayınları, Ankara 2008.
• SUNAT, Halûk, Boşluğa Açılan Kapı -Ahmet Hamdi Tanpınar ve Yapıtlarına Psikanalitik Duyarlıklı Bir Bakış-, Bağlam Yayınları, İstanbul 2004.
• TARANCI, Cahit Sıtkı, Ziya’ya Mektuplar, (hzl. Faruk Duman), Can Yayınları, İstanbul 2007.
• TARANCI, Cahit Sıtkı, Otuz Beş Yaş –Bütün Şiirleri, (drl. Asım Bezirci), Can Yayınları, 28. bs., İstanbul 2005.
• TARANCI, Cahit Sıtkı, Evime ve Nihal’e Mektuplar, (hzl. İnci Enginün), TDK Yayınları, Ankara 1989.
• TARANCI, Cahit Sıtkı, Gün Eksilmesin Penceremden, (hzl. Faruk Duman), Can Yayınları, İstanbul 2006.
• TURA, Saffet Murat, Günümüzde Psikoterapi, Metis Yayınları, 2. bs., İstanbul 2005.
• UÇ, Himmet, Psikanalitik Edebiyat, Bizim Büro Yayınları, Ankara, 2008.